Στην καρδιά της Ευρώπης, η Ολλανδία, μια χώρα κατεξοχήν γνωστή για την ανεκτικότητα και τον κοινωνικό της ρεαλισμό, γράφει μια ιστορία που προκαλεί έκπληξη σε πολλούς: κλείνει φυλακές. Από το 2009 μέχρι σήμερα, πάνω από 20 σωφρονιστικά ιδρύματα έχουν κατεβάσει ρολά – όχι λόγω πολιτικών περικοπών, αλλά επειδή απλούστατα… δεν υπάρχουν αρκετοί κρατούμενοι για να τα γεμίσουν.
Το φαινόμενο αυτό φαίνεται σχεδόν απίστευτο σε μια εποχή όπου πολλές δυτικές χώρες παλεύουν με το υπερπλήρες σωφρονιστικό σύστημα, τις κοινωνικές ανισότητες και την υποτροπή των παραβατών. Στην Ολλανδία, όμως, η Δικαιοσύνη αντιμετωπίζει εδώ και δεκαετίες το έγκλημα περισσότερο ως κοινωνικό φαινόμενο και λιγότερο ως στίγμα. Στόχος δεν είναι η τιμωρία, αλλά η επανένταξη.
Ενας από τους βασικούς λόγους της μείωσης του πληθυσμού των φυλακών είναι η πτώση της εγκληματικότητας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα ποσοστά κλοπών, ληστειών και βίαιων αδικημάτων έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Η αστυνομία και τα δικαστήρια επενδύουν περισσότερο στην πρόληψη και στη διαχείριση υποθέσεων με κοινωνικό τρόπο, προτού αυτές φτάσουν στο στάδιο της καταδίκης.
Η Ολλανδία στα μέσα της δεκαετίας του 2000 είχε από τα υψηλότερα ποσοστά φυλάκισης στην Ευρώπη – περίπου 125 κρατούμενους ανά 100.000 κατοίκους το 2006. Σήμερα, το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί περισσότερο από το μισό, φτάνοντας τους 54 στον ίδιο δείκτη, ενώ το αντίστοιχο στην Αγγλία για παράδειγμα αγγίζει τους 148. Η πτώση της εγκληματικότητας υπολογίζεται περίπου στο 25% την τελευταία 15ετία, κάτι που συνεπάγεται λιγότερες εισαγωγές και ακόμη μικρότερη υποτροπή, καθώς όλο και λιγότεροι κρατούμενοι επιστρέφουν στη φυλακή.
Παράλληλα, το νομικό σύστημα υιοθέτησε μια διαφορετική στάση απέναντι στις μικροπαραβάσεις και στα αδικήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά. Η κατοχή μικρών ποσοτήτων απαγορευμένων ουσιών σπάνια οδηγεί σε φυλάκιση.
Επιπλέον, η ολλανδική κοινωνία πειραματίζεται εδώ και χρόνια με εναλλακτικές μορφές ποινών – ηλεκτρονική επιτήρηση, κοινωνική εργασία, υποχρεωτική εκπαίδευση ή θεραπεία.
Χαρακτηριστικό είναι το «Rehabilitation & Reintegration», πρόγραμμα που εφαρμόζεται σε όλη τη χώρα από το 2007 και στηρίζεται στην εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση και την ψυχολογική ενδυνάμωση εντός και εκτός φυλακής. Ερευνες δείχνουν ότι η συμμετοχή σε τέτοια προγράμματα μειώνει την υποτροπή κατά 14%.
Ετσι, πολλοί καταδικασθέντες δεν περνούν καν τις πόρτες μιας φυλακής. Το αποτέλεσμα; Ο αριθμός των κρατουμένων μειώθηκε τόσο ραγδαία, ώστε το υπουργείο Δικαιοσύνης αναγκάστηκε να συγχωνεύσει τμήματα, να απολύσει προσωπικό και να κλείσει οριστικά δεκάδες μονάδες κράτησης.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ειρωνεία είναι χαρακτηριστική: οι άδειες φυλακές της Ολλανδίας φιλοξενούν πλέον κρατούμενους άλλων χωρών της ΕΕ, που αντιμετωπίζουν έλλειψη χώρων κράτησης. Πρόκειται για μια ιδιότυπη «εξαγωγή σωφρονισμού» – έναν προσωρινό τρόπο αξιοποίησης των εγκαταστάσεων, μέχρι να κλείσουν οριστικά.
Το κλείσιμο των φυλακών έφερε και πρακτικά ζητήματα που η ολλανδική πολιτεία αντιμετώπισε με δημιουργία: ορισμένα κτίρια μετατράπηκαν σε ξενοδοχεία, σχολεία ή κοινωνικούς χώρους.
