Το φαινόμενο είχε παρατηρηθεί επί ΕΣΣΔ. Οπως και τότε έτσι και τώρα όλο και περισσότεροι Ρώσοι κάνουν καταγγελίες για δασκάλους, γείτονες, ακόμα και μέλη της οικογένειάς τους που διαφωνούν με την εισβολή στην Ουκρανία. Η 10χρονη Βάρια Γκάλκινα άρχισε να έχει προβλήματα με τους δασκάλους του σχολείου της στη Μόσχα τον περασμένο Σεπτέμβριο, λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Αρχικά, παρατήρησαν ότι παρέλειπε τακτικά τα νέα μαθήματα ρωσικού πατριωτισμού που μόλις είχαν προστεθεί στο εθνικό πρόγραμμα σπουδών. Στη συνέχεια εντόπισαν ότι είχε ορίσει ένα φιλοουκρανικό σύμβολο ως εικόνα προφίλ της στο WhatsApp. Η Βάρια ήταν η καλύτερη μαθήτρια στην τάξη της, οπότε η μαθηματικός μητέρα της Ελενα Τζολικέρ δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στη φασαρία – μέχρι που ένα πρωί του Οκτωβρίου έλαβε ένα ξαφνικό τηλεφώνημα από το σχολείο: η κόρη της είχε συλληφθεί από την αστυνομία.
Η Ελενα, αναστατωμένη, έτρεξε να βρει την κόρη της. Η κράτηση ενός παιδιού έμοιαζε με ανοησία. «Ηταν σαν να είχα μπει σε ένα είδος εναλλακτικής πραγματικότητας» θυμάται. «Σαν να είχαμε τρελαθεί στη δική μας γωνιά του κόσμου». Αλλά η πατριωτική αγανάκτηση που οδήγησε τους δασκάλους της Βάρια να την καταγγείλουν στην αστυνομία δεν ήταν παρεκτροπή. Οι περιπτώσεις καταγγελίας έχουν πολλαπλασιαστεί στη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία.
Καταγγέλλουν
ο ένας τον άλλο
Ανθρωποι σε όλη τη χώρα έχουν καταγγελθεί στις Αρχές επειδή εξέφρασαν διαφορετικές απόψεις σε ιδιωτικές ή κλειστές εκδηλώσεις. Καθηγητές έχουν καταγγείλει μαθητές – φοιτητές έχουν ενημερώσει καθηγητές και συμμαθητές -, γείτονες, συνάδελφοι, ακόμη και μέλη της οικογένειας έχουν υποβάλει καταγγελίες. Την ίδια ώρα το Κρεμλίνο προτρέπει σε τέτοιες συμπεριφορές μέσω εκκλήσεων από τα ΜΜΕ να κυνηγήσουν «εγχώριους προδότες» και «σαμποτέρ» της πολεμικής προσπάθειας της Ρωσίας.
Τη Βάρια την είχε καταγγείλει στις Αρχές η διευθύντρια του σχολείου της, τοπική βουλευτής του κόμματος Ενωμένη Ρωσία του Πούτιν. Στην Ελενα έδειξαν την επιστολή καταγγελίας όταν έφτασε στο σχολείο. Εκεί βρήκε την κόρη της περικυκλωμένη από έναν αστυνομικό, έναν κοινωνικό λειτουργό του σχολείου και κάποιον που ισχυρίστηκε ότι ήταν από τη FSB. Απαρίθμησαν τα αδικήματα της μικρής: την παράλειψη των μαθημάτων πατριωτισμού, τη φιλοουκρανική φωτογραφία προφίλ της, ένα αντιπολεμικό σχόλιο που είχε κάνει σε ομαδική συνομιλία με άλλα παιδιά. Στη συνέχεια είπαν ότι το παιδί θα μεταφερθεί στο αστυνομικό τμήμα.
Ενα δεκάχρονο
κοριτσάκι
«Οταν το άκουσε αυτό η Βάρια, έπαθε υστερία» θυμάται η Ελενα. «Προσπάθησε να τρέξει σε μένα, αλλά δεν την άφησαν. Ενας από αυτούς την άρπαξε και άρχισε να τη σέρνει προς το αυτοκίνητο. Ο άλλος μου έστριψε το χέρι. Ηταν σαν να συνέλαβαν εγκληματίες». Η Ελενα και η κόρη της μεταφέρθηκαν στο τμήμα. Δεν επέτρεψαν στη μητέρα να φύγει για να πάρει την άλλη της κόρη από το σχολείο. Η 9χρονη Σόνια αναγκάστηκε να ταξιδέψει μόνη της στο σπίτι της με τα μέσα μαζικής μεταφοράς για πρώτη φορά. Στο τμήμα μητέρα και κόρη ανακρίθηκαν επί τέσσερις ώρες από πολλούς. «Μας έκαναν ερωτήσεις σαν να ήθελαν να μας παγιδεύσουν για να πούμε κάτι» περιγράφει η Ελενα. Ρωτούσαν τη Βάρια: «Τι σου λέει η μαμά σου για την Ουκρανία;». Η Ελενα φοβόταν ότι οι Αρχές ήθελαν να την κατηγορήσουν για «δυσφήμηση των ενόπλων δυνάμεων» ή για «διασπορά ψευδών πληροφοριών» σχετικά με τον πόλεμο, σύμφωνα με νόμους που εισήγαγε το Κρεμλίνο το 2022 για να επιβάλλονται μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης σε αντιπολεμικούς διαδηλωτές.
Οι καταγγελίες δημιουργούν «απόλυτη αμοιβαία καχυποψία, απόλυτη δυσπιστία» εξηγεί ο Αντρέι Κολέσνικοφ, συνεργάτης στο Ιδρυμα Κάρνεγκι. Η επιστροφή των πληροφοριοδοτών σηματοδοτεί την αναζωπύρωση των «ολοκληρωτικών ενστίκτων» στη ρωσική κοινωνία, καταλήγει: «Οι άνθρωποι αρχίζουν να συμπεριφέρονται ακριβώς όπως έκαναν κατά την εποχή του Στάλιν».
