Εμφανές είναι ότι το παγκόσμιο σύστημα όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου κατακερματίζεται, η παγκόσμια τάξη και σταθερότητα καταρρέουν, οι συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται, οι αβεβαιότητες αυξάνουν, οι προοπτικές σκουραίνουν. Πρώτα απ’ όλα η αστάθεια και αβεβαιότητα έχουν επιστρέψει στην Ευρώπη. Η εκτίμηση στη δεκαετία του 1990 ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί στην Ευρώπη μια ευρύτερη περιοχή σταθερότητας, η οποία θα μπορούσε να συμπεριλάβει και τη Ρωσία, εμφανώς διαψεύδεται. Η σύγκρουση γύρω από την Ουκρανία πιστοποιεί ακριβώς ότι η δημιουργία ενός ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου σταθερότητας με τη συμμετοχή και της Ρωσίας είναι εξαιρετικά δύσκολη έως ανέφικτη στόχευση. Και γι’ αυτό, για το ορατό μέλλον τουλάχιστον, εγκαταλείπεται. Ανεξάρτητα από τα λάθη που διέπραξε η Ευρώπη σχετικά με την Ουκρανία, η συμπεριφορά της Ρωσίας έδειξε ότι όχι μόνο δεν θέλει να ενταχθεί σ’ έναν «πανευρωπαϊκό χώρο σταθερότητας», αλλά αποβλέπει στη δημιουργία ενός εναλλακτικού χώρου (μιας Ευρασιατικής Ενωσης) μέσα στον οποίο θα κυριαρχεί. Ορισμένοι βλέπουν στο σχέδιο αυτό τη συγκεκαλυμμένη προσπάθεια αναβίωσης της Σοβιετικής Ενωσης κάτω από διαφορετική ονομασία. Υπενθυμίζουν σχετικά ότι ο πρόεδρος Πούτιν είχε χαρακτηρίσει τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης ως τη «μεγαλύτερη πολιτική καταστροφή του εικοστού αιώνα». Δεν θα πρέπει να διαφεύγει ότι ο πρόεδρος Πούτιν έχει προσδώσει στο σχέδιο για την Ευρωασιατική Ενωση πολιτιστικές διαστάσεις. Ειδικότερα θεωρεί ότι η Ενωση αυτή θα εκφράζει τις «υγιείς πνευματικές αξίες», μεταξύ άλλων, του Χριστιανισμού και της Ορθοδοξίας και όχι την πνευματική παρακμή της Ευρώπης!

Ο χώρος της Μ. Ανατολής βιώνει επίσης τη χειρότερη περίοδο αστάθειας εδώ και δεκαετίες. Η πολλά αρχικώς υποσχόμενη Αραβική Ανοιξη κατέρρευσε. Οχι μόνο δεν οδήγησε σε δημοκρατία, αλλά άνοιξε την πόρτα είτε στην άνοδο φανατικών ισλαμικών δυνάμεων είτε οδήγησε σε συγκρούσεις και πολιτικό χάος (Συρία, Λιβύη). Το Ιράκ αποσυντίθεται ως κρατική οντότητα επιτρέποντας στο Ιράν να εμφανίζεται ως ηγεμονική δύναμη στην περιοχή. Και πάνω απ’ όλα η άνοδος των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους (IS) και η δημιουργία του χαλιφάτου αντιπροσωπεύουν την ισχυρότερη απειλή για την περιοχή αλλά και για την Ευρώπη και τη Δύση γενικότερα. Οι θηριωδίες που διαπράττονται από τους τζιχαντιστές προσβάλλουν κάθε έννοια σύγχρονης πολιτισμένης διαβίωσης. Παρόμοιες θηριωδίες διαπράττονται επίσης στην Αφρική από την ισλαμική Μπόκο Χαράμ. Γενικότερα φαίνεται να υπάρχει μια ευρύτερη επέκταση του ισλαμικού εξτρεμισμού που καλύπτει σχεδόν όλη την υφήλιο με θυλάκους δράσης ακόμη και στις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης (Ην. Βασίλειο, Γαλλία κ.α.).

Από την πλευρά της η Κίνα βρίσκεται σε μια κατάσταση πολιτικής μετάβασης, επιχειρώντας να αναδείξει την ηγεμονική της παρουσία στην άμεση περιοχή της, δημιουργώντας κάθε είδους αβεβαιότητα για το μέλλον. Παράλληλα και το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα κατακερματίζεται, όπως πιστοποιεί η αποτυχία των πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων και η προώθηση περιφερειακών εμπορικών διευθετήσεων. Ολες οι τρέχουσες συγκρούσεις –Ρωσία, Μ. Ανατολή, Κίνα, Αφρική –έχουν ένα κοινό στοιχείο: στρέφονται εναντίον ή αμφισβητούν αμέσως ή εμμέσως τις αξίες και την πρωτοκαθεδρία της Δύσης. Είναι συγκρούσεις που, αν και μπορεί να έχουν κάποιο οικονομικό υπόβαθρο, είναι κατά βάθος «συγκρούσεις αξιών και πολιτισμού». Και από την άποψη αυτή η περίφημη θέση του Σ. Χάντινγκτον για «σύγκρουση των πολιτισμών» φαίνεται να δικαιώνεται.

Ωστόσο, το ερώτημα είναι γιατί αυτή η αποσύνθεση, ο κατακερματισμός, οι συγκρούσεις κ.λπ. εκδηλώνονται τώρα; Η απάντηση δύσκολη (αν και στην Ελλάδα ορισμένοι έχουν ξεκάθαρη άποψη: για όλα φταίει η Δύση). Ο Χ. Κίσινγκερ στο τελευταίο βιβλίο του («World order») θεωρεί ότι η βασική αιτία βρίσκεται στην εξασθένηση της ισχύος του εθνικού κράτους. Κλασική άποψη της ρεαλιστικής σχολής του Κίσινγκερ. Κάποιοι άλλοι διατείνονται με περισσότερο πειστικά επιχειρήματα ότι έχει δημιουργηθεί «ένα παγκόσμιο κενό εξουσίας» με τη σταδιακή απόσυρση των ΗΠΑ από τις παγκόσμιες υποθέσεις που αξιοποιούν κάθε είδους δυνάμεις για τον επαναπροσδιορισμό του παγκόσμιου συστήματος (σχετικά βλέπε το ενδιαφέρον βιβλίο του πρέσβη Κ. Λυμπερόπουλου που μόλις κυκλοφόρησε με τίτλο «Η κόπωση του Ατλαντα», εκδ. Παπαζήσης). Είτε έτσι είτε αλλιώς, είμαστε αντιμέτωποι με την πλέον ασταθή, ρευστή παγκόσμια πραγματικότητα των τελευταίων δεκαετιών. Δύο θεσμοί εμφανίζονται με σχετική σταθερότητα παρά τα εσωτερικά προβλήματά τους: η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ. Και είναι ευτύχημα ότι η Ελλάδα είναι ενσωματωμένη ως πλήρες μέλος και στους δύο. Και η άποψη αυτή δεν είναι ούτε δεξιά ούτε αριστερή. Είναι η θέση της απλής λογικής και αναγνώρισης της πραγματικότητας.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Τελευταία Νέα