Στις ημέρες μας που επαναπροσδιορίζουμε τον κοινωνικό μας ρόλο σε νέα οικονομικά μοντέλα, η τάση του χειροποίητου και του «Φτιάξ’ το μόνος σου» επέστρεψε δυναμικά. Μετά τα σεμινάρια χειροτεχνίας που διαδόθηκαν πριν από δύο χρόνια μέσα από συλλόγους και ανεξάρτητες εθελοντικές ομάδες, φθάσαμε σήμερα στη διοργάνωση συνεδρίων με αυτό το θέμα και στην υποδοχή συνέδρων από το εξωτερικό. Συγκεκριμένα, ελεύθεροι επαγγελματίες, μπλόγκερ και ειδικοί του μάρκετινγκ αυτής της κατηγορίας μιλάνε στο Πιρς Κόλετζ σε μια ημερίδα για τη χειροποίητη δημιουργία και την επιχειρηματικότητα, επιδεικνύοντας τις ικανότητές τους και τα «πατρόν επιτυχίας» τους μέσα από την προσωπική τους εμπειρία.

Απέναντι από αυτό το τεχνοκρατικό μοντέλο επιβίωσης και μετάβασης σε μια νέα εποχή με όχημα το Ιντερνετ και εφόδια τις τεχνικές χειροτεχνίας συνδυασμένες με μάρκετινγκ κινήσεις και αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορεί η έντυπη αντιπρόταση πάνω στο ίδιο θέμα. Το βιβλίο της Κατερίνας Σχινά «Καλή και Ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού».

Το αντίδοτο της μαχόμενης φεμινίστριας είναι η γυναίκα γνώστρια των οικοκυρικών. Οχι λόγω ανάγκης ή περιορισμού αλλά από επιλογή. Είναι το βασικό επιχείρημα της συγγραφέως που με αφετηρία την προσωπική της προσφιλή ενασχόληση ξεκινά τη σημειολογία της για τη μακραίωνη τεχνική του πλεξίματος. Η συγγραφέας του βιβλίου, άξια και ικανή επαγγελματίας της κριτικής γραφής και της έντεχνης μετάφρασης, αντιμετωπίζει το κείμενό της σαν το σχέδιο ενός πλεκτού.

Περίτεχνες φράσεις σαν επιδέξιες βελονιές. Στρωτή, δομημένη σκέψη όπως το εξασκημένο χέρι της έμπειρης πλέκτριας που χρόνια πολλά τώρα έχει μάθει την τεχνική της καλής και της ανάποδης πλέξης. Κείμενο εν μέρει με βιογραφικά στοιχεία στα σύντομα αφηγήματα που προετοιμάζουν το περιεχόμενο κάθε κεφαλαίου.

Η Κατερίνα Σχινά ρίχνει τους πόντους της σε κάθε νέα ενότητα φροντίζοντας να δώσει τροφή στο αναγνωστικό της κοινό με παραθέματα από λογοτεχνικά στιγμιότυπα, επιχειρήματα της πολιτικής σκέψης και της φιλοσοφίας των ιδεών. Μαθαίνουμε για τις πλέκτριες – μαινάδες της Γαλλικής Επανάστασης, τη Μαντάμ Ντεφάρζ στην «Ιστορία δύο πόλεων» του Καρόλου Ντίκενς, για λογοτεχνικές ηρωίδες του Μπαλζάκ. Αλλά και για σύγχρονες ακτιβιστικές ομάδες όπως οι «Οργισμένες Γιαγιάδες» οι οποίες πλέκουν για να διαμαρτυρηθούν για το περιβάλλον, τον πόλεμο, τις φυλετικές διαφορές. Για τα πάντα.

«Η πλεκτική κίνηση δεν ανήκει στο πεδίο της μονοτονίας αλλά της επαναληπτικότητας. Καθώς οι πόντοι γλιστρούν από τη μία βελόνα στην άλλη και το πλεκτό αυξάνεται, το χέρι λησμονεί την επαφή με το νήμα ή το μέταλλο της βελόνας και απορροφάται από τη μελλοντική, φαντασιακή εικόνα και κατ’ επέκταση από την υλικότητα εκείνου που δεν υπάρχει αλλά θα υπάρξει, εκείνου που γεννιέται εκατοστό το εκατοστό. Ο φιλόσοφος Μάικλ Πολάνι ονομάζει αυτήν τη διαδικασία «εστιασμένη εγρήγορση»» γράφει η Κατερίνα Σχινά. Και πλέκει το σκεπτικό της γύρω από τον μηχανισμό της εργασίας, της κριτικής σκέψης, των προσωπικών επιθυμιών, των συλλογικών δικαιωμάτων.

Κάπου ανάμεσα στο σύμπαν των πληροφοριών της που φανερώνουν πόσο χρόνο διέθεσε στην έρευνα (και οπωσδήποτε στην πράξη της πλεκτικής) για να εντοπίσει την ύλη του βιβλίου της, εμφανίζονται και τα οπτικά της τεκμήρια. Είναι οι φωτογραφίες από σταρ του Χόλιγουντ οι οποίες επιδίδονται στο πλέξιμο στα διαλείμματα των κινηματογραφικών γυρισμάτων στα 50s και 60s. Καθώς και άλλες στις οποίες εικονίζονται μέλη γυναικείων κινημάτων των 70s και των 80s, αλλά και γυναίκες καλλιτέχνες που βασίζουν τη δουλειά τους στα νήματα, την ύφανση, την πλέξη, τη χειροτεχνία για να παραγάγουν πολιτική τέχνη και όχι απλώς εργόχειρα.

Το πλέξιμο είναι διέξοδος, δημιουργική απασχόληση, στιγμή ελευθερίας και κατάκτησης της επιθυμίας για να βγει η σκέψη από τον περιορισμό των κλισέ. Το πλέξιμο έχει ηθική, ιστορία, αισθητικό ύφος, άρα και πολιτικό νόημα επιμένει να τονίζει συχνά. «Χρόνος ελεύθερου στοχασμού και εσωτερικής ενατένισης, χρόνος συνειδητός και ελεγχόμενος, αλλά και χρόνος νευρικός και ευερέθιστος είναι ο χρόνος του πλεκτού. Η έμφαση στη διαδικασία και στην αλλαγή, στην προοδευτική ανάπτυξη, στη μετάπλαση της πρώτης ύλης σε κάτι που την έχει υπερβεί, κάνει το πλέξιμο ένα ταξίδι που δεν σφραγίζεται μόνο από τη μετατροπή ενός αντικειμένου (του νήματος) σ’ ένα άλλο (το πλεκτό) αλλά αποτυπώνει και τη διαρκώς μεταβαλλόμενη σχέση ανάμεσα στον χειροτέχνη, τη χειροτεχνία και το χειροτέχνημα».

Κοράλλια από βελονάκι

Η συγγραφέας δεν διστάζει να βουτήξει σε βαθιά επιστημονικά νερά για να γράψει για τη διασταύρωση των μαθηματικών με τη χειροτεχνία. Και με την αίσθηση καθήκοντος για την ενημέρωση των αναγνωστών με θέματα επικαιρότητας, δίνει πληροφορίες για το πρόγραμμα διάσωσης του κοραλλιογενούς υφάλου στο Κουίνσλαντ της Αυστραλίας μέσω του πλεξίματος.

Η προστασία του κοραλλιογενούς φράγματος μέσω της πλεκτικής είναι ο στόχος ενός από τα προγράμματα του Institute for Figuring που ίδρυσαν πριν από λίγα χρόνια στο Λος Αντζελες η μαθηματικός και φυσικός Μάργκαρετ Βερτχάιμ και η δίδυμη αδελφή της Κριστίν, καθηγήτρια Φιλοσοφίας: ένας αχανής κοραλλιογενής ύφαλος φτιαγμένος με το βελονάκι, εμπνευσμένος από το υπέροχο κοραλλιογενές σύστημα της Αυστραλίας, αυτήν την αδιανόητα πλούσια εστία βιοποικιλότητας, που ολοένα και πιο γρήγορα αποχρωματίζεται, φθίνει, εξαφανίζεται. Δεν ξέρω αν το πλεκτό υποκατάστατο του κοραλλιογενούς φράγματος που επινόησαν και άρχισαν να κατασκευάζουν οι αδελφές Βερτχάιμ στο καθιστικό του σπιτιού τους στο Λος Αντζελες για να το επεκτείνουν στη συνέχεια σε άλλες πόλεις και χώρες και να το μετατρέψουν σε παγκόσμιο κίνημα, έκπληκτες και αυτές από τις αναπάντεχες διαστάσεις που απέκτησε μέσα στα χρόνια, θα μείνει για να μας θυμίζει απλώς το Great Barrier Reef ή θα συμβάλει στη σωτηρία του. Πάντως το οικολογικό του πρόταγμα είναι ορατό (υπερορατό θα έλεγα, λαμβάνοντας υπόψη την οργιώδη χρωματική του γκάμα). Μοναδική σύνθεση τέχνης, επιστήμης, μαθηματικών, θαλάσσιας βιολογίας, χειροτεχνίας και κοινοτικής πρακτικής, ίσως αποτελεί το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό κοινοτικό έργο στον κόσμο. Οι δύο αδελφές βασίστηκαν στα υπερβολικά παραβολοειδή της καθηγήτριας Ντάινα Τάιμινα, τα επεξεργάστηκαν και τα εξέλιξαν σε μια ολόκληρη ταξινομία υφαλοϊκών ζωικών μορφών. Θηλιές από φύκια, κρόσσια από ανεμώνες, μαιανδρικοί θαλάσσιοι λείμακες, μαλακά σφουγγάρια και συστρεφόμενα κοράλλια, όλα προτυποποιήθηκαν με αυτήν τη μέθοδο.

«Εξερευνήστε παιγνιωδώς» προτείνουν οι αδελφές Βερτχάιμ στα φιλόπονα χέρια που σπεύδουν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα. «Μη σας απασχολεί να τηρήσετε σχολαστικά τις οδηγίες, όσο ενδιαφέρον και σημαντικό και αν είναι να κατανοήσετε τους κανόνες. Ξεκινήστε από έναν μόνο πόντο γύρω από τον οποίο θα κινηθεί σπειροειδώς το βελονάκι. Ή αρχίστε από έναν κύκλο που θα παραγάγει σωληνοειδείς, κωδωνοειδείς ή σαλπιγγοειδείς δομές. Πειραματιστείτε με διαφορετικά είδη μαλλιού. Αναμείξτε τα νήματα, ένα χοντρό μάλλινο με ένα αιθέριο μοχέρ, ένα μεταξωτό και ένα βαμβακερό. Παραλλάξτε τον λόγο των αυξήσεων στο ίδιο μοντέλο. Αφήστε τα μοντέλα σας να μπουν στο πλύσιμο με καυτό νερό, θα γίνουν χνουδωτά και σφιχτά. Διασκεδάστε». Κι έτσι, ανάμεσα στη διασκέδαση και στην οργανωμένη δημιουργική ελευθερία, το πρόγραμμα Hyperbolic Crochet Coral Reef των αδελφών Βερτχάιμ μετατράπηκε σε ένα εξελικτικό πείραμα που γεννά ένα διαρκώς εξελισσόμενο πλεκτό «δέντρο ζωής».

Στην πράξη:

Οι παραδοσιακές πηγές εκμάθησης παραμένουν τα καταστήματα που πωλούν κλωστές, νήματα και μαλλιά για πλέξιμο στο κέντρο της Αθήνας. Οπως τα Μαλλιά Σακαλάκ στην Κολοκοτρώνη 30, όπου κάθε Σάββατο 11.00-13.00 οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να λύσουν τις απορίες τους μιλώντας με την κυρία Χαρά. Ενώ κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Παρασκευή απόγευμα η ανταλλαγή απόψεων με πλέκτριες από όλον τον κόσμο γίνεται μέσω Διαδικτύου.

Το Δίκτυο Ενεργών Πολιτών Ελλάδας (ΔΕΠΕ) οργανώνει μαθήματα πλεξίματος στην οδό Διστόμου 45 στον Κολωνό, με συμβολικό κόστος συμμετοχής. Πληροφορίες στο τηλέφωνο 210-5150.050.

Περισσότερες πληροφορίες και διευθύνσεις βρίσκονται συγκεντρωμένες στην ιστοσελίδα ftiaxto.gr.

Ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων πραγματοποιεί μαθήματα πλεξίματος. Πληροφορίες στο Τμήμα Διαχείρισης Ελεύθερου Χρόνου, τηλ. 210-5284.865, 210-5284.866.

To«World of Crafters»είναι η πρώτη ημερίδαστην Ελλάδα που θα πραγματοποιηθεί τοΣάββατο 29 Μαρτίου, με θέμα οτιδήποτε μπορεί να δημιουργηθεί με τα χέρια και οτιδήποτε εμπεριέχει την έννοια της δημιουργίας.

Στο Αμερικανικό Κολέγιο Αγίας Παρασκευής, Γραβιάς 6, με κόστος συμμετοχής 60 ευρώ. Πληροφορίες στο

http://worldofcrafters.gr/