Η πολυπόθητη επανεκκίνηση των διερευνητικών

Η παρουσία του τούρκου πρωτο-συμβούλου Ιμπραήμ Καλίν κατά την έναρξη της 61ης συνάντησης των διερευνητικών επαφών, αλλά και το γεγονός ότι οι συνομιλίες πραγματοποιήθηκαν στο γραφείο της τουρκικής προεδρίας και όχι σε ξενοδοχείο, υποδηλώνουν το αναβαθμισμένο ενδιαφέρον επί της διαδικασίας του προέδρου Ερντογάν. Θα μπορούσε επίσης να ερμηνευθεί και ως κίνηση για την αντιστροφή της εικόνας από την κρίση που προκάλεσε η Τουρκία το παρελθόν έτος. Ή ότι η τουρκική πλευρά θέλει να καταδείξει πως για αυτήν ο διερευνητικός διάλογος είναι αναβαθμισμένος. Το καλό κλίμα και η πρόθεση είναι θετικά στοιχεία επιστροφής στον διάλογο. Στην επόμενη συνάντηση που θα γίνει στην Αθήνα τα στοιχεία που θα υπαγορεύσουν την πρόοδο είναι η ατζέντα που θα υπάρξει στο τραπέζι και η επεξεργασία επί των θέσεων που θα ετοιμάσει σε συνέχεια της σημερινής συνάντησης η κάθε πλευρά.

Το ουσιαστικό ζητούμενο είναι εάν ο διάλογος μπορεί να αλλάξει σελίδα και να δρομολογηθεί η επίλυση των διαφορών, ανακτώντας τον χαμένο χρόνο και ανασυνθέτοντας τα συστατικά στοιχεία της διαδικασίας, αρχής γενομένης από τις μέχρι τώρα εξελίξεις και εκκρεμότητες. Η Ελλάδα έχει διαχειριστεί διαχρονικά τον διάλογο με επιτυχία, αποκλείοντας γκρίζες ζώνες και αποστρατιωτικοποίηση. Αλλωστε αυτός είναι ο στόχος. Η Ελλάδα παραμένει σταθερή οπαδός της επίλυσης της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ μέσω διαπραγμάτευσης, της οποίας προθάλαμος είναι η διερεύνηση. Προκειμένου δε να γίνει η οριοθέτηση, είτε με συμφωνία είτε δικαστικά, είναι κανόνας ότι οι δύο χώρες υποχρεούνται να διαπραγματευτούν με καλή πίστη, όχι προσχηματικά, ούτε με τακτική επίρριψης ευθυνών.

Η διαπραγμάτευση οριοθέτησης προϋποθέτει μια έκταση ανοικτής θάλασσας, ο βυθός της οποίας αποτελεί υφαλοκρηπίδα προς κατανομή μεταξύ των δύο χωρών. Επειδή η διαπραγμάτευση θα γίνει με οριστικό εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης, εάν η Ελλάδα προτίθεται να επεκτείνει πρέπει να το πράξει πριν αποφασιστεί το επόμενο στάδιο. Αυτονόητα αυτό πρέπει να θεσπιστεί σε αυτή τη φάση της διερεύνησης, σε πνεύμα συνεννόησης και αμοιβαίας ενημέρωσης. Το εύρος πρέπει να εξυπηρετεί τον στόχο της οριοθέτησης και ως εκ τούτου να είναι διαφοροποιημένο. Διότι εάν η Ελλάδα επέκτεινε στα 12 ν.μ. στο Αιγαίο, το ποσοστό της ανοικτής θάλασσας θα μειωνόταν στο 19,7% από το 48,3% που είναι με το σημερινό εύρος των 6 ν.μ.. Με αυτό δεν υπονοείται ότι πρέπει να ξεκινήσει η διαπραγμάτευση με το παρόν εύρος. Ενα κυμαινόμενο εύρος, διαφορετικό από διαφορετικές ακτές, είναι δυνατόν να εξασφαλίσει περιοχές ανοικτής θάλασσας.

Ο Τσαβούσογλου την περασμένη εβδομάδα επιχείρησε να οξύνει το κλίμα με έμμεση αναφορά κατά οιασδήποτε επέκτασης στο Αιγαίο, δημιουργώντας περιβάλλον καχυποψίας και δυσπιστίας στην προοπτική του διαλόγου. Δεν είναι δυνατόν η χώρα να ενστερνισθεί την τουρκική θέση να οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα με το παρόν εύρος των 6 ν.μ. Η Ελλάδα, στην ευχέρεια της οποίας επαφίεται το δικαίωμα επέκτασης, θα ορίσει το εύρος. Αν και ελληνοτουρκική διαφορά, εν τούτοις η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης δεν θα είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Πρέπει να θεσπισθεί μονομερώς, πριν από την υιοθέτηση του κοινού ανακοινωθέντος που θα ανοίγει τη διαπραγμάτευση.

Οπως προβλέπεται στη Σύμβαση του Δικαίου Θάλασσας, το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να θεσπίσει την έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι το όριο που δεν υπερβαίνει τα 12 ν.μ. από τις ακτές. Δεν υπάρχει υποχρέωση για 12 ν.μ.. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του κυρωτικού νόμου της Σύμβασης, «η Ελλάδα έχει το αναφαίρετο δικαίωμα... να επεκτείνει σε οποιονδήποτε χρόνο το εύρος της χωρικής θάλασσας μέχρις αποστάσεως 12 ν.μ.». Με τη διάταξη η Ελλάδα διακηρύσσει την κυρίαρχη ευχέρεια να επιλέξει τον χρόνο και το εύρος. Ως κυβερνητική πράξη (act of state) δεν υπόκειται σε ακυρωτικό δικαστικό έλεγχο.

Στην Αν. Μεσόγειο έχουν διαμορφωθεί καινούργια δεδομένα. Η τουρκολιβυκή οριοθέτηση προστέθηκε ως νομική διαφορά, όπως επίσης οι μη οριοθετημένες περιοχές στις οποίες δραστηριοποιήθηκε το 2020 το «Oruc Reis». Η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ στο Αιγαίο και στην Αν. Μεσόγειο θα επιλύσει τη διαφορά που έχει προκαλέσει τα περισσότερα επεισόδια και για τον λόγο αυτόν η διαπραγμάτευση είναι μονόδρομος.

Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.