«Λιτότητα και ανθρώπινα δικαιώματα» ήταν ο τίτλος των εκδηλώσεων σε Βερολίνο και Βρυξέλλες. Μιλήσαμε (Ισπανός, Ιρλανδός, Ελληνας) σε κοινό στοχευμένο και υποψιασμένο: στελέχη ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας, βουλευτές, κρατικοί αξιωματούχοι, εκπρόσωποι πρεσβειών, διεθνείς θεσμοί προστασίας δικαιωμάτων, ομοσπονδίες συνδικάτων. Ολοι ήθελαν να μάθουν για τις χώρες της λιτότητας και κυρίως το ακραίο ελληνικό παράδειγμα.

Είναι περίεργο να μιλάς στο εξωτερικό για την Ελλάδα σήμερα. Να μιλάς για την εργασιακή κατάρρευση, με τον ανενεργό πληθυσμό να υπερβαίνει τον ενεργό πρώτη φορά μεταπολεμικά. Την ιλιγγιώδη ανεργία των νέων, την καταβαράθρωση μισθών και συντάξεων, την αποδιάρθρωση της εργασίας, τα μεσοστρώματα που συμπιέζονται έως ασφυξίας, την εξάρθρωση των δομών υγείας, την καθοδική κινητικότητα, σχεδόν ελεύθερη πτώση πια. Είναι παράξενο να σε ακούν σαν εκπρόσωπο μιας χώρας «καρέτα καρέτα». Είναι ακόμα πιο παράξενο να εξηγείς ότι η βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή κλονίζει τη δημοκρατία, θίγει ατομικές και πολιτικές ελευθερίες. Η λιτότητα δεν είναι ουδέτερη στεγανοποιημένη διεργασία. Προκαλεί καθολικό σοκ στους θεσμούς αντιπροσώπευσης. Καθιστά τη Βουλή διαδικαστική λεπτομέρεια. Φέρνει ραγδαία όξυνση καταστολής και προληπτικές απαγορεύσεις απεργιών. Φέρνει, ειδικά στην Ελλάδα, εγκληματικά τάγματα εφόδου στους δρόμους και νεοναζί στη Βουλή. Με άλλα λόγια, η βίαιη λιτότητα δεν είναι επώδυνο αλλά λυτρωτικό πουργκατόριο για χώρες αμαρτωλές, όπως πολλοί στην Ευρώπη –και κάποιοι δυστυχώς εδώ –θέλουν να πιστεύουν. Η ακραία λιτότητα κάνει τη χώρα «τρελό φορτηγό».

Ολα αυτά το κοινό σε Βερολίνο και Βρυξέλλες έδειχνε να τα καταλαβαίνει. Ωσπου, στο μέσο της συζήτησης, «έσκασε» η είδηση της κυβερνητικής απόφασης για κλείσιμο της ΕΡΤ. Τίποτε δεν τους είχε εκπλήξει τόσο. Χρειάστηκε πολύ για να αφομοιωθεί το ανήκουστο και ακατανόητο, απαιτήθηκαν πολλές ερωτήσεις για την ουσία και τη διαδικασία. Μα έχετε μαύρη οθόνη; Με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου; Χωρίς προειδοποίηση, χωρίς πρόγραμμα και χρονοδιάγραμμα; Και όσο προχωρούσε η συζήτηση, ακόμα και μετά το πέρας της εκδήλωσης, ένα πράγμα γινόταν σαφές: δεν συνδέονται όλα με την κρίση, την προσφυγή της χώρας στον τριμερή μηχανισμό και τη δέσμευσή της στα Μνημόνια στήριξης. Υπάρχουν και εκείνα που σχετίζονται με πολιτικές ταυτότητες, προσωπικές διαδρομές, ιδιοσυγκρασίες και ψυχοσυνθέσεις, υπόγειες στοχεύσεις ατόμων και ομάδων. Το κλείσιμο της ΕΡΤ είναι ένα τέτοιο γεγονός. Το στίγμα που αφήνει υπερβαίνει κατά πολύ τη συγκυρία. Εμπεριέχει εμμονική εκδικητικότητα απέναντι στο διαρκές αίτημα εκδημοκρατισμού που οι φωτεινές στιγμές της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης έκαναν πράξη. Εμπεριέχει και μια θηριώδη μετάλλαξη: από τη γενικόλογη διάχυση της ευθύνης σε όλους επιχειρείται η επιθετική επίρριψη της ευθύνης στους από κάτω. Από το «μαζί τα φάγαμε» στο «εσείς φταίτε» με μια βροντερή διαστροφή της λογικής: εκείνοι που διοικούν την ΕΡΤ την κλείνουν καταγγέλλοντας πως είναι «άντρο διαφθοράς»! Στο Κολοσσαίο του κοινωνικού αυτοματισμού, οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ αποτελούν ιδανικά θύματα. Και μαζί τους βέβαια θυσιάζεται και η ίδια η τεράστια ανάγκη μεταρρύθμισης. Διότι η συσπείρωση των πάντων στην αυτονόητη υπεράσπιση της δημόσιας ενημέρωσης νομοτελειακά φέρνει σε δεύτερη μοίρα την ανάγκη πάταξης της αδιαφάνειας, της φαυλότητας και του ασφυκτικού κυβερνητικού ελέγχου.

Η κατάργηση της ΕΡΤ δεν εξηγείται λοιπόν μόνο με βάση τα Μνημόνια. Χρειάζεται και η πρακτική μιας κλειστής ομάδας που δρα εν κρυπτώ και παραβύστω. Αυτή η ομάδα μεταφέρει στο μικροεπίπεδο της καθημερινής διαχείρισης τη λογική της θεραπείας σοκ. Στην περίπτωση της ΕΡΤ επιχείρησε μια μεγάλου βεληνεκούς διαχείριση συλλογικών συμβόλων, ερήμην μάλιστα των περιορισμών που επιβάλλουν οι κοινοβουλευτικοί συσχετισμοί και οι θεσμικές εγγυήσεις ενός κράτους δικαίου. Η επιχείρηση προϋπέθετε κυρίως θηριώδη άγνοια. Οι εμπνευστές της αγνοούν πλήρως τις δυναμικές στο εσωτερικό της χώρας. Αγνοούν πλήρως τις διεθνείς υποχρεώσεις, τον ξένο περίγυρο και το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, τις αντιδράσεις των οποίων έσπευσαν να λοιδορήσουν αποκαλύπτοντας επαρχιωτισμό και άγνοια κινδύνου. Με απλά λόγια, η υπόθεση της ΕΡΤ κατέδειξε το αυτονόητο: όποια και αν είναι η συγκεκριμένη ομάδα που κινείται στην γκρίζα ζώνη μεταξύ θεσμικού και εξωθεσμικού, η λειτουργία τέτοιων παράκεντρων εξουσίας αποτελεί κίνδυνο για τη δημοκρατική ομαλότητα.

Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου