Στη Σικελία υπάρχει μια λέξη που, όταν προφέρεται σωστά, μοιάζει να ελαφραίνει το βάρος της ύπαρξης. Δεν είναι βρισιά, ούτε προτροπή αδιαφορίας ή παραίτησης. Είναι κάτι πιο σύνθετο, πιο βαθύ και –κατά τους Σικελούς– σχεδόν λυτρωτικό. Λέγεται «futtitinni».
Όπως εξηγεί ο ηθοποιός Τζουζέπε Καποντικάσα, πρόκειται για μια λέξη-κλειδί της σικελικής ψυχής. «Δεν είναι κακή λέξη, είναι ευλογία», λέει. Και επιμένει πως μέσα της χωρά μια ολόκληρη φιλοσοφία ζωής: ένας τρόπος να περνάς μέσα από τις δυσκολίες χωρίς να αφήνεις κάθε χτύπημα να σε διαλύει.
Η γλώσσα και η ιστορία πίσω από το “futtitinni”
Η σικελική διάλεκτος δεν αποτελεί απλώς παραλλαγή των ιταλικών. Είναι το αποτύπωμα αιώνων ιστορίας: ελληνικές, αραβικές, νορμανδικές και ισπανικές επιρροές συνυπάρχουν σε λέξεις, τόνους και εκφράσεις που επιβίωσαν ακόμη και όταν το επίσημο ιταλικό κράτος επέβαλε τη γλώσσα του τον 19ο αιώνα. Το «futtitinni» γεννήθηκε μέσα σε αυτή τη γλωσσική και πολιτισμική διαστρωμάτωση.
Η σημασία του δεν αποδίδεται εύκολα σε μία φράση. Κινείται ανάμεσα στο «μην το παίρνεις κατάκαρδα», «άστο να περάσει», «μην μπλέκεσαι» ή «μην το κάνεις δράμα». Όμως, σύμφωνα με τους Σικελούς, είναι πιο κομψό από όλα αυτά. Δεν ακυρώνει το συναίσθημα, ούτε αρνείται τον πόνο· απλώς αρνείται να του παραχωρήσει τον πλήρη έλεγχο.
Από την ετυμολογία στη στάση ζωής
Η ετυμολογία του όρου είναι ωμή: προέρχεται από το σικελικό ρήμα futtíri, με ρίζες στο λατινικό futūere, μια λέξη με σαφή σεξουαλική σημασία. Όπως συνέβη σε πολλές γλώσσες, η λέξη απομακρύνθηκε από την κυριολεξία της και απέκτησε μεταφορικά νοήματα, όπως «κοροϊδεύω», «ξεγελώ», «αγνοώ», «δεν δίνω σημασία». Στη σύνθετη μορφή της, futtitinni, μετατράπηκε σε στάση ζωής.
Κι εδώ βρίσκεται η ουσία. Το «futtitinni» δεν σημαίνει ότι τίποτα δεν έχει αξία. Αντιθέτως, σημαίνει ότι δεν έχουν όλα την ίδια αξία. Είναι μια άσκηση διάκρισης: τι αξίζει να σε βαραίνει και τι όχι, τι είναι ουσιώδες και τι απλώς θόρυβος. Όπως λένε οι Σικελοί, είναι η ικανότητα να αφήνεις έξω από την καρδιά σου ό,τι δεν αξίζει να κατοικήσει εκεί.
Η σικελική φιλοσοφία της αντοχής
Σε μια κοινωνία που έχει μάθει να ζει με αντιξοότητες –φτώχεια, κατακτήσεις, σεισμούς, πολιτική αστάθεια– το χιούμορ και η ελαφρότητα έγιναν μηχανισμοί επιβίωσης. Από την αρχαιότητα ακόμη, οι Σικελοί περιγράφονταν ως άνθρωποι ευφυείς, καχύποπτοι και με έντονο αίσθημα ειρωνείας. Ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές, υπάρχει πάντα ένα σχόλιο, μια ατάκα, μια απόσταση από το δράμα.
Το «futtitinni» εκφράζει ακριβώς αυτή την απόσταση. Όχι ως φυγή, αλλά ως άμυνα. Δεν είναι παθητικότητα, αλλά ενεργή επιλογή να μην αφήσεις την απογοήτευση, την αποτυχία ή την αδικία να σε καθορίσουν ολοκληρωτικά. «Σε άφησε ο σύντροφός σου; Ίσως δεν ήταν ο σωστός. Έχασες τη δουλειά σου; Δες το ως νέα αρχή», λέει ο Καποντικάσα. Όχι με κυνισμό, αλλά με αξιοπρέπεια.
Μια λέξη για την εποχή της υπερφόρτωσης
Τα τελευταία χρόνια, η λέξη γνωρίζει μια απρόσμενη αναγέννηση. Εμφανίζεται σε μπλουζάκια, memes, άρθρα και blogs που την παρουσιάζουν ως «παιδαγωγική του ουσιώδους». Σε μια εποχή όπου τα πάντα απαιτούν την προσοχή μας, όπου κάθε άποψη γίνεται μάχη και κάθε ατέλεια μετατρέπεται σε αποτυχία, το «futtitinni» μοιάζει σχεδόν επαναστατικό.
Δεν υπόσχεται φώτιση, ούτε απαιτεί διαλογισμό ή ταξίδια αυτογνωσίας. Δεν χρειάζεται γιόγκα, ούτε τεχνικές αναπνοής. Είναι μια λέξη, αλλά ειπωμένη τη σωστή στιγμή –συχνά συνοδευόμενη από τη χαρακτηριστική χειρονομία που «πετά» τις έγνοιες στον αέρα– μπορεί να λειτουργήσει σαν βαλβίδα αποσυμπίεσης.
Ίσως γι’ αυτό αντέχει στον χρόνο. Γιατί, τελικά, δεν μας λέει να αγνοήσουμε τη ζωή, αλλά να μην αφήσουμε τη ζωή να μας συνθλίψει. Κι αν δεν μπορείς να αλλάξεις αυτό που σε κάνει να υποφέρεις, τότε –όπως θα έλεγε ένας παλιός Σικελός σοφός– futtitinni.
