Ο «άγνωστος Γοργοπόταμος»

Ο «άγνωστος Γοργοπόταμος»… Το ιστορικό γιοφύρι της Αλαμάνας δεν σηματοδοτεί

μία από τις κορυφαίες πράξεις της Εθνικής Αντίστασης κατά των Δυνάμεων Κατοχής

τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου του 1942 ­ όταν οι ενωμένες δυνάμεις των

ανταρτών και οι Άγγλοι σαμποτέρ ανατίναξαν τον σημαντικό αυτό συγκοινωνιακό

κόμβο και απέκοψαν τις μεταφορές του εχθρού ­ παραμένει και ένα σύμβολο

τραγωδίας της πορείας της χώρας προς τον εκδημοκρατισμό και την ομαλότητα.

Είκοσιδύο χρόνια μετά την πρώτη αυτή αντιστασιακή πράξη σε πανευρωπαϊκό

επίπεδο, το εμφυλιοπολεμικό κράτος, που στο μεταξύ έχει εμπεδωθεί στην Ελλάδα

μετά την Απελευθέρωση, αρχίζει να νιώθει τριγμούς στα θεμέλιά του. Το

Δημοκρατικό Κέντρο υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου στην κυβέρνηση και

με την ισχυρή παρουσία στον πολιτικό βίο της Αριστεράς, όπως αυτή εκφράζεται

από την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), αποτολμά τα πρώτα δειλά βήματα

εκδημοκρατισμού. Στο πλαίσιο αυτό προγραμματίζεται και ο επίσημος εορτασμός

του ιστορικού κατορθώματος, της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου από

τις δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης.

Η Κυριακή 29 Νοεμβρίου 1964, το επιβλητικό τοπίο της γέφυρας του Ασπροπόταμου

«γνωρίζει» μία άλλη, μία διαφορετική ημέρα… Είκοσι χιλιάδες λαού έχουν

κατακλύσει τον χώρο κάτω από το γιοφύρι και τις γύρω πλαγιές. Παρόν το επίσημο

κράτος. Την κυβέρνηση εκπροσωπεί ο υφυπουργός Άμυνας, Μιχάλης

Παπακωνσταντίνου, τη Βουλή ο αντιπρόεδρος του Σώματος, Μανώλης Μπακλατζής.

Παρευρίσκονται βουλευτές από όλα τα κόμματα, καθώς και εκπρόσωποι των Ενόπλων

Δυνάμεων και των τοπικών αρχών. Παρούσα με τις οργανωμένες δυνάμεις της η

Αριστερά. Εκεί ο στρατηγός Αυγερόπουλος του ΕΛΑΣ, αλλά και ο εκπρόσωπος των

ανταρτών του ΕΔΕΣ, στρατηγός Κοσίντας. Κυρίαρχο σύνθημα, η αναγνώριση της

Εθνικής Αντίστασης στο μεγαλύτερο σκέλος της, που είχε εκφραστεί από το ΕΑΜ

και τον ΕΛΑΣ.

ΓΚΡΙΖΟΣ ΚΑΠΝΟΣ

Η εορταστική εκδήλωση, παρά τις εντάσεις, διακινείτο ομαλά, όταν… Όταν ένας

εκκωφαντικός κρότος και γκρίζος καπνός που υψώθηκε ύστερα από αυτόν, καλύπτει

τα πάντα. Τι είχε συμβεί; Μια νάρκη που είχε εκραγεί σπέρνει τον θάνατο και

τον πανικό… Δεκατρείς νεκροί και 45 τραυματίες ο τραγικός απολογισμός…

Η τραγωδία συγκλονίζει τη χώρα και πελώρια ανακύπτουν τα ερωτήματα: πώς

βρέθηκε η νάρκη που σκόρπισε τον θάνατο, ενώ σύμφωνα με διαβεβαιώσεις του

υπουργείου Εθνικής Αμύνης είχαν γίνει τρεις φορές (1951, 1955, 1957)

εκκαθαρίσεις του ναρκοπεδίου της περιοχής; Ποιοι είχαν συμφέρον να

ναρκοθετήσουν την πορεία της χώρας προς τον εκδημοκρατισμό και την ομαλότητα;

Η ενέργεια εντάσσεται στο «προπαρασκευαστικό στάδιο» του απριλιανού πραξικοπήματος;

Τα πρακτικά της Δίκης της Λαμίας και στη συνέχεια εκείνα του Εφετείου της

Αθήνας, που δημοσιεύονται για πρώτη φορά, αν δεν ρίχνουν άπλετο φως στον

«άγνωστο Γοργοπόταμο», πάντως σκιαγραφούν με τον χαρακτηριστικότερο τρόπο τη

δομή του μετεμφυλιακού κράτους, τα όρια εξουσίας της δημοκρατικά εκλεγμένης

κυβέρνησης και την παντοδυναμία του παρακράτους. Τα πρακτικά των δύο δικών

πλαισιώνονται από τις εκτιμήσεις τόσο του αυτόπτη μάρτυρα και τότε υφυπουργού

Άμυνας, Μιχάλη Παπακωνσταντίνου, τη θεώρηση του καθηγητή Παύλου Πετρίδη και

του ιστορικού Γ. Πετρόπουλου, τις μαρτυρίες του Μίκη Θεοδωράκη, βουλευτή τότε

της ΕΔΑ και ηγέτη των «Λαμπράκηδων», καθώς και την κοινωνιολογική αποτίμηση

του νεαρού τότε δικηγόρου και συνηγόρου των κατηγορουμένων αντιστασιακών,

Χριστόφορου Αργυρόπουλου.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

ΠΡΙΝ νυχτώσει είχαν μεταφερθεί όλοι οι τραυματίες στη Λαμία ή άλλες πόλεις,

το πλήθος έφευγε σιγά-σιγά, τα λεωφορεία βούιζαν από τραγούδια της αντίστασης

και συνθήματα μίσους κατά της κυβέρνησης ή οποιωνδήποτε άλλων, η ατμόσφαιρα

ηρέμησε κάπως τη νύχτα και εγώ παρέμεινα άγρυπνος μαζεύοντας πληροφορίες και

αναμένοντας το πόρισμα μιας στρατιωτικής επιτροπής που ερευνούσε, με όσα

στοιχεία υπήρχαν, τα αίτια της έκρηξης. Δεν υπήρχε πλέον καμιά αμφιβολία πως

επρόκειτο για έκρηξη νάρκης. Η επιτροπή των εμπειρογνωμόνων δούλεψε με βάση τα

σχέδια ναρκοθέτησης της περιοχής από την εποχή και της γερμανικής κατοχής

ακόμα, αλλά κυρίως της εποχής του εμφυλίου. Ήταν φανερό, από ένα από τα

σχεδιαγράμματα που υπήρχαν στο ΣΚΕ, ότι τουλάχιστον δύο νάρκες δεν είχαν

εξουδετερωθεί, δεν ξέραμε αν τότε, κατά την εκκαθάριση της περιοχής, δεν είχαν

ανευρεθεί. Το πιθανότερο, υποθέσαμε, ήταν ασφαλώς βαρειά αμέλεια ­ ή κάποια

συνηθισμένη τακτική ­ της ομάδας εκκαθάρισης του ναρκοπεδίου. Η δεύτερη νάρκη,

ακριβώς του ίδιου τύπου, βρέθηκε μετά το ατύχημα και στη διάρκεια άμεσης νέας

εκκαθαριστικής προσπάθειας που είχα διατάξει μόλις ο κόσμος είχε αποχωρήσει

από το χώρο της τελετής. Το σημείο της έκρηξης βρισκόταν σε απόσταση τεσσάρων

και μισού μέτρων από το δρόμο προσπέλασης από τη Λαμία προς το Ηρώο, πολύ

κοντά στο χώρο της μουσικής και απέναντι του χώρου των επισήμων. Ήταν

αμερικανικής κατασκευής τύπου Μ2-Α3, από εκείνες που είχε σωρηδόν από το 1948

προμηθευθεί ο στρατός μας κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Η νάρκη ήταν

“νάρκη προσωπικού με εκπηδούν σώμα”, όπως λέγεται και όπως φαίνεται στο

σχεδιάγραμμα, “με περόνη”, όπως συνήθως αυτές χαρακτηρίζονται και η απόλυτη

εξακρίβωση ήρθε με την ανεύρεση ενός παπουτσιού του άτυχου που πάτησε απάνω

της, με καρφωμένη την περόνη στη σόλα του παπουτσιού, στο πέλμα δηλαδή. Επί

ώρες παρακολουθούσα την έρευνα της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων. (…) Κάθησα

και συνέταξα μια προσωπική αναφορά στον Πρωθυπουργό, όταν ακόμα ήμουν στη

Λαμία και αφού μου επέδειξαν το λασπωμένο παπούτσι του θύματος με την περόνη

ακόμα καρφωμένη στο πέλμα και διάβασα την έκθεση των εμπειρογνωμόνων

αξιωματικών. Η επιβεβαίωση του πορίσματος της έρευνας ήλθε ακολούθως με το

ομόφωνο πόρισμα μιας ομάδας ειδικών επιστημόνων και ιατροδικαστών που

προσήλθαν στη Λαμία, τόσο στο ΣΚΕ όσο και στον τόπο του ατυχήματος με

πρωτοβουλία του παλιού καπετάνιου του ΕΛΑΣ Νικηφόρου, του οποίου η αδελφή είχε

την ατυχία να περιλαμβάνεται μεταξύ των νεκρών αυτής της τραγωδίας.

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

Ο ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ δεν ήταν η μόνη περίπτωση προβοκάτσιας και υποτίμησης του

υπαρκτού κινδύνου από την πλευρά της ηγεσίας της Ενώσεως Κέντρου. Αργότερα

στις φυλακές Αβέρωφ, όταν με επισκέφθηκε ο Λαδάς, μου είπε ότι “εμείς, αν

επισπεύσαμε το κίνημα, το κάναμε χάρη στον κ. Γ. Παπανδρέου, διότι ο ίδιος

τοποθέτησε τον Γ. Παπαδόπουλο διευθυντή του γραφείου προσωπικού. Έτσι μπορούσε

πλέον από εκεί να κάνει όλες τις μεταθέσεις και χάρη σ’ αυτό όλους τους δικούς

μας ανθρώπους τους τοποθετήσαμε σε θέσεις-κλειδιά ώστε να είμαστε έτοιμοι να

κάνουμε διχτατορία!”. Και ποιος ήταν ο Παπαδόπουλος; Ήταν άγνωστος; Όχι! Ο

Ηλιού τον είχε κατονομάσει, τον είχε καταγγείλει στη Βουλή επί Παπανδρέου

πάλι, όταν είχε επιχειρήσει ο Παπαδόπουλος στον Έβρο να κάνει το περίφημο

σαμποτάζ, ενοχοποιώντας τους Λαμπράκηδες φαντάρους ότι έβαλαν ζάχαρη στη

βενζίνη των τανκς. Εγώ έκανα ανακρίσεις στους Λαμπράκηδες αυτούς και έμαθα από

πρώτο χέρι ότι τους βασάνισε προσωπικά ο Παπαδόπουλος που ήταν επικεφαλής στον

Έβρο για να ομολογήσουν ότι έκαναν σαμποτάζ.

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΠΟΙΝΙΚΗ δίωξη που ασκήθηκε για τα “γεγονότα του Γοργοποτάμου” εναντίον

αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης που προσήλθαν για να τιμήσουν τον αγώνα για

μια “λεύτερη πατρίδα και πανανθρώπινη τη λευτεριά” στον τόπο της θυσίας (και

προφανώς για να τιμηθούν στο πρόσωπό τους όσα αγαθά έπραξαν οι απολειπόμενοι

και οι ζώντες), η ανάκριση που ακολούθησε και τέλος η δίκη της Λαμίας (που

ολοκληρώθηκε στο Εφετείον Αθηνών) αποτελούσε την κυνική απόκριση ενός πράγματι

αστυνομικού κράτους στην πρόκληση του νωπού εγκλήματος: το έννομο αγαθό που

προσβλήθηκε στο Γοργοπόταμο το 1964 δεν ήταν η ανθρώπινη ζωή, αλλά η αυθεντία

της εξουσίας από εκδηλώσεις ασυμβίβαστες με το μισαλλόδοξο πνεύμα της. Η

αξίωση της Αριστεράς και των αγωνιστών ενός αληθινά “ηρωικού και ένδοξου

παρελθόντος” να αρθρώσουν το λόγο τους απέναντι τόσο στη θεσμική, όσο και στην

αθέατη παραβίαση των στοιχειωδών αρχών του Κράτους Δικαίου, της ισότητας και

της ελευθερίας, συνιστούσε έγκλημα, το οποίο αμφισβητούσε την “αναμφισβήτητη”

ορθότητα της Αρχής.