Δύο σπάνιοι μουσικοί θησαυροί που αποκαλύπτουν την πρώιμη αλλά ήδη εντυπωσιακή μουσική ιδιοφυΐα του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ήρθαν στο φως και παρουσιάστηκαν στο γερμανικό κοινό. Πρόκειται για τα «Chaconne σε Ρε Ελάσσονα BWV 1178» και «Chaconne σε Σολ Ελάσσονα BWV 1179», τα οποία παρουσιάστηκαν 320 χρόνια αφότου τα συνέθεσε ο σπουδαίος γερμανός δημιουργός, στην εκκλησία του Αγίου Θωμά της Λειψίας, εκεί όπου τάφηκε αλλά και που εργαζόταν για 27 χρόνια ως πρωτοψάλτης. Ηταν μάλιστα και διευθυντής του χορωδιακού συνόλου της εκκλησίας και συνέθετε μια καινούργια καντάτα σχεδόν κάθε εβδομάδα, τα πρώτα χρόνια που είχε αναλάβει τη διεύθυνση.
Ο εντοπισμός των δύο αυτών νέων έργων κατέστη δυνατός το 1992, χάρη στην πολύχρονη έρευνα του μεταπτυχιακού φοιτητή στο τμήμα μουσικολογίας του Χάρβαρντ, Πέτερ Βόλνι. Εκείνη την εποχή είχε αφοσιωθεί στη μελέτη για να ολοκληρώσει τη διατριβή του στη Βασιλική Βιβλιοθήκη του Βελγίου. Στα χέρια του έπεσαν δύο ανυπόγραφα μουσικά χειρόγραφα υψηλής αισθητικής και πρωτότυπα. Ζήτησε αμέσως την άδεια για να τα αντιγράψει και τα έβαλε στην άκρη. Είναι μια τακτική που ακολουθεί, όπως είπε ο ίδιος ο Βόλνι σε συνέντευξή του: «Στην πραγματικότητα έτσι δουλεύω. Οποτε βρίσκω κάτι που μου θέτει ένα ζήτημα προς επιστημονική διερεύνηση το κρατώ· ακόμη και αν χρειαστούν τρεις δεκαετίες, δεν το εγκαταλείπω».
30 χρόνια έρευνας
Τα μουσικά έργα τα οποία δεν είχαν ημερομηνία και υπογραφή χρειάστηκαν περισσότερα από 30 χρόνια επίμονης έρευνας για να αποδειχθεί η αυθεντία του δημιουργού. Ο Βόλνι υποψιάστηκε την πατρότητα των δύο ανώνυμων έργων για όργανο και η επιβεβαίωση ότι ανήκουν στον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ απαίτησε δεκαετίες σχολαστικής μουσικολογικής προσπάθειας.
Εκείνο που οδήγησε στη σκέψη ότι πρόκειται για έργα του σπουδαίου συνθέτη ήταν οι ομοιότητες στο ξεχωριστό ύφος και τη δομή τους. Ωστόσο δεν υπήρχαν υπογραφές. Αν πράγματι ανήκαν στον Μπαχ, θα είχαν αντιγραφεί. Αυτή η διαπίστωση ήταν το κλειδί στην έρευνα αφού ο συνεργάτης του Βόλνι, Μπερντ Κόσκα, ανακάλυψε σε αρχεία εκκλησίας στη Θουριγγία μια επιστολή του 1729 από έναν οργανίστα με το όνομα Σαλόμον Γκίντερ Γιον, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είχε μαθητεύσει δίπλα στον Μπαχ στην Αρνστατ. Ο γραφικός χαρακτήρας οδήγησε τον επίμονο ερευνητή στο συμπέρασμα πως το 1705 πράγματι είχε κάνει την αντιγραφή των χειρογράφων.
Μόλις πριν από μία εβδομάδα και 33 ακριβώς χρόνια έπειτα από την τυχαία ανακάλυψή τους, έφτασε η στιγμή να ακουστούν για πρώτη φορά. Οπως είπε ο Βόλνι, «κάθε μελετητής του Μπαχ πρέπει να προσεγγίζει με μεγάλη προσοχή την απόδοση έργων. Οταν ήμουν νεαρός μεταπτυχιακός φοιτητής το 1992, δεν γνώριζα πολλά. Η έλξη μου για τα συγκεκριμένα χειρόγραφα των έργων ήταν καθοριστική. Είναι δύσκολο να περιγράψω το συναίσθημα. Αναλύεις τα κομμάτια και βλέπεις ότι μόνο ένας μεγάλος συνθέτης θα μπορούσε να τα έχει γράψει. Είναι τολμηρή μουσική που δημιουργήθηκε από κάποιον που γνωρίζει τι σημαίνει αρμονία».
Οταν ήταν 20 ετών
Ο Βόλνι, που είναι πια διευθυντής του Αρχείου Μπαχ στη Λειψία, παρουσίασε τα έργα στον ναό του Αγίου Θωμά στη Λειψία, όπου υπηρέτησε ο ανυπέρβλητος γερμανός συνθέτης ως καντόρος. Η δημόσια εκτέλεση έγινε από τον ολλανδό οργανίστα και τσεμπαλίστα Τον Κούπμαν, ο οποίος εξέφρασε την υπερηφάνειά του που τα παρουσιάζει έπειτα από 320 χρόνια.
Τα χαρακτήρισε έργα πολύ υψηλής ποιότητας, τονίζοντας ότι είναι κατάλληλα ακόμη και για μικρότερα όργανα. Πιστεύεται ότι η μουσική αυτή γράφτηκε όταν ο Μπαχ ήταν ακόμη 20 ετών, γύρω στο 1705, και εργαζόταν ως οργανίστας στην Αρνστατ – τα χειρόγραφα είχε αναλάβει ο μαθητής του Μπαχ, Σαλόμον Γκίντερ Γιον.
Δεν πρόκειται απλώς για πρώιμες συνθέσεις αλλά για έργα που αποκαλύπτουν το τεράστιο ταλέντο του, καθώς άρχιζε να διαμορφώνει με σαφήνεια το μουσικό του ύφος ως συνθέτης που θα άφηνε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στην ιστορία της μουσικής. Οπως είπε ο Βόλνι, «πρόκειται για σημαντικά έργα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε πώς ένας χαρισματικός νεαρός συνθέτης προσπαθεί να βρει τη δική του προσωπική φωνή στη σύνθεση. Ο Μπαχ δεν ξεκίνησε ως κάποιος που απλώς αντέγραφε τα έργα άλλων συνθετών. Ακόμη και όταν ήταν 17 ή 18 ετών κάθε κομμάτι που συνέθετε ήταν μοναδικό και επιχειρούσε να δώσει κάτι νέο».
