Εκείνο το καλοκαίρι έκπληκτοι οι κάτοικοι του Πειραιά παρακολουθούσαν τον βασιλιά Γεώργιο Α’ να καταφθάνει στην πόλη τους για παραθερισμό. Η απορία τους εκπορευόταν από το γεγονός ότι ο βασιλιάς είχε προτιμήσει μια περιοχή ασήμαντη για τη θερινή εγκατάσταση της οικογένειάς του, ένα μέρος που ουδείς ώς τότε, το 1878, είχε καταλάβει γιατί επελέγη από τον Τσίλλερ ως τόπος ανέγερσης κάποιων πολυτελών κατοικιών. Η Καστέλλα ήταν μια έρημη έκταση. Μια περιοχή που ακόμη δεν είχε μπει στον χάρτη των Πειραιωτών. Τα πράγματα, όμως, θα άλλαζαν σύντομα. Οπως και σχεδόν τα πάντα στην περιοχή που αναπτύχθηκε γύρω από το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας… Το 1860 οι πρώτες ατμοκίνητες βιομηχανίες έχουν εδραιώσει την παρουσία τους στην πόλη και η αστική τάξη του Πειραιά έχει ήδη διαμορφωθεί. Οι εσωτερικοί μετανάστες, νησιώτες που μετακομίζουν στον Πειραιά για να εργαστούν στις βιομηχανίες του, συγκροτούν σταδιακά τον πυρήνα μιας εργατούπολης. Οι πρώτοι πρόσφυγες στον Πειραιά, Κρητικοί που συμμετείχαν στην αποτυχημένη επανάσταση του 1869, εγκαθίστανται στον λόφο της Καστέλλας. Στο «επίνειό» της θα βρεθούν έπειτα από χρόνια οι ξεριζωμένοι της Μικράς Ασίας και του Πόντου, θα στήσουν τις παράγκες τους δίπλα στις αστικές επαύλεις που στολίζουν τους δρόμους της περιοχής και ο Πειραιάς θα έχει διαβεί τελείως διαφορετικός το κατώφλι του 20ού αιώνα.

Αυτόν τον μετασχηματισμό της πόλης, που αποτελεί ουσιαστικά και την ιστορία τής δημιουργίας της, θα ξετυλίξει ένας ιδιαίτερος ιστορικός περίπατοςπου θα πραγματοποιηθεί αύριο από τις 10.30 το πρωί έως τις 12.30 το μεσημέρι. Ενας περίπατος που γίνεται στο πλαίσιο ενός μεγάλου ερευνητικού προγράμματος με θέμα «Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά – Από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης», το οποίο εκπονούν το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου με την υποστήριξη της Περιφέρειας Πειραιά. «Το κέντρο του Πειραιά είναι ταυτισμένο με την αστική και όχι την προσφυγική εγκατάσταση. Με αυτόν τον περίπατο θέλουμε να δείξουμε πώς «μπλέχτηκαν» οι πρόσφυγες στον καθαρά αστικό ιστό της πόλης και πώς δίπλα στα μεγάλα αστικά σπίτια χτίστηκαν τα παραπήγματα των προσφύγων. Εκτός από το προσφυγικό ρεύμα θα ήταν παράλειψη να μη σχολιάσουμε και την εσωτερική μετανάστευση, καθώς η πόλη του Πειραιά είναι ταυτισμένη με αυτήν.

Υδραίοι και άλλοι νησιώτες έφτασαν στον Πειραιά για να εργαστούν και η πόλη ουσιαστικά δημιουργήθηκε ως μια πόλη εργατών και προσφύγων» λέει στα «ΝΕΑ» η Ελένη Κυραμαργιού, ιστορικός του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και μία εκ των οδηγών του περιπάτου. Μαζί της, τους συμμετέχοντες θα ξεναγήσουν στην ιστορία της πόλης η Ευαγγελία Μπαφούνη, ιστορικός και διευθύντρια Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά, και ο αρχιτέκτονας Νίκος Μπελαβίλας. Ο περίπατος θα ξεκινήσει από την Πλατεία Αλεξάνδρας, στην είσοδο της Αγίας Αικατερίνης, και ύστερα από τέσσερις στάσεις θα ολοκληρωθεί στο Μικρολίμανο.

Η «συνοικία Τσίλλερ» και τα εξοχικά της Καστέλλας

Αφετηρία:Αγία Αικατερίνη, Πλατεία Αλεξάνδρας: Αφετηρία του περιπάτου η πρώτη περιοχή στην οποία εγκαθίσταται η αστική τάξη του Πειραιά.

Στάση 1η: συνοικία Τσίλλερ. Στα μέσα του 19ου αιώνα ο γνωστός αρχιτέκτονας Τσίλλερ χτίζει στο σημείο αυτό επτά νεοκλασικές κατοικίες για να τις εκμεταλλευτεί εμπορικά. «Παρότι ο Τσίλλερ χτίζει στην περιοχή, το σημείο δεν είναι σημαντικό για τον Πειραιά. Θα αρχίσει να αποκτά ενδιαφέρον όταν στα τέλη του 19ου αιώνα σε μία από αυτές τις κατοικίες έρχεται να περάσει τις διακοπές της η βασιλική οικογένεια. Δίπλα θα παραθερίσει με την οικογένειά του ο μικρός τότε Αντώνης Μπενάκης, ο Τρελαντώνης, και η Πηνελόπη Δέλτα, φιλοξενούμενη στο σπίτι, θα αφήσει παραστατικές περιγραφές της περιοχής από το 1902» λέει στα «ΝΕΑ» η Ευαγγελία Μπαφούνη. Δίπλα σε αυτά τα αρχοντικά της αστικής τάξης του Πειραιά θα κατασκευαστούν ύστερα από χρόνια οι προσφυγικές παράγκες, που στη συνέχεια θα εξελιχθούν σε προσφυγικούς οικισμούς. Στάση 2η: έπαυλη Καραγιώργη. Μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1869 στην Κρήτη με αίτημα την επανένωση με την Ελλάδα, πρόσφυγες από το νησί φτάνουν στον Πειραιά. Θα τους παραχωρηθεί ο λόφος της Καστέλλας για να ζήσουν. Μετά το 1922 τα «χαμηλά» της Καστέλλας θα παραχωρηθούν στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Πρόκειται για δύο διαφορετικούς τύπους εγκατάστασης, καθώς στην περίπτωση των Μικρασιατών το κράτος αναλαμβάνει την ευθύνη της εγκατάστασης. «Η άφιξη των προσφύγων φέρνει μετασχηματισμούς στην κοινωνία του Πειραιά. Ο πληθυσμός της πόλης διπλασιάζεται, όλα αλλάζουν» λέει η Κυραμαργιού.

Στάση 3η: Ναυτικός Ομιλος. Στην κορυφή της Καστέλλας, ανάμεσα στις εξοχικές κατοικίες των πλούσιων οικογενειών, θα χτιστεί και η περίφημη βίλα Κουμουνδούρου, ένα νεοκλασικό μέγαρο. Η έπαυλη κατεδαφίζεται στις αρχές της δεκαετίας του ‘30 και στη θέση της, πάνω στα ερείπια του ναού της Μουνιχίας Αρτέμιδος, χτίζεται ο Βασιλικός – μετέπειτα Ναυτικός – Ομιλος του Πειραιά.

Στάση 4η: Τουρκολίμανο. Αυτό το ασήμαντο μέρος των αρχών του περασμένου αιώνα θα γίνει ένας από τους ελάχιστους οικισμούς οργανωμένης προσφυγικής δόμησης νότια των γραμμών του ΗΣΑΠ. Για την ιστορία του θα μιλήσουν εκπρόσωποι του Συλλόγου Απογόνων Μικρασιατών Προσφύγων Τουρκολίμανου.

Τελευταία Νέα