Στην Ελλάδα τα πάντα αντιμετωπίζονται ως «προβλήματα» που καλείται να επιλύσει το κράτος. Το «Δημογραφικό» μεταφράζεται σε «ελλείμματα» προς κάλυψη από κάποιο υπουργείο. Εως το 2010 το έκανε φορτώνοντας το μέλλον – με δανεισμό. Από τότε τα φορτώνει στο παρελθόν – με περικοπές.

Στο αφήγημα αυτό, εμφανιζόμαστε ως άβουλοι παραλήπτες προκλήσεων, το δε «Δημογραφικό» ως απρόσωπος μπαμπούλας. Αυτό είναι ορθό μόνο κατά το ήμισυ. Το Δημογραφικό οφείλεται στο ότι υπάρχουν λιγότεροι νέοι – επειδή δεν γεννήθηκαν αρκετοί πριν από 20 χρόνια και επειδή οι μετανάστες που φεύγουν είναι λιγότεροι από αυτούς που έρχονται. Ομως, ο κύριος μηχανισμός είναι η μακροβιότητα – το ότι ο καθένας μας ζει περισσότερο από τους γονείς μας – ίσως μάλιστα πολύ περισσότερο. Η μακροβιότητα αφορά τον καθένα μας ξεχωριστά – πώς θα ζήσουμε τη ζωή μας: πόσο θα δουλέψουμε, πόσο θα αποταμιεύσουμε, αν θα δώσουμε το εξοχικό για Airbnb, αν θα ρευστοποιήσουμε το ακίνητο της θείας Ευτέρπης για να μην πληρώνουμε ΕΝΦΙΑ. Στη συνολική μας απόφαση, η σύνταξη είναι μόνο μία μεταξύ πολλών μεταβλητών – οι περισσότερες από τις οποίες ήταν (και ίσως ακόμη είναι) υπό τον δικό μας έλεγχο.

Αν είναι έτσι, πώς τότε όλη η συζήτηση αφορά τα κατορθώματα του κ. Κατρούγκαλου ή του κ. Βρούτση, τα ελλείμματα, τις περικοπές, τον Νόμο «τάδε» ή τον «δείνα»; Το πρόβλημα στη Ελλάδα είναι ότι, στην αγωνία τους να καθησυχάσουν ή και να εξαγοράσουν, οι κυβερνήσεις των τελευταίων 20 ετών δημιουργούσαν την ψευδαίσθηση ότι τα κατάφερναν καλύτερα από εμάς.

Ελεγαν: «Μα, αν σε άφηνα να αποφασίζεις μόνος σου, θα τα έτρωγες όλα στα μπουζούκια και σε αστακομακαρονάδες. Ασε με εμένα να αποφασίσω, που ξέρω καλύτερα». Και όχι μόνο ανέλαβαν το σύνολο της ευθύνης οι ίδιες, αλλά σταματούσαν και όσους υποψιαζόντουσαν ότι οι εγγυήσεις τους δεν είχαν αντίκρισμα. Εχοντας υφαρπάξει την ευθύνη στο όνομα της αυτοσυγκράτησης, το κράτος συμπεριφέρθηκε σαν αυθεντικός μπουζουκόβιος γλεντζές.

Θα μπορούσε να είναι διαφορετικά; Η παταγώδης διάψευση των κρατικών διαβεβαιώσεων μεταφέρει το βάρος εκεί που ήταν εξ αρχής – στον καθένα και καθεμία από εμάς. Εμείς και όχι το κράτος πρέπει να προγραμματίσουμε αλλά και να μαζέψουμε τα σπασμένα.

Ηθικόν δίδαγμα: Το γενικό «Δημογραφικό» αναλύεται σε εξατομικευμένους προγραμματισμούς ζωής του καθενός. Το κρίσιμο σημείο είναι ο γρίφος των δικών μας επιλογών – αφού μόνο εμείς ζούμε τη δική μας ζωή. Το κράτος σε αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει – αλλά μόνο προσφέροντας ένα αξιόπιστο υπόβαθρο στο οποίο να βασιστούμε.

Αυτό, δυστυχώς, ακόμη αναζητείται.

 Ο Πλάτων Τήνιος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Επιμελήθηκε την ελληνική έκδοση του βιβλίου «Ο Γρίφος των 100 χρόνων», των Lynda Gratton και Αndrew Scott. Το βιβλίο πραγματεύεται τον ατομικό προγραμματισμό ενόψει της μακροβιότητας και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τη διαΝΕΟσις τον Σεπτέμβριο.