Ηταν 1955 όταν οι πρώτες κλινικές δοκιμές έδειξαν πως το νέο εμβόλιο του Τζόνας Σολκ για την πολιομυελίτιδα έγινε πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες όλου του κόσμου. «Ηταν μια συγκλονιστική στιγμή, όπου εκατομμύρια άνθρωποι ανέπνευσαν με ανακούφιση» περιγράφει ο καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Ντέιβιντ Οσίνσκι. «Μετά την ανακοίνωση άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών, να κάνουν θόρυβο οι σφυρίχτρες των εργοστασίων, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους και άρχισε να αγκαλιάζεται».
Μπορείτε να φανταστείτε τι θα γίνει τη μέρα, τη στιγμή που θα ανακοινωθεί η δημιουργία ενός αποτελεσματικού και ασφαλούς εμβολίου για τον κορωνοϊό; Θα είναι μια σπάνια στιγμή κοινού συναισθήματος σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, μια από αυτές τις σπάνιες στιγμές που θα καταγράψουν τα βιβλία Ιστορίας, ένας κοινός αναστεναγμός ανακούφισης για δισεκατομμύρια κατοίκους αυτού του πλανήτη.
Πόσο κοντά βρισκόμαστε σε αυτή τη στιγμή; Πιο μακριά από όσα θα θέλαμε, ίσως πιο κοντά απ’ ό,τι σε ανάλογες στιγμές στο παρελθόν. Μέχρι στιγμής ακόμα και οι πιο δρακόντειες στρατηγικές περιορισμού το μόνο που έχουν καταφέρει να κάνουν είναι να επιβραδύνουν την εξάπλωση του COVID-19. Τώρα όλα τα μάτια είναι στραμμένα στους ερευνητές που αναζητούν νυχθημερόν τον τρόπο να νικηθεί ο κορωνοϊός – τίποτα άλλο δεν φαίνεται να απασχολεί τον πλανήτη μας αυτή τη στιγμή.
Περίπου 35 εταιρίες και πανεπιστημιακά ινστιτούτα έχουν αποδυθεί σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να δημιουργήσουν το εμβόλιο, με τέσσερα από αυτά να έχουν ήδη φτιάξει πειραματικά εμβόλια που γίνονται σε ζώα. Το πρώτο από αυτά, που δημιουργήθηκε από την εταιρία βιοτεχνολογίας Moderna με έδρα την Βοστώνη, ξεκίνησε να δοκιμάζεται σε ανθρώπους την Δευτέρα στο Σιάτλ, σε ομάδα 45 εθελοντών η παρακολούθηση των οποίων θα ολοκληρωθεί σε δύο μήνες. Στη Βρετανία, υπό τον φοβο οτι η ολιγωρία της κυβέρνησης μπορεί να αποδειχθεί μοιραία, ερευνητές στην Οξφόρδη, με επικεφαλής την καθηγήτρια Σαρα Γκιλμπερτ, ξεκινούν κλινικές δοκιμές τον επόμενο μήνα, με στόχο το εμβόλιο να είναι έτοιμο μεχρι το τέλος του χρονου. Στην Σιβηρία, στο Κέντρο Ιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Νοβοσιμπίρσκ, επιστήμονες έχουν αναπτύξει πειραματικά εμβόλια βασισμένα σε έξι διαφορετικές τεχνολογικές πλατφόρμες και ξεκίνησαν δοκιμές την Δευτέρα, προκειμένου σύντομα να αρχίσουν τα πειράματα και στους ανθρώπους.
«Μέχρι το φθινόπωρο μπορεί να έχουμε εμβόλιο», τόνισε η πρόεδρος της ΕΕ Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, αναπαράγοντας τις διαβεβαιώσεις που της έχουν δώσει οι επικεφαλής της γερμανικής εταιρίας CureVac, που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ με 80 εκατομμύρια ευρώ για την έρευνα. Παρόμοιες προσπάθειες σε προχωρημένο στάδιο γίνονται από την Στρατιωτική Ακαδημία Ιατρικών Ερευνών της Κίνας που ανακοίνωσε ότι ανέπτυξε με επιτυχία εμβόλιο και έχει εγκρίνει την διεξαγωγή δοκιμών σε ανθρώπους. Το νωρίτερο που μπορεί να είναι έτοιμο και αυτό το εμβόλιο είναι τουλάχιστον έξι μήνες μετά, δηλαδή αρχές φθινοπώρου.
Αυτή η άνευ προηγουμένου ταχύτητα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις πρώτες κινεζικές προσπάθειες να καταγραφεί η γενετική ακολουθία του SARS-CoV-2, του ιού που προκάλεσε τον COVID-19. Η Κίνα δημοσιοποίησε τα στοιχεία σχεδόν αμέσως, στις αρχές Ιανουαρίου, επιτρέποντας σε ερευνητικές ομάδες σε όλον τον κόσμο να αναπτύξουν τον ιό και να μελετήσουν πώς εισβάλλει στα ανθρώπινα κύτταρα και οδηγεί στη νόσο, ουσιαστικά ξεκινώντας άμεσα τις προσπάθειες για την εύρεση του εμβολίου.
Υπάρχει όμως και άλλος λόγος για την ταχύτητα αυτή. Αν και κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει ότι η επόμενη μολυσματική ασθένεια που θα απειλήσει τον πλανήτη θα προκληθεί από κορωνοϊό – η γρίπη είναι εκείνη που θεωρούνταν πιο επικίνδυνη -, οι εμβολιολόγοι εργάζονταν ήδη πάνω σε «πρωτότυπα» παθογόνων. «Η ταχύτητα με την οποία προχωρεί το εμβόλιο αυτό βασίζεται στο ότι έχουμε επενδύσει πολύ χρόνο στο να κατανοήσουμε πώς θα αναπτύξουμε εμβόλια για άλλους κορωνοϊούς» λέει ο Ρίτσαρντ Χάτσετ, πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Συμμαχία Για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Προετοιμασίας που έχει έδρα το Οσλο και πρωτοστατεί στις προσπάθειες χρηματοδότησης και συντονισμού για την ανάπτυξη εμβολίου για τον COVID-19.
Κορωνοϊοί προκάλεσαν δύο άλλες πρόσφατες επιδημίες – το Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο (SARS) στην Κίνα την περίοδο 2002-2004 και το Αναπνευτικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής, που ξεκίνησε στη Σαουδική Αραβία το 2012. Και στις δύο περιπτώσεις ξεκίνησε η προσπάθεια για εμβόλια που αργότερα, όταν περιορίστηκαν οι επιδημίες, μπήκαν στο ράφι. Μια εταιρεία, η Novavax, με έδρα το Μέριλαντ των ΗΠΑ, ασχολείται τώρα και πάλι με εκείνα τα εμβόλια για τον SARS-Cov-2 και θεωρεί πως οσονούπω θα μπορέσει να ξεκινήσει πειράματα σε ανθρώπους. Από την άλλη, η Moderna βασίστηκε σε προηγούμενες εργασίες που είχε κάνει για τον ιό MERS το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Λοιμωδών Νόσων των ΗΠΑ που βρίσκεται στην Μπιθέσδα του Μέριλαντ.
Παραδοσιακά, η ανοσοποίηση επιτυγχάνεται με τη χρήση ζωντανών, εξασθενημένων μορφών του ιού ή μέρος του ιού που έχει απενεργοποιηθεί από τη ζέστη ή από τα χημικά. Αυτές οι μέθοδοι έχουν μειονεκτήματα. Η ζωντανή μορφή μπορεί, για παράδειγμα, να συνεχίσει να εξελίσσεται στον άνθρωπο και δυνητικά να ξανακερδίσει κάποια από την ισχύ του, προκαλώντας ασθένεια, ενώ μεγαλύτερες ή πιο συχνές δόσεις ανενεργού ιού απαιτούνται για να επιτευχθεί ο απαραίτητος βαθμός προστασίας. Κάποια από τα πειράματα για το εμβόλιο του COVID-19 χρησιμοποιούν αυτές τις δοκιμασμένες προσεγγίσεις, αλλά άλλες καταφεύγουν σε πιο νέα τεχνολογία. Μια πιο πρόσφατη στρατηγική – αυτή που χρησιμοποιεί, για παράδειγμα, η Novavax – κατασκευάζει ένα «ανασυνδυασμένο» εμβόλιο. Αυτό ενέχει την εξαγωγή του γενετικού κώδικα της πρωτεϊνικής αιχμής στην επιφάνεια του SARS-CoV-2, που είναι το μέρος του ιού το οποίο είναι πιο πιθανό να προκαλέσει ανοσολογική αντίδραση στους ανθρώπους και το απλώνουν πάνω στο γονιδίωμα ενός βακτηρίου ή μύκητα – αναγκάζοντας αυτούς τους μικροοργανισμούς να «ξεράσουν» μεγάλες ποσότητες πρωτεΐνης. Αλλες προσεγγίσεις, ακόμα πιο καινούργιες, παρακάμπτουν την πρωτεΐνη και φτιάχνουν εμβόλια από τις γενετικές οδηγίες. Αυτή είναι η περίπτωση της Moderna και μιας άλλης εταιρείας της γερμανικής CureVac, που βρίσκεται κι αυτή κοντά στο εμβόλιο.
Οι κλινικές δοκιμές συνήθως γίνονται σε τρία στάδια. Το πρώτο αφορά μερικές δεκάδες υγιείς εθελοντές στους οποίους δοκιμάζεται το εμβόλιο για να διαπιστωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις. Στο δεύτερο, στο οποίο συμμετέχουν μερικές εκατοντάδες άτομα από περιοχές που έχουν πληγεί από την ασθένεια, αναζητείται η αποτελεσματικότητα του εμβολίου, ενώ στο τρίτο στάδιο εμβολιάζονται δοκιμαστικά κάποιες χιλιάδες άτομα.
Η δοκιμή σε ανθρώπους είναι ουσιώδες στάδιο και δεν μπορεί να επισπευσθεί. Αντε να το πεις αυτό όμως σε πολιτικούς όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος μετά την αρχική του στάση ότι «οι ΗΠΑ είναι προστατευμένες», υποτιμώντας την κατάσταση, προσπάθησε να εξαγοράσει κορυφαίους επιστήμονες μιας από τις γερμανικές εταιρείες που βρίσκονται κοντά στη δημιουργία εμβολίου, επιθυμώντας να το κρατήσει «μόνο για τους Αμερικανούς». Εκείνο που θέλει, λένε συνεργάτες του, είναι να έχει βρεθεί εμβόλιο έως τις 3 Νοεμβρίου, οπότε και θα διεξαχθούν στις ΗΠΑ οι προεδρικές εκλογές – ένα αδιανόητο χρονοδιάγραμμα.
Εν τω μεταξύ, υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα. Μόλις εγκριθεί το εμβόλιο, θα χρειαστούν τεράστιες ποσότητες, στις οποίες θεωρητικά θα πρέπει να επενδύσει μια εταιρεία πριν ακόμα βεβαιωθεί ότι θα είναι αποτελεσματικό. Κάτι εξαιρετικά δύσκολο. Οι αμερικανικές Αρχές στηρίζουν την έρευνα για το εμβόλιο, ενώ παράλληλα θα γίνει προσπάθεια να εξασφαλιστούν 2 δισεκατομμύρια δολάρια για τη δημιουργία εγκαταστάσεων για μαζική παραγωγή.
Υπάρχουν και άλλες προκλήσεις. «Το να βρούμε ένα εμβόλιο που είναι αποδεδειγμένα ασφαλές και αποτελεσματικό σε ανθρώπους είναι μόνο το 1/3 του δρόμου που πρέπει να διανύσουμε για ένα παγκόσμιο πρόγραμμα ανοσοποίησης» λέει ο Τζόναθαν Κουίκ, ειδικός της Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο Duke και συγγραφέας του βιβλίου «Το τέλος των επιδημιών». «Τα υπόλοιπα εμπλέκονται στην πολιτική και την οικονομία, γεγονός που δεν διευκολύνει την κατάσταση» προσθέτει. Δεν είναι μόνο οι πολίτες που θα βιάζονται να εμβολιαστούν αλλά και οι χώρες που θα διαγκωνίζονται για να το παραλάβουν πρώτες.
Οπως και να έχει, εξηγεί η Βίλντερ-Σμιθ, «το πιο πιθανό θα είναι πως η πανδημία θα έχει φτάσει στο αποκορύφωμά της και θα έχει αρχίσει να περιορίζεται πριν γίνει διαθέσιμο ένα εμβόλιο». Που, βέβαια, θα είναι πολύ χρήσιμο για τη συνέχεια. Ομως μέχρι τότε η μόνη μας ελπίδα είναι να περιορίσουμε την εξάπλωση του ιού όσο το δυνατόν περισσότερο: Αυτοπεριοριζόμαστε, πλένουμε χέρια και κρατάμε αποστάσεις. Μέχρι την ημέρα που θα πανηγυρίσουμε όλοι μαζί το πολυπόθητο εμβόλιο.
