Το τέλος μιας σχέσης

Η σύμπλευση των Ηνωμένων Πολιτειών με την Τουρκία σε περιόδους κρίσης ήταν τα τελευταία χρόνια το επισφράγισμα της σχέσης τους. Για αυτόν τον λόγο, η ματαίωση των συνομιλιών της προηγούμενης εβδομάδας μεταξύ τούρκων και αμερικανών διπλωματών, καθώς η συνάντηση αυτή έμοιαζε περισσότερο με ενέδρα παρά με διαβούλευση, αποτέλεσε ανησυχητικό σημάδι που δείχνει τη μείωση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών.

Με την ένταση στην Τουρκία να μεγαλώνει εξαιτίας των ερευνών για διαφθορά που έφταναν στον εσωτερικό κύκλο του Ερντογάν, ο υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου ζήτησε την περασμένη εβδομάδα να συναντηθεί με τον αμερικανό πρεσβευτή Φράνσις Ριτσαρντόνε για να συζητήσουν την κρίση. Η συνάντηση ορίστηκε για το Σάββατο. Στο μεταξύ, αμερικανοί διπλωμάτες ζήτησαν ιδιωτικά από τους Τούρκους να σταματήσουν να μιλούν για ξένες συνωμοσίες.

Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Την ημέρα της προγραμματισμένης συνάντησης ο τουρκικός Τύπος είχε τον Ριτσαρντόνε στην πρώτη σελίδα, ενώ τα μέσα ενημέρωσης μετέδιδαν ότι ο Νταβούτογλου θα τηλεφωνούσε στον αμερικανό συνάδελφό του Τζον Κέρι και θα του ζητούσε να ανακαλέσει τον Ριτσαρντόνε επειδή είχε παίξει κάποιον ρόλο στις έρευνες για τη διαφθορά. Ο ίδιος ο Ερντογάν υπαινίχθηκε αμερικανική προδοσία και άφηνε να εννοηθεί ότι εξέταζε την απέλαση του πρεσβευτή.

Οι Αμερικανοί δεν είχαν έτσι άλλη επιλογή από το να ματαιώσουν τη συνάντηση.

Μόλις πριν από δύο χρόνια φημολογούνταν ότι ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα μιλούσε με τον Τ. Ερντογάν περισσότερο από όσο μιλούσε με κάθε άλλο ξένο ηγέτη, με εξαίρεση τον βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον. Κι αυτό, λόγω των ανησυχιών για τις εξεγέρσεις στην Αίγυπτο, τη Λιβύη και τη Συρία. Τουρκική εφημερίδα εκείνης της εποχής είχε χαρακτηρίσει τις συχνές εκείνες συνομιλίες ένδειξη της «αυξημένης επιρροής της Τουρκίας στη διεθνή πολιτική σκηνή».

Αυτός ο «μήνας του μέλιτος» κράτησε από το 2010 έως το καλοκαίρι του 2013. Σήμερα όμως όλα αυτά φαίνονται μακρινά. Στην πραγματικότητα, λένε αναλυτές, η εξωτερική πολιτική της κάθε χώρας έχει αρχίσει να αποκλίνει σημαντικά από της άλλης. Και οι τελευταίες εξελίξεις αποτελούν ένα ακόμη δείγμα της αμοιβαίας δυσπιστίας που υπάρχει.

Οι δύο χώρες διαφωνούν για την Αίγυπτο, όπου η Τουρκία υποστήριζε τον ανατραπέντα πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι, ενώ οι ΗΠΑ χτίζουν δεσμούς με τους νέους ηγέτες του στρατού. Διαφωνούν για τη Συρία, όπου η Τουρκία έχει υποστηρίξει με σθένος τους αντάρτες και ένιωσε προδομένη όταν οι ΗΠΑ δεν δέχθηκαν να προχωρήσουν σε στρατιωτική επέμβαση τον περασμένο Σεπτέμβριο. Διαφωνούν για το Ιράκ, όπου οι Αμερικανοί κατηγορούν τους Τούρκους ότι με το να υπογράψουν συμβόλαια εκμετάλλευσης πετρελαίου στις βόρειες Κουρδικές περιοχές –αφήνοντας απέξω την κεντρική κυβέρνηση στη Βαγδάτη –ακολουθούν μια πολιτική που θα μπορούσε να οδηγήσει στη διάλυση της χώρας. Πιο πρόσφατα, τέλος, η Τουρκία εξόργισε τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ υπογράφοντας συμφωνία για πυραύλους με κινεζική εταιρεία στην οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις για συναλλαγές με το Ιράν, τη Συρία και τη Βόρεια Κορέα.

Την ίδια στιγμή, ο Ερντογάν συνδέει ανοιχτά τις ΗΠΑ με τα εσωτερικά προβλήματα της Τουρκίας, που ήρθαν στην επιφάνεια με τις ταραχές του καλοκαιριού στην Κωνσταντινούπολη για το πάρκο Γκεζί. Στην περίπτωση της έρευνας για διαφθορά, ο τούρκος πρωθυπουργός στηρίχθηκε σε δύο στοιχεία που δείχνουν πράγματι προς τις ΗΠΑ, χωρίς όμως να υπάρχει κάποια χειροπιαστή απόδειξη γι’ αυτό.

Μέρος της έρευνας επικεντρώνεται στην κρατική Halkbank, ο πρόεδρος της οποίας συνελήφθη με την κατηγορία της δωροληψίας. Οι ΗΠΑ υποψιάζονται ότι εδώ και καιρό η εταιρεία βοηθούσε το Ιράν να αποφεύγει τις διεθνείς κυρώσεις. Πριν από λίγους μήνες 47 αμερικανοί βουλευτές έγραψαν μια επιστολή με την οποία ζητούσαν από τον Κέρι να πιέσει τους Τούρκους να ερευνήσουν τις σχέσεις της Halkbank με το Ιράν. Η επιστολή αυτή «έπαιξε» πολύ την περασμένη εβδομάδα στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης…

Αυτό είναι το ένα στοιχείο. Το άλλο στοιχείο είναι πως ο άνθρωπος που θεωρείται ότι βρίσκεται πίσω από τις έρευνες, ο μουσουλμάνος ηγέτης Φετουλάχ Γκιουλέν, ζει εδώ και χρόνια εξόριστος στην Πενσιλβάνια. Κι αυτό τροφοδοτεί πολλές θεωρίες συνωμοσίας.

Οι υποψίες για ξένες παρεμβάσεις στη χώρα είναι βαθιά ριζωμένες στην Τουρκία από την εποχή ακόμη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ομως η σημερινή ένταση στις σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών είναι μεγαλύτερη ακόμη κι από εκείνες του 2003, όταν η Τουρκία δεν επέτρεψε στις δυνάμεις των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν το έδαφός της για να εισβάλουν στο Ιράκ, ή του 2010, όταν η Αγκυρα ψήφισε κατά της επιβολής κυρώσεων του ΟΗΕ στο Ιράν. Οπως σχολιάζουν αναλυτές, είναι η πρώτη φορά που φιλοκυβερνητικές εφημερίδες ζητούν από τον πρεσβευτή των ΗΠΑ να εγκαταλείψει τη χώρα. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει.