Αναζήτηση
Σκέφτομαι πως παρά την πίεση του χρόνου και τα μέτωπα, πάντα μπορείς να βρεις ένα ξέφωτο για όσα αγαπάς. Ο συνθέτης, ερμηνευτής, μαέστρος Πασχάλης Τόνιος έχει μια θρησκευτική ευλάβεια στην τέχνη του παρά τις γύρω σειρήνες και δυσκολίες. Πρόλαβε μια γενιά μεγάλων δημιουργών, δούλεψε πλάι στον Μίκη και τον Μπιθικώτση, συνέθεσε έργα που έχουν πει μεγάλοι μας ερμηνευτές, μελοποίησε δεκάδες ποιητές. Κι όμως σε κάθε στοίχημα, σχέδιο, ιδέα, μοιάζει σαν να ξεκινά πρώτη φορά με τον ίδιο σεβασμό και την ίδια αγωνία. Στο μουσικό σινάφι είναι γνωστός και έχει το δικό του κύρος. Αμέτρητες ώρες στη νύχτα, σε συναυλίες σε όλο τον κόσμο, στις ενορχηστρώσεις. Ο Τόνιος σήμερα αναμετράται με τον Κωστή Παλαμά, ακριβώς πάνω στη δημιουργική γραμμή δεκαετιών: κύκλος τραγουδιών με μελοποιημένη ποίηση. Και το έργο του θα ακουστεί στην ιστορική αίθουσα του Παρνασσού με την Αφροδίτη Μάνου, τον Ανδρεάτο και με αφηγήσεις του Νικήτα Τσακίρογλου – θα προλογίσει μάλιστα ο Τίτος Πατρίκιος. Να μια μεγάλη στιγμή στο άνυδρο τοπίο που θυμίζει και φέρει στο σήμερα μια άλλη όψη του ελληνικού μας τραγουδιού.
Να ξεκινήσουμε από αυτό που κάνετε τώρα. Μελοποιείτε τον Κωστή Παλαμά αλλά έχετε και προγενέστερη εμπειρία με ποιητές. Για τον Παλαμά έχω την αίσθηση πως, παρότι πολύ γνωστός, τον ξορκίζουμε γιατί ίσως τον μάθαμε λίγο λάθος στο σχολείο.
Στις 27 Φεβρουαρίου κάνουμε μια παράσταση στην ιστορική αίθουσα του Παρνασσού. Ημέρα θανάτου του, ημέρα που έφυγε για το μεγάλο ταξίδι ένας πολυγραφότατος ποιητής που όλοι γνωρίζουμε. Ενας ποιητής που όταν ασχολήθηκα με θέματα όπως το ’21 ή γενικά πάντα με προκαλούσε γιατί έχει ωραίο ρυθμό και μια σπουδαία ρίμα. Το λέω ως μουσικός αυτό και έχει σημασία για εμάς. Θεωρώ πως είναι πολύ σπουδαίος ποιητής και μετά τον Σολωμό στην κατάταξη. Αφού λοιπόν καταπιάστηκα με ένα μέρος του ποιητή, αποφάσισα να μελοποιήσω από πολλές ενότητες του ποιητικού έργου του που μου άρεσαν.
Από το σύνολο του έργου του; Αρα έχετε κάνει μια είδους έρευνα.
Ναι, έχω κάνει έρευνα στο παλαμικό έργο, και με αφήγηση του μεγάλου μας Νικήτα Τσακίρογλου ως ένθεση στην παράσταση. Ετσι συγκεντρώθηκε ένα υλικό και πάνω από τη χρονική ανάγκη της συγκεκριμένης συναυλίας. Γύρω στη μιάμιση ώρα είναι μαζί με το αφηγηματικό σκέλος και αποφάσισα να το παρουσιάσω τώρα.
Τι σας γοητεύει στον Παλαμά;
Είναι ένας ποιητής που είχε μέσα του πολύ ισχυρό το αίσθημα της αγάπης προς την πατρίδα.
Πώς το διαχωρίζουμε από τον εθνικισμό αυτό; Υπάρχει πάντα μια λεπτή γραμμή.
Θεωρώ πως ένας ποιητής που γράφει για εξήντα συναπτά έτη, που έμεινε γρήγορα ορφανός, δεν μπορεί να μη γράφει θετικά για τον κόσμο όλο και την πατρίδα του. Εγώ το θεωρώ ελευθερία αυτό. Είναι τόσο ελεύθερη η σκέψη του…
Σας ενδιαφέρει μέσα στα χρόνια η σύνθεση αφηγηματικού λόγου και ποίησης;
Νομίζω πως πέραν της μελοποίησης του ποιητικού έργου, έχει αξία η αφήγηση ενός μέρους του. Και ειδικά ενός διαμετρήματος σαν του Τσακίρογλου που μπορεί και έχει την εμπειρία να κάνει τις γέφυρες στα μουσικά τμήματα. Κάθε φορά που μελοποιώ ποιητές έχω μια αγάπη ιδιαίτερη και είμαι παιδί του Μίκη και του Μάνου…
Εχετε μια αγάπη στους ποιητές με πολλά έργα και ακόμη και ποιητές πιο υποφωτισμένους. Αλήθεια, πώς πυροδοτήθηκε αυτό;
Υπάρχουν λέξεις που βρίσκουμε μέσα στις πρόβες που κάνουμε τώρα που είναι δύσκολες και ψάχνουμε την άρθρωση, τις ερμηνείες, τις ξαναμελετούμε.
Ηταν τόσο πλούσια η πένα του Παλαμά… Και ας ακούσουμε όμως και μερικές λέξεις που έχουμε ξεχάσει μέσα στα χρόνια. Μας θυμίζει τον πλούτο της γλώσσας μας. Τις δυνατότητες να εκφράσουμε ακριβώς συναισθήματα, κλίμα, υπαινιγμούς, όλα. Η ποίηση είναι ένας δρόμος να ξανασυναντηθούμε με τη γλώσσα μας. Ενας από τους λόγους που αγαπώ τους ποιητές είναι πως μας μαθαίνουν τη γλώσσα.
Επιλέγετε την αίθουσα του Παρνασσού στην Καρύτση…
Εκεί έχει μια αίθουσα ο Κωστής ο Παλαμάς. Νομίζω ότι σε μια εποχή που ψάχνουμε το εύκολο και δεν μπαίνουμε στα βαθύτερα πράγματα, που επιλέγουμε τα πιο εύκολα, τα πιο απλά, είμαι ένας συνθέτης και ερμηνευτής που πάω σε πιο δύσκολες περιοχές. Θεωρώ πάντως πως όλοι εκείνοι που δέχθηκαν τα εύκολα κουράστηκαν πια. Προχωράει και η εποχή. Τα τραγούδια του συρμού, όσο κι αν σέβομαι τη δουλειά άλλων, πόσο θα πάνε; Τα τραγούδια έχουν προφανώς και ψυχαγωγικό ή άλλο ρόλο αλλά ας θυμόμαστε πως όλες οι στιγμές δεν είναι ίδιες. Και δεν γίνεται το τραγούδι να είναι μονοθεματικό. Ας μείνουμε όμως στην ομορφιά της παράδοσής μας. Η μουσική έχει και παιδευτικό ρόλο. Μην ξεχνάμε τον Μίκη και τον Μάνο που μας μύησαν στην ποίηση. Μην υποτιμούμε το τραγούδι. Είναι εργαλείο ή μάλλον είναι ένα σχολείο. Το φτάσαμε μόνο να είναι συνυφασμένο της διασκέδασης. Μα το τραγούδι συχνά μάς μαθαίνει και Ιστορία. Πολλές φορές συναντάμε ιστορικά γεγονότα στα τραγούδια μας.
Πείτε ένα παράδειγμα.
Θυμάστε την έξαρση των προσφυγικών ροών. Και τη συγκλονιστική εικόνα του νεκρού μικρού παιδιού στην ακτή. Που ήταν σαν να λέει «πάρτε τα κόσμε» σε εμάς τους μεγαλύτερους που φτιάξαμε έναν τέτοιο κόσμο. Και είμαι συγκλονισμένος τότε με το γεγονός και μελετώ και ψάχνω. Και πέφτω πάνω στο «Τραγούδι των Προσφύγων» του Παλαμά. Οι ποιητές σκέφτηκαν πριν από εμάς και όσα έγραψαν θα τα βρίσκουμε μπροστά μας. Εγώ έτσι φαντάζομαι τον ποιητή. Σκυμμένο μόνο στο γραφείο του, με μια λάμπα και να γράφει με έγνοια για την κοινωνία και τον άνθρωπο. Και να φωτίσει το γκρίζο που ζούμε. Δεν μας απασχολούν αυτά;
Αφορμή ο Παλαμάς να ξαναστοχαστούμε λοιπόν.
Βέβαια, αυτό με ευχαριστεί στη μουσική. Η σύνδεσή της με τα κοινωνικά θέματα. Και τώρα που μπήκε δειλά η αφίσα της παράστασής μας για τον Παλαμά, δέχομαι μηνύματα για το πόσο ευεργετικό είναι να θυμόμαστε τέτοιους δημιουργούς. Στην εποχή μας γεμίζουν τα μαγαζιά, όχι όπως κάποτε, και στο λέω εκ πείρας, αλλά το τραγούδι πρέπει να το σεβόμαστε. Να το υπολογίζουμε.
Οι ποιητές έχουν πρωταρχικό ρόλο. Και Δόξα τω Θεώ έχουμε ποιητές. Εγώ έχω μελοποιήσει περί τους εκατόν ογδόντα εξ αυτών, παλιούς και νέους. Και ορισμένους ξένους βέβαια, όπως τον Κίπλινγκ. Σε διάρκεια είκοσι ετών αυτά.
Πώς ξεκινάει η διαδρομή σας λοιπόν, κύριε Τόνιε;
Θεωρώ σημείο αφετηρίας τη βράβευσή μου στο φεστιβάλ Ιθάκης με τον Χατζιδάκι. Εκεί επιτροπή ήταν ο μεγάλος μας ποιητής και μετά γίναμε και φίλοι, Δημήτρης Χριστοδούλου. Ηταν το 1988 που έλαβα το πρώτο βραβείο σύνθεσης και ερμηνείας. Εκεί είναι το τίναγμά μου.
Νωρίτερα είχα συναντήσει τον Χατζιδάκι στον Μαγεμένο Αυλό.
Αρα τότε ξεκινάτε.
Η αλήθεια είναι πως είχε προηγηθεί η μεγάλη μου συνεργασία με τον Γιάννη Σπανό που κάναμε πολλές συναυλίες σε όλη την Ελλάδα.
Με τον Γιάννη λοιπόν ξεκίνησα. Και στο «Να η Ευκαιρία» το 1978 πήρα το βραβείο ερμηνείας.
Αρα: «Να η Ευκαιρία», συναυλίες με τον Σπανό και μετά Ιθάκη με Χατζιδάκι. Για να τα βάλουμε σε μια χρονική σειρά.
Ναι βέβαια. Με τον Σπανό δουλέψαμε τρία χρόνια σε όλα τα μεγάλα γήπεδα της Ελλάδας. Η μεγάλη μου εμπειρία εκεί και μάλιστα γνώρισα και όλους τους μεγάλους μας τραγουδιστές. Μαζί του ερμήνευα αλλά και έπαιζα έγχορδα. Μια μέρα που κάναμε πρόβα στο σπίτι του, στη Μαυροματαίων, έκανα έναν αυτοσχεδιασμό και άρεσε πολύ στον Γιάννη και με προέτρεψε να ανοιχτώ λίγο και σε όργανο και σε ερμηνεία αλλά και να γράψω τα δικά μου.
Ο αυτοσχεδιασμός είναι η πηγή να δείξεις πως έχεις κάτι βαθύτερο μέσα σου. Συνάντησα επίσης περίπου τότε τον στιχουργό και φιλόλογο Ηλία Κατσούλη και μου έδωσε ένα τετράδιο με στίχους του. Και κάνω έναν κύκλο με έξι στίχους του Ηλία και έξι του Νεγρεπόντη. Και κάπου εκεί ένα βράδυ κάθομαι στον Μαγεμένα Αυλό που παραδίπλα κάθεται ο Χατζιδάκις με τον Γκάτσο.
Και τον προσεγγίζω και του λέω: «Είμαι ένας νέος συνθέτης που έχω κάποια πρώτα μουσικά θέματα δικά μου αν θέλετε να τα ακούσετε. Δέχεται. Τον πήρα την άλλη μέρα. Και του στέλνω κασέτα με τραγούδια μου. Μου απάντησε πολύ γρήγορα, μετά από καμιά εβδομάδα: «Ακούστε, νεαρέ, εκτός της ωραιότατης φωνής σας έχετε την υποχρέωση (αυτό το ρήμα με καθόρισε τότε) να γράψετε. Εχετε μια ελληνικότητα». Αυτό ήταν για μένα ένα μπόλιασμα. Τότε περίπου εκπνέει η περίοδος με τους κύκλους τραγουδιών.
Εσάς σας άρεσε η έννοια του κύκλου των τραγουδιών.
Βέβαια. Το είχα συζητήσει αυτό και με τον Απόστολο Καλδάρα. Κάθε τραγούδι έχει την αξία του και προφανώς το μεμονωμένο ή οι δίσκοι πολλών μαζί δημιουργών. Ο κύκλος όμως, η ενότητα σε βάζει σε ένα τοπίο, σε έναν τρόπο. Σε μια σκέψη ολοκληρωμένη, ακούς την ιστορία όλη.
Ομως οι κύκλοι τραγουδιών είναι συνυφασμένοι με τη λαμπρή εποχή της δισκογραφίας.
Οντως. Σήμερα κινούνται εντελώς αλλιώς τα πράγματα. Οι εταιρείες δεν βοηθάνε, επιλέγουν μόνον κάτι εμπορικό. Σπάνια θα βρεις λογικές σαν του Αλέκου Πατσιφά στη Λύρα. Που είχε τη συνείδηση να πει πως η τέχνη έχει να μας πει πολλά και να ακούσουμε τους ποιητές και τους συνθέτες. Σήμερα είναι αλλιώς.
Ο Παλαμάς που θα κάνετε, δεν θα μπορούσε να δισκογραφηθεί;
Μακάρι να βρεθεί μια εταιρεία να επενδύσει σε αυτό. Και να μη γίνει, θα το ηχογραφήσουμε παράλληλα. Η ουσία είναι ο δημιουργός να παράγει ένα έργο, να στείλει ένα μήνυμα και να το τοποθετήσει στο Ιντερνέτ. Οσοι πιστοί προσέλθετε. Η ποίηση έχει την Ιστορία μας μέσα. Το πρωτοείδα όταν έκανα μελοποίηση στον Σουρή. Που ήταν φίλος με τον Παλαμά και κουβέντιαζαν. Η κουβέντα είναι για τους καλλιτέχνες που ανοίγει τα φύλλα από μέσα μας.
