Ο Αντρέας Μαντάς έχει ένα «Ρολόι από άμμο»

Το «Ρολόι Από Άμμο» είναι η νέα παράσταση που παρουσιάζεται στο Μπάγκειον κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.30 έως τις 2 Ιουλίου.

Πρόκειται για μια παράσταση βασισμένη και εμπνευσμένη από το έργο του εμβληματικού πεζογράφου, δοκιμιογράφου, ποιητή και μεταφραστή, Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Είναι μια απόπειρα του σκηνοθέτη Αντρέα Μαντά να παρουσιαστούν επί σκηνής τα βασικά νοήματα και θέματα που διατρέχουν το σπουδαίο έργο του Αργεντινού συγγραφέα, δοσμένα σε μια ατμόσφαιρα ονειρική και συμβολική, όπου πρωταγωνιστής είναι ο ίδιος ο λόγος.

Ανθολογώντας αποσπάσματα από διάφορα, κατά κύριο λόγο πεζά, κείμενα του Χ. Λ. Μπόρχες (στη μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη για τις Εκδόσεις Πατάκη), προκύπτει ένα κολάζ επεξεργασμένο με τους όρους της θεατρικής συνθήκης και με μια προσέγγιση εικαστική.

Οι τρεις ηθοποιοί της παράστασης Φώτης Αρμένης, Χρήστος Καρνάκης κι Αντρέας Μαντάς, στο μεγαλύτερο μέρος της υποδύονται τον ίδιο τον Μπόρχες, σε 3 διαφορετικές ηλικίες, «με τέτοιο τρόπο ώστε να ‘ναι αρκετά διαφορετικοί, για να είναι τρία πρόσωπα, και αρκετά όμοιοι, ώστε να αποτελούν το ίδιο πρόσωπο» (για να παραφράσουμε ελαφρώς την περιγραφή του ίδιου του συγγραφέα για το πεζό κείμενό του με τίτλο «Ο Άλλος»). Το κείμενο συμπληρώνουν σύντομες αναφορές στο έργο άλλων λογοτεχνών, επιλεγμένων με κριτήριο την εκλεκτική τους συγγένεια με τον Μπόρχες.

Το σκηνικό της παράστασης είναι λιτό και αφαιρετικό, προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες του θεατρικού κειμένου, αξιοποιώντας παράλληλα το φυσικό σκηνικό που αποτελεί το ίδιο το «Μπάγκειον», με τις αισθητικές αναγωγές του στο έργο του Μπόρχες.

Σημειώνεται ότι η παράσταση παρουσιάζεται σε μια χρονική συγκυρία με ιδιαίτερη σημειολογία, αφού η πρεμιέρα (Δευτέρα 11 Ιουνίου) πραγματοποιείται μόλις λίγες μέρες πριν από την επέτειο θανάτου του Χ. Λ. Μπόρχες (14/6), ενώ το 2019 είναι το έτος που συμπληρώνονται 120 χρόνια από τη γέννησή του (το 1899).

Ο σκηνοθέτης Αντρέας Μαντάς μιλάει στα «Νέα» για την παράσταση, τον Μπόρχες και τα σύμβολά του.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Εντελώς μεταφυσικά. Από ένα όνειρο που είδα. Είτε συμφωνεί κανείς είτε όχι μ’ αυτή τη μεταφυσική, οφείλω να πω ότι χωρίς τη μεταφυσική, η ποίηση θα είχε πεθάνει. Κάπως έτσι ξεκίνησε όλο αυτό. Εντελώς ρομαντικά

Με ποιο γνώμονα επιλέξατε τα διαφορετικά αποσπάσματα από το έργο του Μπόρχες;

Με την Τίνα Παππά, που κάναμε την επιλογή των αποσπασμάτων και τη δραματουργική επεξεργασία, ακολουθήσαμε την cut-up τεχνική του William Burroughs. Επιλέξαμε αρχικά τα σημεία από τα πεζά που μας ενδιέφεραν εξαρχής περισσότερο, που είναι τα πιο «μεταφυσικά» κείμενά του, και στη συνέχεια τα βάλαμε σε μια «σειρά», με στόχο μια αφήγηση σε θεατρικούς όρους. Μπορώ να πω, λοιπόν, ότι η επιλογή έγινε κάπως… αέρινα και σίγουρα με οδηγό κάποιου είδους ένστικτο. Το θέλαμε αυτό, γιατί μας ενδιέφερε το αποτέλεσμα να βγαίνει ‘καθαρό’ , με την απόλυτη έννοια του όρου. Έχουμε να κάνουμε εν τέλει με μια σειρά από λέξεις-εικόνες, ντυμένες με ήχο, που ρέουν. Σαν μουσική. Πομπός αυτού του συνειρμικού χειμάρρου, ο ίδιος ο Μπόρχες. Μέσα στην ιλαροτραγική υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου, κύριος γνώμονας είναι πάντα ο ‘άλλος’. Στο δικό μας κείμενο, εστιάζουμε και σε έναν άλλο κόσμο, αυτόν που βρίσκεται στο εσωτερικό του κόσμου που αντιλαμβανόμαστε ως πραγματικό. Και αυτός είναι ο χαοτικός κόσμος του ασυνείδητου, αλλά και ο κόσμος όπου ο κάθε άνθρωπος μπορεί να είναι όλοι οι άνθρωποι, όπως το αντιλήφθηκε και το περιέγραψε ο Μπόρχες, αυτός ο τόσο ανθρωποκεντρικός και ταυτόχρονα υπερβατικός συγγραφέας. Ο σουρρεαλισμός άλλωστε μπορεί τελικά να είναι μια κατάσταση ύπαρξης τόσο πραγματική, όσο και αυτή του «αληθινού», του «αντικειμενικού» κόσμου

Ποιες άλλες αναφορές γίνονται σε λοιπούς συγγραφείς;

Ο ίδιος ο Μπόρχες είναι μια αναφορά σε όλη την οικουμένη. Στο κείμενο έχουμε κρατήσει τις αναφορές του σε πολλές από τις εμμονές του: Ο Flaubert, ο Stevenson, ο Joyce, ο Conrad, ο Whitman. Επιπλέον, εκτός των αποσπασμάτων από το έργο του Μπόρχες, που αποτελούν το βασικό του κορμό, το κείμενό μας έχει εμπλουτιστεί με κάποιους στίχους του Yates, του Pinter, του Αλέξανδρου Μπάρα.

Τα τρία διαφορετικά πρόσωπα του Μπόρχες, πώς συναντιούνται μεταξύ τους;

Στη μνημική λειτουργία. Σ’ ένα αιώνιο παρόν. Δηλαδή σε μια ζωή έξω από το χρόνο, όπου ο διαχωρισμός σε παρελθόν, παρόν και μέλλον χάνει το νόημά του. Ούτως ή άλλως, στο έργο του Μπόρχες δεν τίθεται το ζήτημα του περάσματός μας στην αιωνιότητα, γιατί κατά κάποιον τρόπο ήδη ζούμε σ’ αυτήν. Και αυτό που ονομάζουμε ζωή, μπορεί τελικά να είναι ένα θορυβώδες intermezzo στην ατέρμονη σιωπή αυτής της αιωνιότητας.

Η συμβολική ατμόσφαιρα της παράστασης, ποιες ιδέες αναδεικνύει;

Το σχήμα του κύκλου, όπου η αρχή και το τέλος συμπίπτουν και συναντιούνται. Την ελπίδα, επίσης. Και την επιμονή όλων αυτών των μεγάλων ποιητών της ιστορίας, να κρατούν με τα γραπτά τους αναμμένο το «κερί» και να πορεύονται, με το λιγοστό του φως, μέσα στα σκοτάδια της ανθρωπότητας. Ένας τέτοιος μάγος-ποιητής ήταν και ο Μπόρχες.

Ποια νοήματα και θέματα του Μπόρχες παρουσιάζετε επί σκηνής;

Τον καθρέφτη. Αυτό το αδιαπέραστο τείχος που, ενώ αντανακλά ό,τι υπάρχει απ’ τη μεριά του, κρύβει καλά ό,τι υπάρχει πίσω του. Μπορεί να διπλασιάζει ή και να πολλαπλασιάζει το ‘εντός’, όπως συμβαίνει και με ένα καλειδοσκόπιο, αλλά κρατά αθέατο το ‘εκτός’. Στο ‘εντός’ στέκεται ο αυτοβιογραφούμενος συγγραφέας και στο ‘εκτός’, ο κόσμος που τον περιβάλλει και με τον οποίο δεν επικοινωνεί συμβατικά, αλλά υπερβατικά, σαν να τον παρατηρεί από άλλη θέση. Η επιλογή του Μπάγκειον δεν έγινε τυχαία. Στη μέση της αίθουσας δεσπόζει ένας τεράστιος καθρέφτης, η επιφάνεια του οποίου φαίνεται σαν θρυμματισμένη. Αυτή η πατίνα του χρόνου πάνω του, είναι μια συμβολική αναφορά στο περιεχόμενο του έργου μας… Επίσης, τη σχετικότητα αυτού που αντιλαμβανόμαστε ως χρόνο. Τη μνήμη και τη λήθη. Την αγωνία της δημιουργίας. Και τέλος, αυτό που ανέφερα εν μέρει και προηγουμένως: Τη σύνδεση των ανθρώπων μεταξύ τους, με αυτήν την αόρατη κλωστή που μας κρατά ενωμένους, πέραν των όποιων φαινομενικών διαχωρισμών. Αυτό είναι και ένα από τα κορυφαία νοήματα του έργου του.