ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ 20ος ΑΙΩΝΑΣ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Οι άνθρωποι που σημάδεψαν την κοινωνική και πνευματική ζωή του αιώνα που

φεύγει, όπως τους σκιαγραφούν ειδικοί συνεργάτες των «ΝΕΩΝ»

Στα τελευταία 30 χρόνια του 19ου αιώνα η Ελλάδα είχε αποκτήσει μια

αξιοσημείωτη παρουσία στην ευρωπαϊκή σκηνή με τις εργασίες του Νικολάου

Νικολαΐδη (1826-1883), του Κυπαρίσσου Στεφάνου (1857-1917) και του Ιωάννου

Χατζηδάκη (1844-1921), οι οποίοι και με τη διδασκαλία τους στο Πανεπιστήμιο

των Αθηνών θα διαμορφώσουν την πρώτη γενιά των μαθηματικών που θα τιμήσει

διεθνώς την Ελλάδα.

Ο σπόρος της διδασκαλίας τους θα καρπίσει σε τρεις λαμπρούς φοιτητές τους:

στον Παναγιώτη Ζερβό (1878-1952), στον Γεώργιο Ρεμούνδο (1878-1928) και στον

Νικόλαο Χατζηδάκη [(1872-1942), γιο του Ιωάννου Χατζηδάκη]. Οι τρεις τους θα

εργασθούν μαζί για να μεταφέρουν στον τόπο τους τη σύγχρονη μαθηματική πνοή.

Έτσι, ο Παναγιώτης Ζερβός κατευθύνεται στα πιο επαναστατικά γενικά μέρη των

Μαθηματικών· θα φέρει τη θεωρία συνόλων, τις ομάδες Λη, θα διακριθεί στις

μερικές διαφορικές εξισώσεις και θα εμβαθύνει στη φιλοσοφία των Μαθηματικών. Ο

Γεώργιος Ρεμούνδος θα δουλέψει κυρίως στην επαναστατική εξέλιξη της θεωρίας

συναρτήσεων, ενώ ο Νικόλαος Χατζηδάκης θα συμβάλει στη ριζική ανανέωση της

Διαφορικής Γεωμετρίας (και όχι μόνον). Δεμένοι και οι τρεις με φιλικές σχέσεις

και μιλώντας κοινή μαθηματική γλώσσα θα εισαγάγουν τον θεσμό των «Ανωτέρων

Φροντιστήριων» (=σεμιναρίων), με ελεύθερη «είσοδο», για καλλιέργεια της

έρευνας σε θέματα της ειδικότητάς τους. Συναποτέλεσαν, χρονικά και ουσιαστικά,

τη «Δεύτερη Μαθηματική Σχολή των Αθηνών».

Τη μεγαλύτερη ιδεολογική επανάσταση των νεώτερων χρόνων στα Μαθηματικά

αποτελεί η θεωρία Συνόλων του Γκέοργκ Κάντορ (1845-1918) που σήμερα προσφέρει

την «πρώτη ύλη», το «επεκτεινόμενο σύμπαν» και το (με οποιαδήποτε ερωτηματικά)

«νομοθετικό πλαίσιο» για σχεδόν όλα τα Μαθηματικά. Όμως στις αρχές του 20ού

αιώνα δεν ήταν έτσι. Ακόμα και ο μεγάλος Α. Πουανκαρέ ήταν επιφυλακτικός

απέναντι στην καινούργια θεωρία. Εξάλλου το 1928, στο Διεθνές Συνέδριο της

Μπολόνια, αρκετοί διάσημοι μαθηματικοί ρωτούσαν τον μεγάλο Πολωνό τοπολόγο Κ.

Κουρατόφσκι για τη συνολοθεωρητική τοπολογία: «Αυτά είναι ωραία· αλλά είναι

Μαθηματικά;». Ο Παναγιώτης Ζερβός θα εισαγάγει τη θεωρία Συνόλων στην

Ελλάδα, μόλις γίνει τακτικός καθηγητής του Διαφορικού και Ολοκληρωτικού

Λογισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1918). Λειτουργεί ως αυστηρά ακριβολόγος

μαθηματικός αλλά διδάσκει ως φιλόσοφος των Μαθηματικών. Με υποβλητικό

εσωτερικό φως και γεμάτος αγάπη, για τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τους

φοιτητές, κέρδιζε τη δική τους αγάπη και εμπιστοσύνη. Στην εδώ νίκη της

θεωρίας Συνόλων σημαντικά βοήθησε το βιβλίο του. Έως τα τέλη του, ο Παναγιώτης

Ζερβός θα ζει στον κόσμο των συνόλων και των προβληματισμών τους. Οι πολλοί

σχετικοί ελληνικοί όροι, δικοί του.

Μια επαναστατική εξέλιξη: στα 1893 αιφνιδιάζονται όλοι από την 2η έκδοση των

«Μαθημάτων Ανάλυσης» του Κ. Ζορντάν (1838-1922). Από τα προηγούμενα

βιβλία το χωρίζει ένα «χάος». Ώριμη κατάληξη βέβαια, της πνευματικής εποποιίας

ενός αιώνα (προβληματισμοί: Γκάους, Άμπελ… οικοδόμηση: Μπολτζάνο, Κωσύ,

Ντίριχλετ, Ρήμαν, Χάινε, Μεραί, Ντέντεκιντ, Κάντορ, Νταρμπού, Ζορντάν,

Ντίνι…). Σ’ αυτό στηρίζονται όλα λογικώς αυστηρά στον λογικώς αυστηρό ορισμό

των αρρήτων (=ασυμμέτρων) αριθμών με τις «τομές» του Ντέντεκιντ (δικαιότερα,

Ευδόξου – Ντέντεκιντ). Το βιβλίο αυτό θα εμπνεύσει εκκολαπτόμενους μεγάλους

μαθηματικούς: «οι πρώτες σελίδες του (ορισμός, αρρήτων με «τομές»)

μου φάνηκαν σαν την Αποκάλυψη κι όταν είχα τελειώσει τον πρώτο τόμο

ήμουνα μαθηματικός» (Χάρντυ). Στα 1918 ο Παναγιώτης Ζερβός χρησιμοποιεί

τον Ζορντάν. Στα 1926 (λιθόγραφο) και στα 1929 (έντυπο) βγαίνει το βιβλίο του

Απειροστικός Λογισμός. Αυστηρά ακριβές αλλά με αδιάκοπο προβληματισμό,

ζωντάνια και σε ύφος φιλοσοφικού διαλόγου, διαρκώς νέο, συναρπάζει τον Χρίστο

Παπακυριακόπουλο [(1914-1976) αρχικά μαθητή του έμπνεου και εξαιρετικά

ακριβολόγου Νικολάου Κριτικού (1894-1985) στο ΕΜΠ, κατόπιν του Παναγιώτη

Ζερβού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που έγινε ο διασημότερος Έλληνας μαθηματικός

της γενεάς του, και διεθνώς, μηδενός ήσσων, στον δυσκολότατο κλάδο της

Γεωμετρικής Τοπολογίας] που τον Αύγουστο του 1949 λέει: «τρία βιβλία

Αναλύσεως υπάρχουν, του Ζορντάν, του Κνοππ και του Π. Ζερβού».

Μια ανεξάρτητη επαναστατική εξέλιξη, με πολλές επιπτώσεις στη Φυσική: η

σύνθεση Άλγεβρας (ημιομάδων), Διαφορικής Γεωμετρίας και Μερικών Διαφορικών

Εξισώσεων που πραγματοποίησε ο Σόφους Λη (1842-1859), σήμερα ομάδες Λη, τις

αξιοποίησε πρωτοποριακά ο Ελί Καρτάν (1869-1951), μη κατανοούμενος επαρκώς

τότε και θεωρούμενος, τώρα, ο κορυφαίος του 20ού αιώνα στη Διαφορική

Γεωμετρία. Σήμερα, τα θέματα αυτά, σε ανανεωμένο πλαίσιο, βρίσκονται στο

κέντρο των Μαθηματικών και της Θεωρητικής Φυσικής. Όμως τότε ο Ζερβός είναι ο

μόνος Έλληνας που εργάζεται ερευνητικά στις ομάδες Λη και κερδίζει τη διεθνή αποδοχή.

Η συμβολή του Παναγιώτη Ζερβού στα Μαθηματικά δεν σταματά εδώ. Από το 1905

μελετά διαφορικά συστήματα και μερικές διαφορικές εξισώσεις και ανοίγει

καινούργιους δρόμους. Στο κλασικό βίβλίο του Γκουρσά για το πρόβλημα του Πφαφ

(1922) υπάρχουν ελάχιστες παραπομπές. Μία από αυτές αναφέρει τον Παναγιώτη

Ζερβό. Ο δε Σαλτυκώφ συμπληρώνει: «Ο Μονζ και ο Λη εμπλουτίσανε την

περιοχή αυτή με σημαντικά προβλήματα. Υπάρχει ένα ωραίο

πρόβλημα του Μονζ, συνδεδεμένο με τις γεωμετρικές

μεθόδους ολοκλήρωσης, που αφορά ορισμένες εξισώσεις με

διαφορικά. Μετά τον Μονζ, πολλοί από τους πλέον

διακεκριμένους μαθηματικούς, ο Νταρμπού, οι

κ.κ. Γκουρσά και Π. Ζερβός γενίκευσαν σημαντικά και

επεκτείνανε το υπόψη πρόβλημα. Με το πιο μεγάλο

ενδιαφέρον, θα διαβάσει κανείς το ωραίο βιβλίο που ο

Παναγιώτης Ζερβός αφιέρωσε σ’ αυτή τη μελέτη και η οποία είναι μία

από τις πιο επιτυχημένες εργασίες της σοφής συλλογής μονογραφιών

Μεμοριάλ ντε Σιάνς Ματεματίκ» (Πρακτικά Α’ Διεθνούς

Διαβαλκανικού Συνεδρίου Μαθηματικών. Αθήνα 1934).

Πώς όμως έφθασε ο Ζερβός σ’ αυτά; Το 1905, ο καθηγητής του Ανταμάρ τού είχε

δώσει το πρόβλημα το οποίο είχε συναντήσει στην Υδροδυναμική και τον ενδιέφερε

πολύ, την ακόμη τότε αναπόδεκτη (παρά τις θετικές συμβολές των Λη, Νταρμπού,

Ανταμάρ, Ε. Καρτάν, Γκουρσά…) εικασία του Μονζ του 1784, συνδεόμενη έμμεσα

με τις μερικές διαφορικές εξισώσεις. Σε δύο μήνες ο Παναγιώτης Ζερβός διέκρινε

πρώτος ότι η εικασία ήταν εσφαλμένη. Έτσι άρχισε η προαναφερθείσα νέα πορεία.

Πολλά χρόνια αργότερα και μετά τον θάνατό του, οι εργασίες του Παναγιώτη

Ζερβού θεωρούνται κλασικές και αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία. Ο

καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού Μ. Ζανέ δημοσιεύει στο Μπυλετέν ντε

Σιάνς Ματεματίκ, μακροσκελές άρθρο, με τίτλο: «Ο Παναγιώτης Ζερβός και το

πρόβλημα του Μονζ» (1971), ενώ το 1973 στο σημαντικό βιβλίο του Γραμμική

Ανάλυση και Θεωρία Αναπαράστασης (Σπρίνγκερ 1973) ο Σ. Γκάαλ

γράφει: «… πριν μια γενιά, οι ομάδες Λη

ονομάζονταν συνεχείς ομάδες. Τα κύρια στοιχεία τη βιβλιογραφίας στο

θέμα αυτό είναι τα έργα του Λη και του Ελί Καρτάν, ένας τόμος

από τον Κοβαλέφσκι και ένα βιβλίο από τον Π. Ζερβό στο

πρόβλημα του Μονζ».

Μαθητής και θαυμαστής του Πουανκαρέ, ο Παναγιώτης Ζερβός μεταφράζει το 1912 το

βιβλίο του Επιστήμη και Υπόθεση (εκδόσεις Φέξη με φιλολογικό διευθυντή

τον αδελφό του Ιωάννη Ζερβό, από τις λίγες φυσιογνωμίες των Νεοελληνικών Γραμμάτων).

Ο τίτλος του εναρκτήριου λόγου του Παναγιώτη Ζερβού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

(1918) εκφράζει την διά βίου ενασχόλησή του: Σχέσεις των Μαθηματικών προς

τας λοιπάς Επιστήμας και την Φιλοσοφίαν. Ο φοιτητής του Φυσικού

Τμήματος Ευάγγελος Σταμάτης (μετέπειτα διαπρεπής ιστορικός των Μαθηματικών,

εκδίδει Ευκλείδη στη Λειψία) πρωτοακούει σύνολα στο μάθημα του Παναγιώτη

Ζερβού, και με την προτροπή του ακαδημαϊκού Χαρίτωνος Χαριτωνίδη ασχολείται με

τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων.

Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1935-36 όταν η δικτατορία Κονδύλη απολύει

60 καθηγητές ΑΕΙ και διορίζει άλλους, ο Παναγιώτης Ζερβός διαμηνύει στον φίλο

του υπουργό Θ. Τουρκοβασίλη, ότι αν δεν απολυθούν αμέσως οι νέοι και

επανέλθουν οι νόμιμοι, ο πρύτανης θα κάνει δημόσια παραίτηση. Επιβάλλεται. Από

την ιδέα του Ε. Σταμάτη προωθεί πρωτοφανώς τον πανεπιστημιακό αθλητισμό (Α’

Πανσπουδαστικοί Αγώνες). Ακόμα υπερασπίζεται την ιατροφοιτητική μέριμνα και τη

δωρεάν σίτιση των άπορων φοιτητών.

Ο υπότροφος (1901-1906) της Ελληνικής Κυβέρνησης στο Παρίσι (εσωτερικός

σπουδαστής της Εκόλ Νορμάνλ Σουπεριέρ) Γ. Ρεμούνδος αφοσιώνεται

στο θεώρημα του Πικάρ και βρίσκει μια σημαντική επέκτασή του (Πρακτικά

Ακαδημίας Επιστημών, Παρίσι 1903, 1904) την οποία δηλώνει ο τίτλος κατοπινής

μονογραφίας του στη Συλλογή Μεμόριαλ ντε Σιάνς Ματεματίκ: «Επέκταση στις

αλγεβροειδείς πλειότιμες συναρτήσεις του θεωρήματος του κ. Πικάρ

και των γενικεύσεών του» (Παρίσι, 1927). Ήδη από την αρχική επιτυχία του

έχουν ιδιαίτερα συγκινηθεί οι δάσκαλοι του Ε. Μπορέλ και Ε. Πικάρ.

Πολύστροφος, πνευματικά ορμητικός, δοσμένος στην έρευνα, ευγενικά φιλόδοξος θα

είναι παραγωγικότατος στη σύντομη ζωή του. Εκτός από τις παλιές μνείες των

εργασιών του (βλ. και την Εγκυκλοπαίδεια των Μαθηματικών από τον Παινλεβέ) από

τους πρωταγωνιστές της Θεωρίας Συναρτήσεων (Π. Μοντέλ, Ο. Μπλούμενταλ)

υπάρχουν και πρόσφατες. Στη βιβλιογραφία του σημαντικού βιβλίου των Σάριο και

Νοσίρο, Θεωρία Κατανομής Τιμών (Βαν Νόστραντ, 1966) αναφέρονται

τέσσερις εργασίες του (1925-28). Με υποστήριξη του Κ. Καραθεοδωρή, γίνεται

καθηγητής της Ανώτερης Μαθηματικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1912). Το

1916 και στο ΕΜΠ. Δάσκαλος εμπνευσμένος και ενθουσιώδης όπως και λιτός (αλλά

γνώστης) συγγραφέας. Τύπος «λειτουργικού» μαθηματικού ο Γεώργιος Ρεμούνδος,

έλεγε στους φοιτητές του: «είμαι προϊόν των ασκήσεων». Έγινε

ακαδημαϊκός από την ίδρυση της Ακαδημίας (1926).

Τα βιβλία του «Θεωρία των Διαφορικών Εξισώσεων» (τ. Α’ 1912, τ. Β’ 1914),

«Αρχαί της Θεωρίας των Αναλυτικών Συναρτήσεων» (1914) κ.ά. συνοπτικά,

περιεκτικά και απλά συμβάλλουν στην απόκτηση στέρεων μαθηματικών γνώσεων. Ως

αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην Κοινωνία των Εθνών (τμήμα: πνευματική

επικοινωνία) ταξιδεύει συχνά, καταβάλλοντας την κλονισμένη υγεία του. Πεθαίνει

στο ατμόπλοιο «Φρίντων». Ο Παναγιώτης Ζερβός (κατά μαρτυρία της συζύγου του)

έκλαιγε τρεις ημέρες για τον φίλο του.

Ο Γεώργιος Ρεμούνδος θα ανακαλύψει τον προικισμένο Θεόδωρο Βαρόπουλο

(1894-1957) άξιο συνεχιστή του και όχι μόνο στη Θεωρία Συναρτήσεων, που όταν

γίνει καθηγητής στο ΑΠΘ θα δημιουργήσει «Σχολή Θεωρίας Συναρτήσεων».

Ο Π. Μοντέλ πρόεδρος της Επιτροπής στην κρατική διδακτορική διατριβή (Doctorat

d’ Etat) (1960) του Σπύρου Ζερβού (γιου του Παναγιώτη Ζερβού) και πρόεδρος της

Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών, αναγνωρίζοντας την προσφορά των Ελλήνων

μαθηματικών υπογραμμίζει στην έκθεσή του: «η νεώτερη Ελλάδα είχε ήδη

σημαντική προσφορά στα Μαθηματικά με Ρεμούνδο, Βαρόπουλο και

προπαντός με τον πατέρα σας…».

Η ανανέωση (σε πολλές κατευθύνσεις) της Διαφορικής Γεωμετρίας στον 20ό αιώνα

θα συνδεθεί ερευνητικά και διδακτικά με το όνομα του Ν.Ι.

Χατζηδάκη. Μελετώντας ολόκληρο σχεδόν το φάσμα της μαθηματικής παιδείας

στο Παρίσι (με Πουανκαρέ, Πικάρ, Νταρμπού), στην Γκέττινγκεν (με Κλάιν,

Χίλμπερτ, Σένφλις), στο Βερολίνο (με Σβαρτς, Φουκς, Κνόμπλοχ) (με τον

Καραθεοδωρή παρακολουθούν το σεμινάριο του Σβαρτς), στρέφεται στην έρευνα της

Διαφορικής Γεωμετρίας και πολύ νέος δημοσιεύει τις πρώτες του εργασίες σ’

αυτήν. Η γενίκευση των θεωριών του Νταρμπού σε ν-διάστατο χώρο (1900)

εντυπωσιάζει. Μάλιστα σ’ αυτήν τη μελέτη του εισάγει στην Ελλάδα την έννοια

της πολλαπλότητας, έναν χρόνο μετά την παρουσίασή της (1899) από τον Πουανκαρέ.

Το 1904 ο Ν.Ι. Χατζηδάκης εκλέγεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (ήδη από

το 1900 είναι καθηγητής Μηχανικής και Αστρονομίας στη Στρατιωτική Σχολή

Ευελπίδων· αργότερα θα διδάξει Μαθηματικά στη Σχολή Δοκίμων) και με την θερμή

συστατική επιστολή του Δασκάλου του Ντ. Χίλμπερτ. Την ίδια χρονιά η

Φυσικομαθηματική Σχολή του Π.Α. έχει αποκτήσει την αυτονομία της.

Οι φοιτητές του διδάσκονται τα σύγχρονα Μαθηματικά (θεωρία ελλειπτικών

συναρτήσεων, κινητική θεωρία καμπύλων, θεωρία συναρτήσεων κ.ά.) και ο ίδιος

τούς γνωρίζει τα πιο σημαντικά μαθηματικά βιβλία της εποχής, όπως τα βιβλία

των Νταρμπού, Σέφφερς, Λιλίενταλ και Μπούρχαρντ. Μάλιστα σε μια αναφορά του

(1908-9) στον πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών τονίζει πως το επίπεδο των

σπουδαστών δεν υστερεί σε τίποτα από τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Την υψηλή

παράδοση του Ν.Ι. Χατζηδάκη στη Γεωμετρία συνεχίζει στο ΑΠΘ ο άριστος μαθητής

της τριάδας Όθων Πυλαρινός, μετέπειτα ακαδημαϊκός.

Στην ομιλία του (1910) στον Σύλλογο των Φοιτητών του Μαθηματικού παρουσιάζει

τις βασικές κατευθύνσεις για τη δημιουργία «Μαθηματικών Σχολών», σημειώνοντας

πως το δύσκολο είναι να αφυπνισθεί το ενδιαφέρον των φοιτητών, γιατί τα

Μαθηματικά δεν είναι εξωτερικά και με την πρώτη ματιά ελκυστικά, δεν υπάρχει

κέρδος αλλά ούτε και θαυμασμός, γιατί τα επιτεύγματα παραμένουν γνωστά σ’ έναν

πολύ περιορισμένο κύκλο. Όμως η έρευνα προσφέρει μεγάλη πνευματική ικανοποίηση

γι’ αυτό όποιος ζητά για τον εαυτό του «υψηλότερες απολαύσεις του

πνεύματος αυτός ας σπουδάσει προπάντων Μαθηματικά».

Το 1913 ως κοσμήτορας της Σχολής προτείνει την ίδρυση Μαθηματικού Περιοδικού,

στο οποίο θα μπορούν να παρουσιάζουν τις εργασίες τους και μη μέλη της

πανεπιστημιακής κοινότητας, την εισαγωγή κυριακάτικων μαθημάτων από τους

καθηγητές του Ιδρύματος και τη λειτουργία πρακτικών Λυκείων. Την ίδια χρονιά

εκδίδεται το πολύτιμο βιβλίο του: Αναλυτική Θεωρία Επιφανειών.

Το 1928 παρουσιάζει, το κατ’ αυτόν σημαντικότερο βιβλίο του Σμήνη και

Συμπλέγματα Καμπύλων και Επιφανειών. Σ’ αυτήν την περιοχή θα κάνει τη

διδακτορική του διατριβή ο καλύτερος ­ κατά Ν.Ι. Χατζηδάκη ­ μαθητής του,

Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου (1899-1979) (μετέπειτα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο

Αθηνών και ΕΜΠ, ακαδημαϊκός με κλασικά συγγράμματα στη Μηχανική,

Θερμοδυναμική, δημιουργός της Πανεπιστημιούπολης, 1ος μεταπολεμικός πρόεδρος

της Βαλκανικής Μαθηματικής Ένωσης). Η Κινητική Απειροστική Γεωμετρία

(τ. Α’ 1934, τ. Β’ 1937) του Χατζηδάκη αφιερωμένη στη μνήμη του δημιουργού της

και δασκάλου του Νταρμπού ανήκει στα προωθημένα μαθηματικά συγγράμματα.

Η στενή συνεργασία της τριάδας, αποκαλύπτεται άλλη μια φορά, όταν στο

σημαντικό βιβλίο του Στοιχεία Ανωτέρας Άλγεβρας, την έκθεση της Θεωρίας

Ντέντεκιντ, σημειώνοντας πως την «επομένη σαφέστατη έκθεση παρέλαβον,

σχεδόν καθ’ όλα, από το εξαίρετον σύγγραμμα Απειροστικός

Λογισμός του συναδέλφου κ. Παναγιώτη Ζερβού».

Η προικισμένη μορφή του Ν.Ι. Χατζηδάκη δεν περιορίζεται μόνο στα Μαθηματικά.

Οι ξένες γλώσσες και η λογοτεχνία αποτελούν τον άλλο πόλο των ενδιαφερόντων

του. Έχοντας εκπληκτική ευχέρεια στην εκμάθηση ξένων γλωσσών (ομιλούσε 13

γλώσσες) ανέπτυξε παράλληλα και μια ανάλογη λογοτεχνική δραστηριότητα.

Ποιήματά του δημοσιεύονται στα περιοδικά Διάπλαση, Νουμάς, και Νέα Εστία με το

ψευδώνυμο Ζέφυρος Βραδυνός. Ακόμα με τις μεταφράσεις του έκανε γνωστή στο

ελληνικό κοινό τη σύγχρονη σκανδιναβική λογοτεχνία. Το μεταφραστικό του έργο

παρουσιάστηκε στο βιβλίο του Ξενικά Λουλούδια (1940). Όμως πέρα από

αυτά ενδιαφέρεται και για τη Γλωσσολογία (επιστήμη που θεμελίωσε στην Ελλάδα ο

αδελφός του πατέρα του, Γεώργιος Χατζηδάκης)· τα άρθρα του στο Εγκυκλοπαιδικό

Λεξικό Ελευθερουδάκη το επιβεβαιώνουν. Υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας

απολύεται ως «μαλλιαρός» από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και επαναπροσλαμβάνεται το 1912.

Ο Ν.Ι. Χατζηδάκης εξασκούσε την επιστήμη των Μαθηματικών με θρησκευτική πίστη,

ενώ η αγάπη μου για την Ελλάδα τον συνοδεύει σ’ όλη του τη ζωή. Το 1896

εγκαταλείπει τις σπουδές του στο Παρίσι και με τον θείο του Γεώργιο Χατζηδάκη

κατεβαίνει στην Κρήτη και συντάσσεται με τους επαναστάτες. Το 1942 θύμα των

κακουχιών της γερμανικής κατοχής κληροδοτεί τα μικρά του περισσεύματα για

εκδόσεις υπέρ των φοιτητών.

Με λαμπρά επιστημονικά εφόδια και οι τρεις, αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα στα

Διεθνή Συνέδρια, διαμορφώνουν τη σύγχρονη μαθηματική παιδεία στη χώρα και

καταλείπουν πολλούς άξιους μαθητές. Άριστοι χειριστές της ελληνικής γλώσσας

υπερασπίζονται συνειδητά το δίπτυχο του εθνικού μας ποιητή «ελευθερία

και γλώσσα» καθώς «η ουσία των Μαθηματικών είναι η

ελευθερία» (Γκ. Κάντορ).

*Η Χριστίνα Π. Φίλη είναι επίκουρος Καθηγήτρια του ΕΜΠ. Αντεπιστέλλον

μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας της Ιστορίας των Επιστημών