Το διάστημα 28-30 Νοεμβρίου 2025 ο νέος Πάπας Λέων ΙΔ´ επισκέπτεται την Τουρκία με διττή αφορμή˙ αφενός για να συνεορτάσει στη Νίκαια της αρχαίας Βιθυνίας, με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τα 1.700 χρόνια από τη σύγκληση εκεί της Α´ Οικουμενικής Συνόδου και αφετέρου για να παραστεί στη θρονική εορτή του Πατριαρχείου, που τιμά τον ιδρυτή του, πρωτόκλητο απόστολο Ανδρέα (30.11). Η κατάδηλη σημασία του γεγονότος δικαιολογεί τη διατύπωση των πρόχειρων σκέψεων που ακολουθούν.
Την άνοιξη του 325 μ.Χ. συγκαλείται, με απόφαση του αυτοκράτορα (μετέπειτα Μέγα) Κωνσταντίνου Α´, σύνοδος των πατέρων της Εκκλησίας στη Νίκαια, το σημερινό Iznik της Τουρκίας, με τα ιστορικά συμφραζόμενά της να παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον. Είχαν περάσει μόλις δώδεκα χρόνια από το Διάταγμα ανεξιθρησκίας των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.), με το οποίο τερματίστηκαν οι διωγμοί κατά του χριστιανισμού, ο οποίος νομιμοποιήθηκε ως «επιτρεπόμενη θρησκεία» (religio licita) και συγχρόνως, οι κακοδοξίες του Αρείου αλλοίωναν την πίστη. Στη συνάφεια αυτή, η σύνοδος κλήθηκε να εκδώσει αποφάσεις για να προσδιορίσει τη δογματική ταυτότητα του χριστιανισμού και να κατασφαλίσει την ενότητά του. Στις πιο σημαντικές, περιλαμβάνονται η καταδίκη του αρειανισμού, η σύνταξη του Συμβόλου της Πίστεως, το οποίο συμπληρώθηκε από την επόμενη Β´ Οικουμενική Σύνοδο (381) και η καθιέρωση του «Πασχάλιου Κανόνα» ως προς τον χρόνο εορτασμού του Πάσχα. Είναι προφανές ότι η ενότητα στην πίστη θα εξασφάλιζε και τη συνοχή της αυτοκρατορίας. Για αυτό, και η σύνοδος της Νίκαιας δεν αποτελεί ένα γεγονός με μόνο ενδοεκκλησιαστικές συνδηλώσεις και εκφορές, αλλά μία «ύψιστη μαρτυρία «πολιτικής θεολογίας»» (Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος Β´, «Το Βήμα», 23.11.25).
Αυτό το μήνυμα ενότητας επικαιροποιεί και η συνάντηση, με αφορμή την επέτειο της Νίκαιας, ανάμεσα στον Πάπα Λέοντα ΙΔ´ και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τους διαδόχους των κατά σάρκα αδελφών, αποστόλων Πέτρου και Ανδρέα, ιδρυτών των Εκκλησιών Ρώμης και Κωνσταντινούπολης αντιστοίχως. Με τη συνάντηση αυτή ανανεώνεται η παράδοση που είχε εγκαινιαστεί προ εξήντα και πλέον ετών, στις αρχές 1964, από τον τότε Πατριάρχη Αθηναγόρα και τον Πάπα της Ρώμης Παύλο ΣΤ´, ύστερα από σιωπή πολλών αιώνων. Μάλιστα, στις 30 Νοεμβρίου 1979, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ επισκέπτεται το Φανάρι και συναντάται με τον Πατριάρχη Δημήτριο Α΄. Με κοινή τους δήλωση ανακοινώνουν, μετά τον «διάλογο της Αγάπης» που εγκαινίασαν οι προκάτοχοί τους (1964), την έναρξη του «διαλόγου της Αληθείας» μεταξύ της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και εξαγγέλλουν συναφώς τη σύσταση μεικτής θεολογικής επιτροπής.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οδός «προς την ένωσιν των Εκκλησιών είναι μακρά, σκολιά και ακανθώδης» («Κ», 7.1.1964). Μόνη λύση για να ξεπεραστούν τα όχι ευάριθμα εμπόδια (παπικό πρωτείο και αλάθητο, Ουνία, filioque κ.λπ.) είναι ο διάλογος. Ισως, βεβαίως, θα πρέπει να επαναξιολογηθεί το υπόβαθρό του για να είναι όντως θεολογικός και όχι, όπως ενίοτε συμβαίνει, απλώς ακαδημαϊκός. Παρά τις δυσκολίες, όμως, –άφευκτη συνέπεια μιας διαίρεσης 1.000 περίπου ετών – η ανάγκη για κοινή χριστιανική μαρτυρία στον σύγχρονο κόσμο των γεωπολιτικών ανακατάξεων και του μετα-ανθρωπισμού είναι προφανής. Πλην όμως, το εγχείρημα αυτό δεν θα πρέπει να διακινδυνεύσει την ενότητα του ορθόδοξου κόσμου, η οποία, άλλωστε, ήδη θυσιάζεται σήμερα, ατυχώς, στον βωμό διορθόδοξων γεωπολιτικών συσχετισμών και επιρροών…
Ο Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος, είναι αναπληρωτής καθηγητής Νομικής ΕΚΠΑ, διευθυντής του Εργαστηρίου «Εκκλησιαστικού Δικαίου και σχέσεων Κράτους – Θρησκευμάτων» στην ίδια Σχολή
