Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Σύνδεση μέλους
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Η απώλεια του ελληνικού εβραϊσμού ως αποτέλεσμα της γερμανικής κατοχής είναι αναμφισβήτητα μια πληγή, ακόμα ζωντανή, με μεγάλο ιστορικό βάθος. Τα τελευταία χρόνια μια σειρά μελετών αλλά και πρωτοβουλιών ανέδειξε την ιστορική σημασία αλλά και την πολιτική διάσταση της εξολόθρευσης των ελλήνων Εβραίων με κύριο άξονα βέβαια τη Θεσσαλονίκη. Μαρτυρίες, συγκινητικές ιστορίες επιζώντων και ανθρώπων που τους βοήθησαν, διεισδυτικές έρευνες για τις εβραϊκές περιουσίες, αλλά και την υποδοχή των επιζώντων μετά τον πόλεμο συγκροτούν ένα σύμπαν όχι πάντα εύκολα διαχειρίσιμο. Από την εποχή όμως της «Συκοφαντίας του αίματος» του Βασίλη Μπούτου (Νεφέλη, 2000) και των αντιδράσεων που είχε προκαλέσει αναδεικνύοντας το κομμάτι της συνεργασίας στην εξόντωση των ελλήνων Εβραίων της Κέρκυρας, η έρευνα έχει σίγουρα προχωρήσει ανοίγοντας και δύσκολα πεδία.
Από τους 78.000 έλληνες Εβραίους επέζησαν μόνο 10.000, εξόντωση που εντάσσεται βέβαια στο σχέδιο του ναζιστικού καθεστώτος σε όλη την Ευρώπη και στα Βαλκάνια (σε χώρες όπως η Κροατία ή η Ρουμανία τα καθεστώτα των Πάβελιτς και Αντονέσκου έκαναν τη δουλειά των Ναζί εξοντώνοντας 30.000 και 300.000 Εβραίους αντιστοίχως). Πέρα από τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής περίπτωσης, η εξόντωση συμπεριλαμβάνεται στο ευρύτερο αντισημιτικό κλίμα που αναπτύχθηκε έντονα στην Ευρώπη στον Μεσοπόλεμο, αναγκάζοντας πολλούς νέους της κοινότητας να μεταναστεύσουν εκείνη την περίοδο στην Παλαιστίνη. Αυτό το κλίμα είχε επίδραση και στη μεταπολεμική περίοδο όταν πολλοί από τους επιζώντες έλληνες Εβραίους προτίμησαν να καταφύγουν στο νεότευκτο κράτος του Ισραήλ.
Πέρα όμως από την αποκατάσταση της ιστορίας αυτής της μαρτυρικής κοινότητας, την ανάδειξη των αιτίων και των μεθόδων εξόντωσής της, του βαθμού συμμετοχής των συνεργατών, της πολιτικής διοίκησης, αλλά και τις διάφορες συνέπειες που επέφερε η καταστροφή της κοινότητας, υπάρχει και αυτή καθαυτήν η ζωή της, όπως και το ισχυρό ίχνος που άφησε πίσω της.
Μια νέα έρευνα - συλλογή διαφορετικών κειμένων αναδεικνύει πολλές πτυχές του νεότερου ελληνικού εβραϊσμού, άγνωστες και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Ο «Νεότερος ελληνικός εβραϊσμός», με τον πολύ εύγλωττο υπότιτλο «Η δυναμική παρουσία, η οδυνηρή απουσία, το σήμερα», είναι μια σειρά επιστημονικών παρουσιάσεων στο πλαίσιο διημερίδας που είχε οργανωθεί από την ισραηλιτική κοινότητα Θεσσαλονίκης και τον Δήμο Θεσσαλονίκης το 2013, ακριβώς στο νέο πλαίσιο της πιο δυναμικής ένταξης και ενσωμάτωσης της ιστορίας του ελληνικού εβραϊσμού στη σύγχρονη ιστορία. Ο τόμος που εκδόθηκε υπό την επιμέλεια της επίκουρης καθηγήτριας του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ Μαρίας Καβάλα συγκεντρώνει μια σειρά νέων επιστημονικών υπογραφών καθώς και γνωστών πανεπιστημιακών, όπως οι Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου («Μια συζήτηση περί Εβραίων στην Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία του Οκτωβρίου του 1943»), Ρίκα Μπενβενίστε («Μετά τους Μάρτυρες: τα αρχεία της μνήμης και η ιστοριογραφία της Shoah»), Στρατής Δορδανάς («Αναζητώντας τον εχθρό στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία: το Sonderkommando Rosenberg στην Ελλάδα») και Γιώργος Μαργαρίτης («Το μονοπάτι προς το χθες»).
Η θεματολογία
Μέσα από τα θέματα αναδεικνύεται η πολύπλευρη και μακραίωνη παρουσία του ελληνικού εβραϊσμού που διατήρησε πάντα την ξεχωριστή του διπροσωπία, η οποία απετέλεσε στοιχείο διάκρισης και συστατικό καταστροφής παράλληλα. Το άρθρο του Δημοσθένη Δώδου για την εβραϊκή παρουσία μέσα από τον εκλογικό κατάλογο του 1915 δίνει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για την κινητικότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ενώ ο υπότιτλός του για τη Θεσσαλονίκη ως «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων» μαρτυρά τη σημασία της πόλης για το εβραϊκό στοιχείο τους αιώνες της δίωξής του ειδικά από την Ισπανία. Το άρθρο του Ανδρέα Μπουρούτη δίνει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία για την κοινωνική και εκπαιδευτική κινητικότητα των εβραίων μαθητών στη Θεσσαλονίκη. Και ενώ επιβεβαιώνει κάτι που ξέραμε και για την Αθήνα, δηλαδή τη σύνδεση του εβραϊκού στοιχείου με τη γαλλική εκπαιδευτική παρουσία, η μαθητική παρουσία στη Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης την ώρα που η τελευταία διολισθαίνει στο ναζιστικό μονοπάτι είναι μια τραγική συγκυρία. Τα άρθρα των Νίκου Τζαφλέρη για την απέλπιδα προσπάθεια της διάσωσης των ελλήνων Εβραίων της Ρουμανίας από την εξολοθρευτική μανία της Σιδηράς Φρουράς του Αντονέσκου και της Μαρίας Φράγκου για την προστασία των Εβραίων με ισπανική υπηκοότητα που διέμεναν στην Ελλάδα μαρτυρούν την κινητικότητα μιας κοινότητας αλλά και τη συστηματική προσπάθεια των Ναζί όχι μόνο για την εκδίωξή της αλλά και για την οριστική εξορία της από την ευρωπαϊκή ήπειρο. Στις άλλες συνεισφορές: Βασίλης Ριτζαλέος («Η λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών στη βουλγαρική ζώνη κατοχής: η περίπτωση των Εβραίων της Δράμας»), Πωλ Ισαάκ Χάγουελ («Ολοκαύτωμα, εξόντωση, μνήμη των εβραίων Ελλήνων της Θεσσαλονίκης, της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης»), Στέλλα Σαλέμ («Η ακίνητη περιουσία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και μέχρι το τέλος της δεκαετίας»), Ευάγγελος Χεκίμογλου («Οψεις της φτώχειας στους συνοικισμούς Μπαρόν Χιρς και Στασιονίκα της Θεσσαλονίκης»), Ρένα Μόλχο («Η ανασυγκρότηση της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη μετά την Απελευθέρωση»), Νίκος Ζαάκος («Η άρνηση του Ολοκαυτώματος και η ελληνική δικαιοσύνη»), Πολυξένη Ελευθερίου («Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα στην εποχή της "δημόσιας ιστορίας"»).
Ισως ορισμένα σημειώματα να είναι σχετικά άνισα, αλλά σε κάθε περίπτωση ο τόμος συνολικά δίνει ερεθίσματα, αναδεικνύει ζητήματα, δείχνει ότι η ιστορική έρευνα προχωρά. Το κυριότερο: εντάσσει την ιστορία του νεότερου ελληνικού εβραϊσμού στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας.
Μαρία Καβάλα (επιμ.)
Νεότερος ελληνικός εβραϊσμός
University Studio Press, σελ. 311
Τιμή 18 ευρώ
