Από τα συμπόσια στην ποταπαγόρευση

Μονοκύτταρα μικρόβια στην αυγή της ανθρώπινης ζωής, πριν από περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια, εκκρίνουν αιθανόλη και διοξείδιο του άνθρακα - «ουσιαστικά, ουρούσαν μπίρα». Στο «Επος του Γκιλγκαμές» μια ιέρεια της Ινάνα προσπαθεί να εξανθρωπίσει τον Ενκιντού. «Το πετυχαίνει κάνοντας σεξ μαζί του κι ύστερα του δίνει ένα ποτό (όχι η συνήθης σειρά)». Τον έκτο αιώνα ο Αγιος Βενέδικτος επιβάλλει στον κανόνα 40 για τη λειτουργία των μοναστηριών: «Πιστεύουμε ότι μία hemina (σ.σ.: περίπου μισό λίτρο) κρασί την ημέρα είναι αρκετή για τον καθένα». Ενθουσιώδεις δάσκαλοι επιμένουν ότι η αγγλική λογοτεχνία αρχίζει σε μια παμπ, το Tabard Inn από τις «Ιστορίες του Καντέρμπουρι» (ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για πανδοχείο). Οι έγκυοι στις κοινότητες των Αζτέκων πίνουν πούλκε, από τον ζυμωμένο χυμό της αγαύης. Το τζιν φτάνει στην Αγγλία το 1690 και ήδη το 1729 περνά το πρώτο διάταγμα που ρυθμίζει και φορολογεί τη διάθεσή του. Το κίνημα της ποτοαπαγόρευσης, τέλος, στις ΗΠΑ δεν ήταν συντηρητικό, αλλά φεμινιστικό, καθώς έπρεπε να λάβει υπόψη του την ενδοοικογενειακή βία που υφίσταντο οι γυναίκες στις μεσοδυτικές πολιτείες ύστερα από τα μεθύσια των συζύγων τους στα σαλούν. Για να γράψει τη «Σύντομη ιστορία της μέθης» ο Μαρκ Φορσάιθ επιστράτευσε τις διαθέσιμες πηγές αλλά και την αγγλοσαξονική αίσθηση του χιούμορ (που άλλωστε σημαίνει χυμός). Δεν ακολούθησε την Ιστορία κατά γράμμα, αλλά μάλλον κατά πνεύμα, ώστε να αποστάξει τα απολύτως απαραίτητα για το απολαυστικό του ανάγνωσμα. Το ενδιαφέρον του προφανώς δεν είναι τόσο η μεγάλη εικόνα της Ιστορίας, καθώς μετακινείται από την πρωτόγονη εποχή ώς τη Ρωσία του Μεγάλου Πέτρου και τα σαλούν της Αγριας Δύσης, όσο ο πολιτισμικός αντίκτυπος του αλκοόλ και της μέθης. Για τις ανάγκες της αφήγησής του μπορεί από σημείο σε σημείο να ακούγεται υπερβολικός ή να επιτρέπει και «ευκολίες» (ειδικά στο κεφάλαιο για το ελληνικό συμπόσιο, όπου αποδίδει τον χαρακτηρισμό «βάρβαροι» στους λαούς που δεν πίνουν ό,τι και οι Ελληνες). Βρίσκεται όμως σε πλήρη ευφορία όταν περιγράφει τη μέθη στην αγγλοσαξονική κουλτούρα. Αμελητέο μέσα στο γενικό... μεθύσι το παρόραμα του «Αβακούκ» (Αβακούμ, δηλαδή) στη σελ. 101 και η ένσταση για τη «μωλωπισμένη φτώχεια» (σελ. 274).

Mark Forsyth
Σύντομη ιστορία της μέθης
Μτφ. Καρίνα Λάμψα, εκδ. Ποταμός, σελ. 308
Τιμή: 17 ευρώ

Λούσι Κρέχαν

Κάν' το όπως οι Καναδοί (ή οι Φινλανδοί)

Η μελέτη της βρετανίδας εκπαιδευτικού Λούσι Κρέχαν για πέντε εκπαιδευτικά συστήματα και τις επιδόσεις των μαθητών

Γιατί οι μαθητές από συγκεκριμένες χώρες τα καταφέρνουν καλύτερα στα τεστ PISA; Γιατί αναζητούμε συνήθως το κλειδί της εκπαιδευτικής επιτυχίας στη Σκανδιναβία ή την Απω Ανατολή; Και είναι αυτός ένας «όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος» για όποιον επιδιώξει να μιμηθεί το παράδειγμά του; Με αφετηρία παρόμοια ερωτήματα και την απαραίτητη φιλοσοφική διάθεση, η βρετανίδα εκπαιδευτικός Λούσι Κρέχαν ξεκίνησε μέσα στην τελευταία δεκαετία τον γύρο του κόσμου μέσα από πέντε εκπαιδευτικά συστήματα: της Φινλανδίας, της Ιαπωνίας, της Σαγκάης, της Σιγκαπούρης και του Καναδά. Φιλοξενήθηκε σε σπίτια συναδέλφων της, μελέτησε από κοντά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνθήκες καθημερινότητας, μίλησε με τους πρωταγωνιστές, μαθητές και γονείς. Το αποτέλεσμα είναι το συναρπαστικό βιβλίο «Φυτώρια ευφυΐας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, μτφ. Μαρία Παπαηλιάδη, 2019), στο οποίο η παρατήρηση και η εμπειρία συνδυάζονται με τη θεωρητική τεκμηρίωση. Η Κρέχαν θα επανέλθει αρκετές φορές σε ένα από τα βασικά της συμπεράσματα, ότι η επίδοση δεν μπορεί να ερευνηθεί ανεξάρτητα από το εθνικό πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος, το υπόβαθρο της κουλτούρας και το οικογενειακό περιβάλλον. Καθώς οι αναγνώστες «ταξιδεύουν» μαζί της στις ηπείρους, κερδίζουν από καίριες επισημάνσεις. Στη Φινλανδία, όπου το ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα θεωρείται δεδομένο από το 1963 (!), η επικέντρωση στο παιχνίδι από τις μικρές ηλικίες συνιστά μια στρατηγική. Οι δάσκαλοι «ενθαρρύνουν όλα τα παιδιά και τους δίνουν τη δυνατότητα ν' αναπτύξουν τις απαραίτητες δεξιότητες προτού τους ζητήσουν να διαβάσουν». Η ψυχική υγεία και η ευημερία των παιδιών κρίνονται εξίσου θεμελιώδους σημασίας με τις μαθησιακές επιδόσεις. Παιδιά που ήρθαν στη χώρα ως μετανάστες και δεν μιλούν τη γλώσσα φοιτούν σε κανονικά σχολεία αλλά σε χωριστή τάξη για έναν χρόνο, όπου οι δάσκαλοι επικεντρώνονται στην εξοικείωση με τα φινλανδικά. Στην Ιαπωνία, πάλι, η βασική παρατήρηση της Κρέχαν είναι «το πόσο μεγάλη σημασία δίνουν στο να μαθαίνουν στα παιδιά να ζουν ως μέρος μιας ομάδας», όπως και ότι «οι ιάπωνες εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι δεν υπάρχουν εγγενείς διαφορές εξαρχής». Το εκπαιδευτικό σύστημα, άλλωστε, βασίζεται στην παραδοχή πως όλοι είναι πνευματικά ίσοι, τουλάχιστον στην αρχή. Στη Σιγκαπούρη ισχύει το αντίθετο: το ταλέντο θεωρείται κληρονομικό και σταθερό. Είτε γεννιέσαι έξυπνος είτε όχι. Αρα οι μαθητές διαφορετικού επιπέδου ικανοτήτων χωρίζονται σε διαφορετικές ομάδες. Ιση σημασία, όμως, δίνεται και στη διάπλαση υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικού προσωπικού. «Η κυβέρνηση... προσφέρει στους 18χρονους με τις καλύτερες βαθμολογίες την ευκαιρία να ζητήσουν υποτροφία για τις πανεπιστημιακές τους σπουδές... με αντάλλαγμα να εργαστούν, μετά το πέρας των σπουδών τους, από τέσσερα έως οκτώ χρόνια ως εκπαιδευτικοί στα δημόσια σχολεία της χώρας». Στη Σαγκάη το συμπέρασμα εξέπληξε και την ίδια την Κρέχαν, που διαπίστωσε πριν απ' όλα τη μεγάλη πίεση που υφίστανται οι μαθητές από δασκάλους και γονείς. Κι όμως, «απαντούν ότι απολαμβάνουν τη μάθηση περισσότερο απ' ό,τι οι Αμερικανοί κι ότι εργάζονται σκληρά επειδή είναι σημαντικό και όχι επειδή τους αναγκάζουν οι γονείς τους». Στον Καναδά, τέλος, η Κρέχαν ανακαλύπτει το σύστημα που θα επέλεγε και για τα δικά της παιδιά. «Υπήρχε ισορροπία ανάμεσα στη διδασκαλία της ακαδημαϊκής ύλης και στη διδασκαλία ευρύτερων γνωστικών, κοινωνικών και ηθικών δεξιοτήτων και χαρακτηριστικών. Υπήρχε ισορροπία ανάμεσα στο ότι είχαν τις ίδιες υψηλές προσδοκίες απ' όλα τα παιδιά και στο ότι μεριμνούσαν για κάθε παιδί χωριστά, προσφέροντας στήριξη στα πιο αδύναμα και αυξημένες προκλήσεις στα πιο ικανά».

Lucy Crehan

Φυτώρια ευφυΐας

Μτφ. Μαρία Παπαηλιάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 380

Τιμή: 14 ευρώ