Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Κράτος που να είχε την επίσημη ονομασία «βυζαντινό» δεν υπήρξε ποτέ. Οσο κι αν ψάξουμε στις πηγές, ελληνικές και ξένες, ο όρος αυτός δεν υπάρχει. Οι όροι «Βυζαντινός» και «βυζαντινή ιστορία», με τη σημασία του κατοίκου και της ιστορίας του κράτους που είχε για πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, το παλιό Βυζάντιο, είναι ανύπαρκτοι. Οι κάτοικοι του κράτους του Βοσπόρου αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι, η αυτοκρατορία τους ήταν «ρωμαϊκή» και πρωτεύουσά της ήταν η Νέα Ρώμη.
Η παραπάνω ιστοριογραφική θέση την οποία επικαλείται ο έγκριτος Πίτερ Μπράουν, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, παρουσιάζοντας στο «New York Review of Books» τέσσερα νέα βιβλία, δεν είναι ρηξικέλευθη. Είναι όμως το νήμα που ενώνει τη νέα εκδοτική δραστηριότητα για την επικράτεια που από το 450 μ.Χ. απλωνόταν από τον Δούναβη έως τον Ευφράτη. Είναι η εποχή κατά την οποία η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επρόκειτο να εξαφανιστεί από τη Δυτική Ευρώπη, καθώς αναδύθηκε μια διαφορετική Ρώμη. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής, η οποία διατηρήθηκε για μία χιλιετία, είχε πρωταρχική αποστολή της την αποκατάσταση των ορίων του ρωμαϊκού κράτους στις μέρες της μεγάλης του ακμής.
Ο Πίτερ Μπράουν γράφει ότι για τους χριστιανούς της Ανατολής (συμπεριλαμβανομένων των ορθόδοξων Σλάβων) καθώς και για τους μουσουλμάνους αυτή η Νέα Ρώμη - πριν ονομαστεί Κωνσταντινούπολη - ήταν η μόνη Ρώμη που είχε σημασία. Και επισημαίνει ότι «αυτή η Ανατολική Ρώμη τείνει να παραμένει αμήχανα στο περιθώριο των τυπικών αφηγήσεων της ιστορίας της Δυτικής Ευρώπης. Συχνά μας λένε ότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έπεσε τον πέμπτο αιώνα, αλλά λιγότερο συχνά μας λένε ότι επέζησε ολόκληρο το ανατολικό μισό της αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένων των πλούσιων περιοχών της Αιγύπτου, της Συρίας και της Μικράς Ασίας. Αυτή η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής συνήθως αναφέρεται ως "Βυζάντιο" και οι κάτοικοί της ονομάζονται "Βυζαντινοί". Αλλά το "Βυζάντιο" είναι ένας σύγχρονος όρος όταν γίνονται αναφορές στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Χρησιμοποιείται συχνά για να διατηρηθεί η απόσταση από μια Ρώμη τόσο μεγάλη και εκπληκτική που δεν είναι δυνατό να χωρέσει στα στενά όρια της καθιερωμένης κοσμοθεωρίας μας».
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι ο όρος «βυζαντινός» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα 1562 από τον γερμανό ουμανιστή και φιλόλογο Ιερώνυμο Βολφ, όταν εισηγήθηκε την ίδρυση του Corpus Historiae Byzantinae. Και ότι η «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» αναφέρθηκε στην επίσημη επιστημονική ορολογία από τον γάλλο φιλόλογο και ιστορικό Σαρλ Ντιφρέν ντι Κανζ το 1680 στο έργο του «Historia Byzantina».
Οι νέες μελέτες που συστήνει ο Πίτερ Μπράουν αμφισβητούν την ευρωκεντρική προσέγγιση η οποία άφησε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας στο περιθώριο των τυπικών ιστορικών αφηγήσεων.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ. Το «New Rome: The Empire in the East» του Πολ Στίβενσον (Belknap Press / Harvard University Press) είναι μια ανοιχτή σε επιστημονικές μεθόδους αφήγηση της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας της Νέας Ρώμης. Η προσέγγιση του Στίβενσον μας μεταφέρει κατευθείαν στον πυρήνα της ανατολικής ρωμαϊκής κοινωνίας. Συναντάμε αυτούς που επηρεάζονται άμεσα από τις καιρικές συνθήκες και το έδαφος - αγρότες και επικεφαλής των χωρικών - πριν συναντήσουμε αυτοκράτορες, επισκόπους, στρατηγούς και την πολύχρωμη σειρά των αυλικών που συνήθως συνδέουμε με τη λέξη «Βυζάντιο».
Ο Ντάνιελ Κέινερ στο «The Rich and the Pure: Philanthropy and the Making of Christian Society in Early Byzantium» (University of California Press) προσφέρει περισσότερα από μια μελέτη της φιλανθρωπίας προς ανακούφιση των φτωχών. Εξετάζει την έννοια της ευεργεσίας, των θρησκευτικών δώρων προς τους φτωχούς και τους αγνούς ασκητές, τον κλήρο και τις μεγάλες μοναστικές κοινότητες, από τις προσευχές των οποίων η πολυσύνθετη χριστιανική κοινωνία της Ανατολικής Ρώμης θεωρήθηκε ότι εξαρτιόταν. Στην ανάλυσή του ο Κέινερ αναφέρει ότι για τις ελίτ αυτό που είχε μεγαλύτερη σημασία ήταν ο ουρανός και η γη να παραμείνουν συνδεδεμένα. Επρεπε να είναι σίγουροι ότι ο ίδιος ο Θεός δεν ήταν μακριά τους. Οι Ανατολικοί Ρωμαίοι ανησυχούσαν για το αν ο Θεός γνώριζε την ύπαρξή τους. Στην αντίληψή τους ένα ον τόσο μεγαλειώδες και απόμακρο όσο κάθε αυτοκράτορας, ο Θεός, μπορεί να απομακρυνθεί εντελώς από την ανθρώπινη φυλή.
Σε αντίθετη άποψη, ο Χάουαρντ Τζόνστον γράφει το «The Last Great War» (Oxford University Press) εξετάζοντας την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από την πλευρά της στρατιωτικής ιστορίας της. Ενώ η επανέκδοση του «The Formation of Christendom» (Princeton University Press) της Τζούντιθ Χέριν συμπληρώνεται με νέα εισαγωγή της καθηγήτριας βυζαντινών σπουδών στο Κινγκς Κόλετζ, προωθώντας την ιστορία της Ανατολικής Ρώμης πάνω σε ένα τρίπτυχο που περιλαμβάνει την Ευρώπη των Λατίνων και το Ισλάμ μέχρι το έτος 900.
