Η ΑΛΛΗ ΟΨΗ Αγγίξαμε την Ύβρι;

ΘΑ ΜΟΙΡΑΣΤΩ μαζί σας σκέψεις που ξεπηδούν με αφορμή το πρόσφατο στυγερό έγκλημα στο Campus του Πανεπιστημίου στη Βιρτζίνια. Εδίδαξα εκεί την περίοδο 1970-1974 και οι δεσμοί μου με τον χώρο εκείνο παραμένουν ακόμη ζωντανοί. Ήταν μια αξέχαστη εμπειρία αναζήτησης, έρευνας και διδασκαλίας σ΄ έναν τόπο ειδυλλιακό, σχεδόν βουκολικό, μακριά από τον αστικό θόρυβο, στα ορεινά της Βιρτζίνιας. Απόλυτη ελευθερία, διάχυτη αίσθηση ασφάλειας. Ποτέ δεν κλείδωσα την εξώπορτα, σπάνια το αυτοκίνητο.

Τι συνέβη, λοιπόν, μέσα σε τριάντα χρόνια εκεί και αλλού, παντού σχεδόν στον λεγόμενο «ανεπτυγμένο» κόσμο; Δεν γνωρίζω. Ασφαλώς η ερμηνεία ποικίλλει από περίπτωση σε περίπτωση και από κοινωνία σε κοινωνία. Ασφαλώς άλλες οι αιτίες για τις αναταραχές στα προάστια του Παρισιού, τους νεκρούς στο Λονδίνο ή τη σφαγή των νέων φοιτητών στη Βιρτζίνια. Κάτω όμως από όλα αυτά και πέραν από τις επιμέρους περιπτώσεις, πιστεύω ότι στη σημερινή «ανεπτυγμένη» κοινωνία λειτουργούν ως απώτερες αιτίες της σύγχρονης βίας, ανομίας και σκληρότητας παράγοντες που συνδέονται με τις μεθόδους και το είδος «οικονομικής» ανάπτυξης των κοινωνιών αυτών τις τελευταίες πέντε- έξι δεκαετίες.

Με την ανατροπή, δηλαδή, κωδίκων κοινωνικής και οικονομικής συμπεριφοράς και δραστηριότητας που συνόδευσαν και τον στόχο και το ήθος της οικονομικής μεταβολής. Μιας σχεδόν πρωτοφανούς μεταβολής και επιθετικής «ανάπτυξης», όπως αυτή μάλιστα συνδέθηκε με τις τεχνολογικές και επιστημονικές προόδους που μας έκοψαν την ανάσα.

Και σκέπτομαι τι σημαίνει για την ψυχή και το ήθος των ανθρώπων όταν αυξάνει βέβαια το εθνικό προϊόν και στις περισσότερες περιπτώσεις για όλους, αλλά ταυτόχρονα και συγκριτικά αυξάνει, κάπου μάλιστα και τερατωδώς, η ανισότητα. Και σε ορισμένες περιπτώσεις, η ίδια η φτώχεια.

Να το πω και αλλιώτικα. Για τρεις και περισσότερους αιώνες, κυρίαρχη επιδίωξη στον λεγόμενο δυτικό κόσμο υπήρξε η αύξηση του πλούτου. Αποτέλεσε μάλιστα και την καταξίωση της εγκόσμιας ύπαρξης του καθενός. Με τη φιλοσοφική συνδρομή πανάρχαιων αρχών για την ελευθερία του ατόμου, την αντικρυστή θέση του καλού και του κακού, τη δημιουργία κ.λπ. Η ακραία μορφή εκφράστηκε στην αμερικανική περίπτωση όπου «ο ουρανός είναι το όριο».

Τώρα, λοιπόν, αγγίξαμε ή ξεπεράσαμε τα «όρια» με το είδος της οικονομικής ανάπτυξης των τελευταίων πενήντα τόσων ετών. Και η Κίνα ακόμη τώρα ετοιμάζεται! Λοιπόν; Δεν γνωρίζω. Αλλά μήπως αγγίξαμε την Ύβρι; Μήπως αν δεν επανεξετάσει ο σημερινός άνθρωπος τη σχέση του με το περιβάλλον του, και το έξω και το μέσα, το αδιέξοδο είναι εδώ- όταν μάλιστα σκέπτεσθε ότι και η ηθική και η οικονομική θεωρία δεν έχουν διαμορφώσει νέα πλαίσια. Μικρογραφία αυτού που προσπαθώ να πω είναι και η ελληνική περίπτωση.

Πού πάμε, πώς και ποιο το κόστος;