Η ανθρώπινη συνείδηση ίσως δεν είναι ένα τυχαίο προϊόν της εξέλιξης, αλλά μια σχεδόν αναπόφευκτη συνέπεια της ίδιας της ζωής, υποστηρίζει ο νευροεπιστήμονας Nikolay Kukushkin από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Μιλώντας στο Live Science, εξηγεί ότι η πορεία της ζωής στη Γη φαίνεται να οδήγησε φυσικά στην ανάπτυξη της συνείδησης, μια θέση που αναπτύσσει στο νέο του βιβλίο «One Hand Clapping: Unraveling the Mystery of the Human Mind» (Prometheus/Swift Press, 2025).
Στο βιβλίο, ο Kukushkin επιχειρεί να χαρτογραφήσει την εξελικτική διαδρομή της συνείδησης, από τα πρώτα μόρια DNA έως τον σύγχρονο άνθρωπο. Υποστηρίζει ότι η συνείδηση δεν είναι κάποιο «μυστικό συστατικό» πέρα από τη βιολογία, αλλά προκύπτει σταδιακά μέσα από πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις κυττάρων και χημικών διεργασιών.
Μελετώντας τη μνήμη και τη συμπεριφορά τόσο σε ανθρώπινα κύτταρα νεφρών όσο και σε απλούς οργανισμούς, όπως οι θαλάσσιοι γυμνοσάλιαγκες, ο ερευνητής θεωρεί ότι οι ρίζες της συνείδησης βρίσκονται βαθιά στη βιοχημεία της ζωής.
Τι είναι η συνείδηση;
Ο Kukushkin προσεγγίζει τον όρο από δύο κατευθύνσεις:
- Από πάνω προς τα κάτω: ως την εμπειρία της πρώτης προσωπικής προοπτικής – το «εγώ» που αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τον εαυτό του.
- Από κάτω προς τα πάνω: ως ένα φυσικό φαινόμενο που οικοδομείται σταδιακά μέσα από την εξέλιξη των βιολογικών συστημάτων.
«Η συνείδηση είναι η πρωτοπρόσωπη εμπειρία, το γεγονός ότι η δική μου αίσθηση του κόσμου διαφέρει από το να παρατηρώ τη ζωή κάποιου άλλου», εξηγεί ο νευροεπιστήμονας. Σκοπός του είναι να δείξει πώς αυτή η εσωτερική εμπειρία μπορεί να προκύψει από απλές βιολογικές αρχές.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν ήταν ένα απίθανο ατύχημα της φύσης, αλλά αποτέλεσμα μιας μακράς εξελικτικής πορείας που «σχεδόν προβλεπόμενα» οδηγούσε σε όλο και πιο σύνθετες μορφές αντίληψης, επεξεργασίας πληροφοριών και, τελικά, συνείδησης.
Η θεωρία του βασίζεται στην ιδέα ότι η ζωή, από την πρώτη της εμφάνιση, είχε τάση προς αυξανόμενη πολυπλοκότητα. Εφόσον η εξέλιξη επαναλαμβάνει μοτίβα και αξιοποιεί ό,τι λειτουργεί, η συνείδηση —ως εξαιρετικά αποτελεσματική μορφή επεξεργασίας πληροφοριών— ίσως ήταν αναπόφευκτη.
Ο Kukushkin αυτοχαρακτηρίζεται «μοριακός φιλόσοφος» και επιχειρεί να ενώσει επιστήμη και φιλοσοφία, εξηγώντας πώς η υλικότητα των μορίων μπορεί να οδηγήσει στη μη υλική εμπειρία της ύπαρξης. Για εκείνον, οι νοητικές διεργασίες δεν είναι κάτι μαγικό, αλλά το αποτέλεσμα αλληλεπιδράσεων που μπορούν να αναλυθούν και να κατανοηθούν.
Η συζήτηση για το τι είναι η συνείδηση και πώς προκύπτει παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα ανοιχτά ερωτήματα της επιστήμης. Ο Kukushkin, ωστόσο, προτείνει μια αισιόδοξη οπτική: ότι η απάντηση ίσως βρίσκεται ήδη μέσα στη βιολογία που γνωρίζουμε – αρκεί να μάθουμε να τη «διαβάζουμε» από την αρχή της.
