O «ιερός πόλεμος» μεταξύ Μόσχας – Φαναρίου μαίνεται εδώ και καιρό. Ομως το ξεκάθαρο μήνυμα που έστειλε το Οικουμενικό Πατριαρχείο πριν από δύο ημέρες, ότι θα προχωρήσει στη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας, δείχνει πως η αντιπαράθεση κλιμακώνεται.

Η απόφαση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου περιλαμβάνει τρία καθοριστικά βήματα: αφαιρεί το δικαίωμα στον Πατριάρχη Μόσχας να χειροτονεί τον μητροπολίτη Κιέβου, επαναφέρει στην κανονικότητα της Εκκλησίας δύο ιεράρχες της Ουκρανίας που θεωρούνταν σχισματικοί – τον Φιλάρετο Ντενισένκο και τον Μακάριο Μαλέτιτς – και επανιδρύει το Πατριαρχικό Σταυροπήγιο Κιέβου. Την ίδια στιγμή σκληραίνει τη στάση του και το Πατριαρχείο της Μόσχας που ανακοίνωσε ότι θα διακόψει τις ευχαριστιακές σχέσεις με την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης. Μάλιστα, ο εκπρόσωπος Τύπου έκανε λόγο για «σχίσμα» και ανέφερε πως το Φανάρι «ξεπέρασε μια κόκκινη γραμμή», ανατρέποντας την απόφαση για ανάκληση του αναθέματος που είχε επιβάλει το Πατριαρχείο της Μόσχας στον Φιλάρετο, θεωρώντας τον σχισματικό πατριάρχη.

Η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου θεώρησε άκυρο το ανάθεμα, υποστηρίζοντας ότι το Πατριαρχείο της Μόσχας δεν είχε τηρήσει την ορθή κανονική διαδικασία και έλαβε αυθαίρετα την απόφασή του. Ο Φιλάρετος ελπίζει ότι πλέον θα τεθεί επικεφαλής της ανεξάρτητης Εκκλησίας της Ουκρανίας.

Ολα αυτά θα είναι μόνο η αρχή, εκτιμούν οι γνωρίζοντες. Τόσο το Πατριαρχείο Μόσχας όσο και το Κρεμλίνο δεν θέλουν να χάσουν από τη σφαίρα επιρροής τους την Ουκρανία. Εχει συμβεί σε πολιτικό επίπεδο και τώρα συμβαίνει και σε εκκλησιαστικό. Και αυτό εξηγεί και το διεθνές ενδιαφέρον που υπάρχει για τη σύγκρουση Μόσχας – Φαναρίου, καθώς υπάρχουν πολλές γεωπολιτικές προεκτάσεις. Χθες σε ανακοίνωσή του το Κρεμλίνο ανέφερε ότι «ανησυχεί βαθιά για τα βήματα της Ουκρανίας να αυτονομηθεί από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία». Προστίθεται ότι η Ρωσία «θα υπερασπιστεί τα δικαιώματα των ρωσόφωνων στην Ουκρανία σε περίπτωση νομικής δράσης εναντίον τους στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής διαφωνίας». Διευκρινίζεται πάντως ότι «η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει μόνο πολιτικά και διπλωματικά μέσα για να το επιτύχει αυτό».

Πώς τα βιώνουν όλα αυτά οι Ουκρανοί; «Η πολιτική της Εκκλησίας της Μόσχας τους τελευταίους αιώνες δεν ήταν ανεξάρτητη. Εξαρτιόταν κυρίως από το ρωσικό κράτος» λέει στον ανταποκριτή των «New York Times» ο Βιατσεσλάβ Γκορσκόφ που διδάσκει στο Κατηχητικό του καθεδρικού ναού του Κιέβου, αναφερόμενος κυρίως στη σιωπή του Πατριαρχείου της Μόσχας για τους Ουκρανούς που έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο που προκάλεσαν οι ρωσόφωνοι στην Ανατολική Ουκρανία με την υποστήριξη του Κρεμλίνου.

Η αλήθεια είναι ότι ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν προσπαθεί να αναβιώσει τα τελευταία χρόνια την ιδέα ότι η Μόσχα θα πρέπει να είναι η πρωτεύουσα όλων των ανατολικών ορθόδοξων χριστιανών, κάνοντας στην ουσία τη Ρωσική Εκκλησία προέκταση των προσπαθειών του να ξαναγίνει η χώρα του υπερδύναμη. «Η χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας», αναφέρεται στο δημοσίευμα της εφημερίδας, «απειλεί τα σχέδια του Πούτιν ως μια άμεση επίπτωση της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία». Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία (που μέχρι τότε ανήκε στην Ουκρανία) και το ξέσπασμα των συγκρούσεων στα ανατολικά της Ουκρανίας, έχουν σκοτωθεί περισσότερα από 10.000 άτομα.

«Ηρθε η ώρα να αποχαιρετήσουμε την Εκκλησία της αυτοκρατορίας» λέει ο Σεργκέι Τσάπνιν, καθηγητής Θεολογίας. «Η αυτοκρατορική διάσταση της ρωσικής ταυτότητας είναι εξαιρετικά σημαντική. Η αυτοκεφαλία αποτελεί ισχυρό πλήγμα στο αυτοκρατορικό σχέδιο, που είναι και το μόνο σχέδιο που διαθέτει η Ρωσία».

Η απόφαση για τη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας μπορεί να ενισχύσει, εκτιμούν οι αναλυτές, την προεκλογική εκστρατεία του φιλοδυτικού προέδρου της χώρας Πέτρο Ποροσένκο στις εκλογές του επόμενου χρόνου, στις οποίες δεν υπάρχει ξεκάθαρο φαβορί. «Οι αποφάσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Ιεράς Συνόδου επιτέλους διέλυσαν τις αυτοκρατορικές ψευδαισθήσεις και τις σοβινιστικές φαντασιώσεις της Μόσχας» σχολίασε ο πρόεδρος Ποροσένκο. «Είναι θέμα ανεξαρτησίας, εθνικής ασφάλειας, κυριαρχίας. Είναι θέμα γεωπολιτικής».

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν ότι τα όσα συμβαίνουν σήμερα αποτελούν το μεγαλύτερο σχίσμα στη Χριστιανοσύνη από το σχίσμα Ανατολής – Δύσης του 1054. Η Ρωσική Εκκλησία υποστηρίζει ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν έχει δικαίωμα να λάβει απόφαση για την αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και την απομάκρυνσή της από το Πατριαρχείο της Μόσχας χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του. Ομως ο Βαρθολομαίος, όπως αναφέρει και ο τίτλος του, είναι Οικουμενικός Πατριάρχης. «Πρώτος μεταξύ ίσων», αλλά με το δικαίωμα να δημιουργεί νέα, αυτόνομα τμήματα της Εκκλησίας.

Η Ουκρανία και η Ρωσία ανατρέχουν για τις ορθόδοξες χριστιανικές τους ρίζες στον Μέγα Βολοντίμιρ, τον πρίγκιπα του οποίου η βάπτιση το 988 οδήγησε στον εκχριστιανισμό της περιοχής που ήταν γνωστή ως Κιέβαν Ρους. Το Πατριαρχείο της Μόσχας ήταν κυρίαρχο στην Ουκρανία, όμως μετά τη διάλυση, το 1991, της Σοβιετικής Ενωσης αντιμετώπισε τη δημιουργία του Πατριαρχείου του Κιέβου, με επικεφαλής τον Φιλάρετο, ο οποίος συχνά έχει επικρίνει τη ρωσική πολιτική ηγεσία, λέγοντας ότι ο Πούτιν έχει καταληφθεί από τον Σατανά.

Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία χαρακτηρίζει τη διεκδίκηση αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας ως ελιγμό του Ποροσένκο για να αυξήσει τη δημοτικότητά του που φθίνει. Θεωρεί το Πατριαρχείο του Κιέβου παράνομο και επανειλημμένα ο εκπρόσωπος της Μόσχας προειδοποιεί πως οδηγούμαστε «σε ένα τραγικό και πιθανώς μη αναστρέψιμο σχίσμα ολόκληρης της Ορθοδοξίας». Τον περασμένο μήνα, ως αντίποινα για την υποστήριξη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου προς την Ουκρανία, η Ρωσική Εκκλησία αποφάσισε να μη συμμετέχει πλέον στις δομές στις οποίες προεδρεύει ο Βαρθολομαίος και να μην τον μνημονεύει πλέον στις λειτουργίες της. Μάλιστα προχώρησε και ένα βήμα παραπέρα, απειλώντας να μην τον αναγνωρίζει πλέον ως πρώτο μεταξύ ίσων στον ορθόδοξο κόσμο.

«Εμείς, η Ρωσική Εκκλησία, δεν θα αναγνωρίσουμε την αυτοκεφαλία και δεν θα έχουμε άλλη επιλογή από το να διακόψουμε τις σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη» δήλωσε ο μητροπολίτης Ιλαρίων του Βολοκολάμσκ, επικεφαλής των διεθνών σχέσεων της Ρωσικής Εκκλησίας, σε τηλεοπτική του συνέντευξη όπου χαρακτήρισε το όλο θέμα «αμερικανικό σχέδιο». «Ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης», πρόσθεσε, «δεν θα είναι πλέον αυτό που ήταν μέχρι σήμερα, δηλαδή επικεφαλής των 300 εκατομμυρίων ορθόδοξων πιστών του πλανήτη».

Οταν ζητήθηκε από τον Κουρτ Βόλκερ, πρεσβευτή της Ουάσιγκτον στην Ουκρανία, να σχολιάσει τις ρωσικές προειδοποιήσεις ότι το σχίσμα των Εκκλησιών μπορεί να οδηγήσει σε βίαια επεισόδια μέσα στην Ουκρανία, εκείνος απάντησε: «Ελπίζω ότι δεν θα υπάρχουν διαδηλώσεις και ενορχηστρωμένη βία ως αποτέλεσμα αυτής της απόφασης. Νομίζω ότι θα ήταν τραγικό να γίνουμε μάρτυρες τέτοιων εξελίξεων».

Εως και 40% των πιο ενθουσιωδών πιστών της θα χάσει η Ρωσική Εκκλησία

Το πλήγμα θα είναι σημαντικό. Η Ρωσική Εκκλησία θα χάσει περίπου το 30% με 40% των πιο ενθουσιωδών πιστών της. Περίπου το 8% των Ρώσων παρακολουθούν τακτικά λειτουργίες, όμως το ποσοστό είναι διπλάσιο στην Ουκρανία. Ενα πιο μικρό εκκλησίασμα θα υπονομεύσει τις προσπάθειες της Μόσχας να αυτοαποκαλείται προστάτιδα όλων των ορθόδοξων χριστιανών, η λεγόμενη νέα Ρώμη. Ισως ακόμα πιο σημαντικό, σε πολιτικό επίπεδο, θα πλήξει την προσπάθεια του προέδρου Πούτιν να εμφανίσει την κυβέρνησή του ως μετενσάρκωση της παλιάς τσαρικής αυτοκρατορίας, του λεγόμενου «ρωσικού κόσμου» – μια αντίληψη που προωθεί τόσο το Κρεμλίνο όσο και ο προκαθήμενος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Πατριάρχης Κύριλλος Α’.

Ομως το Φανάρι ελπίζει ότι με την αυτονομία θα κλείσουν πληγές που υπάρχουν στο εσωτερικό της Ουκρανικής Εκκλησίας, όπου τρεις ομάδες ισχυρίζονται ότι είναι η πραγματική Εκκλησία και έτσι θα υπάρχει στη χώρα μια ενωμένη και ανεξάρτητη Εκκλησία. Η Μόσχα είχε αντιδράσει από καιρό. Το 2016, ο Κύριλλος αποσύρθηκε από μια ιστορική διάσκεψη για την προώθηση της ενότητας – μια συνάντηση που χρειάσθηκε 55 χρόνια για να οργανωθεί. Δικαιολογία ήταν κάποια έγγραφα, όμως θεωρήθηκε ως μια προσπάθεια, από τότε, να έρθει σε δύσκολη θέση ο Βαρθολομαίος.