Eνστάσεις

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Διόρθωση: Μπλέξιμο από τις ομόηχες λέξεις

(ρεστοράν) στις προηγούμενες «Ενστάσεις». Θύμισαν και τη «ρεστορασιόν», την

αποκατάσταση των Βουρβώνων στη Γαλλία. Άλλη φορά πάντα με λεξικό.

Πόσο (θέλουμε να) ξέρουμε το Ισραήλ;

Στις 5 Μαΐου 2002, η ισραηλινή εφημερίδα «Yediot Aharonot» δημοσιεύει

συνέντευξη του στρατιώτη Μοσέ Νισίμ. Στον στρατό τον αποκαλούσαν «Αρκούδο

Κούρντι». Κούρντι σημαίνει σβόλος – ο ίδιος το επέλεξε ως παρατσούκλι – και

«αρκούδος» επειδή οδηγούσε ένα D-9, αυτές τις τρομακτικές μπουλντόζες που

ισοπέδωσαν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα Παλαιστινίων στην Τζενίν. H επιλογή

του Νισίμ δεν ήταν τυχαία. Για 75 ώρες, οδηγός και μηχάνημα γκρέμιζαν χωρίς

σταματημό. Με λύσσα… Γιατί; Τι είναι αυτό που οδηγεί στην έκφραση τέτοιας

βιαιότητας;

Το 95% των Ισραηλινών δήλωσαν ότι στηρίζουν τις πρόσφατες επιθέσεις εναντίον

της Χεζμπολάχ! Κράτος τρελών;

Ο Μοσέ Νισίμ δίνει τρεις απαντήσεις: «Μπήκα στην Τζενίν σπρωγμένος από τρέλα,

από απόγνωση, ένιωθα ότι δεν είχα τίποτα να χάσω, ότι ακόμη κι αν την «έτρωγα»

δεν έτρεχε τίποτα. Είπα στη γυναίκα μου: Εάν κάτι μού συμβεί, τουλάχιστον θα

φροντίσουν για σένα.(…) Όλη η απόγνωση που ένιωθα απλά εξαφανίστηκε

μονομιάς. Ό,τι απέμεινε ήταν ο θυμός γι’ αυτό που είχε συμβεί στους δικούς μας

(τους στρατιώτες).(…) Ξέρεις πώς άντεξα για εβδομήντα πέντε ώρες; Δεν

κατέβηκα από τον εκσκαφέα. Δεν είχα πρόβλημα κούρασης, γιατί έπινα ουίσκι όλη

την ώρα. Είχα πάντα ένα μπουκάλι στον εκσκαφέα. Για εβδομήντα πέντε ώρες δεν

σκεφτόμουν για τη ζωή μου πίσω στο σπίτι, για όλα τα προβλήματα. Όλα είχαν

σβηστεί. Μερικές φορές πέρασαν από το μυαλό μου εικόνες από τρομοκρατικές

επιθέσεις στην Ιερουσαλήμ. Ήμουν αυτόπτης σε μερικές από αυτές. Για τρεις

μέρες μόνο κατέστρεφα και κατέστρεφα. Κάθε σπίτι απ’ όπου πυροβολούσαν,

γκρεμιζόταν. Και για να το γκρεμίσω διέλυα ακόμη μερικά σπίτια. Τους

προειδοποιούσαν (ο ισραηλινός στρατός) με μεγάφωνα να βγουν από τα σπίτια πριν

έρθω, αλλά εγώ δεν τη χάρισα σε κανέναν. Δεν περίμενα. Δεν έδινα πρώτα ένα

χτύπημα, για να περιμένω μετά να βγουν. Απλά εμβόλιζα το σπίτι με όλη μου τη

δύναμη για να το γκρεμίσω όσο γινόταν γρηγορότερα…».

Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι Ισραηλινοί στρατιώτες…

… δεν πιστεύουν σε καμία νίκη. Ξέρουν ότι ο ηττημένος τού σήμερα θα

ετοιμάζει αύριο την εκδίκησή του. Και επίσης ξέρουν ότι δεν μπορείς να

νικήσεις έναν αόρατο εχθρό, όπως στην περίπτωση της Χεζμπολάχ. Και στο Ισραήλ

ο στρατός δεν είναι ένας θεσμός της κοινωνίας. Είναι σχεδόν η ίδια η κοινωνία.

H διαρκής εκπαίδευση για όλους, άντρες και γυναίκες, η γιγάντωση της πολεμικής

βιομηχανίας, η κληρονομιά του Μπεν Γκουριόν («μόνο στους εαυτούς μας και στις

δυνάμεις μας βασιζόμαστε»), αλλά κυρίως η καθημερινότητα της βίας στο Ισραήλ

έχουν δημιουργήσει για τον στρατό μια αντίληψη που περισσότερο μοιάζει με τον

«λαϊκό στρατό» της Γαλλικής Επανάστασης. Άλλωστε (είτε μας αρέσει είτε όχι) το

Ισραήλ είναι (και) το προπύργιο της νεωτερικότητας στη Μέση Ανατολή. Νησίδα

κοσμικότητας (και στρατιωτικού γκέτο, όπου όμως η δημοκρατία λειτουργεί), το

μοναδικό κοσμικό κράτος σε μια περιοχή όπου εμφανίζεται όλο και πιο δυναμικά ο

ισλαμικός φονταμενταλισμός. Και προσπαθεί να επιβιώσει έχοντας σύνορα με κράτη

ή έθνη που δεν αναγνωρίζουν το πρώτο ψήφισμα του ΟΗΕ για την περιοχή: αυτό της

ίδρυσης ενός κρατους. (Από το 55% που τους έδωσε ο ΟΗΕ, σήμερα κατέχουν το

73%).

Και όποιος επιθυμεί πραγματικά λύση, οφείλει να δει το πρόβλημα όπως είναι και

όχι όπως θα ήθελε (θα βόλευε) να είναι.

Και πρώτα την καθημερινότητα…

… Στην Ευρώπη φτάνουν σκηνές από την τραγωδία των Λιβανέζων

προσφύγων. Γιατί όμως δεν φτάνουν και οι αντίστοιχες εικόνες από το Τελ Αβίβ;

Περίπου 500.000 πρόσφυγες έχουν εγκαταλείψει τον Βορρά (στόχο των ρουκετών της

Χεζμπολάχ). Αυτοί δεν είναι πρόσφυγες στην ίδια τους τη χώρα; Και προφανώς δεν

είναι όλοι πράκτορες του αμερικανo-σιωνιστικού ιμπεριαλισμού, τουλάχιστον στον

βαθμό που δεν ήταν και οι 3.000 νεκροί των δίδυμων πύργων όλοι πράκτορες της

CIA. Φτωχοδιάβολοι οι περισσότεροι από τη Ρωσία, τη Ρουμανία και την Υεμένη.

Που σε ζώνη δέκα χιλιομέτρων από τα σύνορα ακούνε καθημερινά τις ραδιοφωνικές

ή τις τηλεοπτικές εκπομπές της Χεζμπολάχ να τους απειλούν με εξόντωση. Και

τότε είναι ζήτημα χρόνου να κάνουν το μεγάλο λάθος: Να εναποθέσουν την

ασφάλειά τους στη στρατιωτική υπεροπλία. Αυτή είναι και η τιμωρία τους. Ο

εγκλωβισμός τους σε ένα αιματηρό αδιέξοδο. Έχουν όμως περιθώρια για άλλη λύση;

Δοκίμασαν από τον αναρχοσοσιαλισμό των κιμπούτς και την αριστερή πολιτική της

ειρηνικής συνύπαρξης μέχρι το «Μεγάλο Ισραήλ » της Δεξιάς. Απέτυχαν σε όλα.

Κυρίως με δική τους ευθύνη. Όμως είναι αστείο να αναζητούμε «ξεκάθαρες και

αποκλειστικές ευθύνες» σε ένα τόσο σύνθετο μωσαϊκό όπως της περιοχής.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στο λεγόμενο τριεθνές (σύνορα Ισραήλ,

Συρίας, Λιβάνου). Στην περιοχή υπάρχουν πολλά χωριά Δρούζων, οι οποίοι

στρατολογούνται και από τους τρεις στρατούς (στον ισραηλινό στρατό φτάνουν

μέχρι τον βαθμό του συνταγματάρχη). Έτσι, πολλές φορές έχει συμβεί σε μια

πολεμική σύρραξη να βρίσκονται συγγενείς μεταξύ τους σε αντίθετα επιτελεία!

Ας δούμε την καθημερινή ζωή του Ελάι (προσέξτε: είναι ίδια είτε το 1948 είτε

το 1988 είτε ακόμη και το 2008).

Μέχρι τα 17 του θα κολυμπήσει πρώτα στο μεγάλο λάθος του Ισραήλ: στη σχεδόν

ακλόνητη θεωρία της μαρτυριοποίησης. «Υποφεραμε, όλες οι απαιτήσεις μας τώρα

πρέπει να δικαιωθούν». Από τα 17 του και για περίπου 40 χρόνια η σχέση του με

τον στρατό θα είναι μόνιμη. Θα γνωρίσει τη Μαρία. Για να φτιάξουν σπίτι ή για

να μείνουν σε σπίτι είναι απαραίτητο αυτό να διαθέτει ιδιωτικό καταφύγιο. Για

να πάνε στο σούπερ μάρκετ θα πρέπει να περάσουν από έλεγχο πριν μπουν (και όχι

όπως συμβαίνει στη δική μας καθημερινότητα) πριν βγουν. Πρέπει να αγοράσουν

αυτοκίνητο, όχι ελέω καταναλωτισμού αλλά επειδή τα μαζικά μέσα μεταφοράς τα

προτιμούν οι καμικάζι. Όταν ο Ελάι θα πάρει τη Μαρία στο κινητό δεν θα τη

ρωτήσει «τι κάνεις;», αλλά «ζεις;». Πιθανόν ο ίδιος ο Ελάι θα μεταβληθεί

σύντομα, όποτε χρειαστεί, σε Μοσέ Νισίμ. Δεν είναι απαραίτητο – γι’ αυτήν τη

«μεταμόρφωση» – να μαζέψει τα κομμάτια του γιου του από το σχολικό ή της κόρης

του από τη γαμήλια δεξίωση. Όλο και σε κάποιον γνωστό του θα έχει συμβεί. H

τρομοκρατία τον έχει νικήσει. Έβαλε στη ζωή του τον τρόμο. Μόνον ο τρόμος

δικαιολογεί τη βία. Τη δικαιολογεί και ο φανατισμός (αλλά αυτό είναι το – νέο

– πρόβλημα κυρίως της άλλης πλευράς).

Οι Ισραηλινοί κατέχουν ένα μοναδικό παγκόσμιο…

… ρεκόρ: πρώτοι στον κόσμο (αναλογικά) στη χρήση ψυχοφαρμάκων. «H

επιθετικότητα, υπενθυμίζει τον Φρόυντ ο καθηγητής Ψυχιατρικής Θανάσης

Τζαβάρας, όχι μόνον υπάρχει στον άνθρωπο αλλά είναι ένα καλό κίνητρο ζωής. Βία

είναι τα μεγιστοποιημένα φαινόμενα επιθετικότητας. Ο πολιτισμός καταφέρνει να

μετουσιώνει δημιουργικά την επιθετικότητα του ανθρώπου δημιουργώντας έτσι

αναχώματα στη βία. Φαίνεται ότι αυτός ο μηχανισμός του κράτους, της κοινωνίας,

δεν λειτουργεί στο Ισραήλ. Και το γεγονός ότι είναι οι ισχυρότεροι στην

περιοχή, τους οδηγεί σε μορφές επιθετικής θυματοποίησης».

Ίσως και να λείπει και κάτι ακόμη: το πρώτο προαπαιτούμενο του πολιτισμού –

εγραφε ο Φρόυντ – είναι η δικαιοσύνη. «H εξασφάλιση ότι από τη στιγμή που

τίθεται ένας νόμος δεν θα παραβαίνεται προς όφελος οποιουδήποτε». Και στην

κοινωνία των εθνών τέτοια δικαιοσύνη δεν γνώρισαν ούτε οι Παλαιστίνιοι αλλά

ούτε και οι Ισραηλινοί. Κι αν το αποδεχόμαστε για τους πρώτους, καιρός είναι

να το αποδεχθούμε και για τους δεύτερους.

Στο Ισραήλ αναπτύχθηκε και ένα ιδιαίτερα σημαντικό ειρηνιστικό κίνημα, αλλά –

και αυτό – πολύ διαφορετικό από τα ευρωπαϊκά δικά μας κυρίως διότι αρνείται

απλουστεύσεις του τύπου «να πετάξουν όλοι τα όπλα και να αγκαλιαστούν». Οι

Ισραηλινοί ειρηνιστές δεν πιστεύουν ότι το απόλυτο κακό είναι ο πόλεμος. Όπως

γράφει ο Άμος Οζ «αν όλα τα κράτη πίστευαν κάτι τέτοιο για τον πόλεμο, σήμερα

θα κυβερνούσε ο Χίτλερ». Πιστεύουν ότι το μεγαλύτερο κακό είναι η επίθεση.

Ίσως γι’ αυτό κατανοούν τον πόλεμο εναντίον της Χεζμπολάχ. Διότι οι ρουκέτες ή

οι καμικάζι δεν έχουν άλλο κίνητρο-στόχο παρά μόνο το φυλετικό: Ισραηλινοί να

είναι οι νεκροί, όποιοι κι αν είναι. Μάχιμοι ή μη.

Το Ισραήλ είναι βέβαιο πως έκανε λάθος με την εισβολή στον Λίβανο. Και δεν

είναι απίθανο να κερδίσει όλες τις μάχες, αλλά να χάσει τον πόλεμο.

Εγκλωβισμένο από εχθρούς στα σύνορα, από την παράδοση της μαρτυροποίησης στο

συλλογικό ασυνείδητο και από την ψυχρότητα της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης (στα

πλαίσια της άκοπης αποενοχοποίησης από τον Μεσαίωνα μέχρι το Ολοκαύτωμα) έκανε

ίσως το μεγαλύτερο λάθος. Άνοιξε μέτωπο στον ισλαμικό φονταμενταλισμό (ναι,

που το ίδιο «κατάφερε» να τριπλασιάσει στην περιοχή μέσα σε είκοσι χρόνια).

Αλλά συνένοχοί του είμαστε κι εμείς οι Ευρωπαίοι. Πρώτα γιατί δημιουργήσαμε

ένα κράτος-χαλί, κάτω από το οποίο κρύψαμε τα ανθρώπινα σκουπίδια που ξέφυγαν

από τον Χίτλερ και τον Στάλιν και μετά γιατί τους αρνηθήκαμε την ελάχιστη

κατανόηση…

Info

* Τάνυα Ράινχαρτ «Ισραήλ, Παλαιστίνη, πώς να δώσουμε τέλος στον

πόλεμο του 1948», Αθήνα 2003, ΠΑΤΑΚΗΣ (απ’ όπου τμήματα της συνέντευξης

του Μοσέ)

* Ίλαν Γκράιλσαμερ «H νέα ιστορία του Ισραήλ», Αθήνα 2000,

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

* Άμος Οζ «Κατά του φανατισμού», Αθήνα 2005, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

* Pierre-Andre Taguieff, Alain Finkielkraut (jew η νέα εβραιοφοβία),

Αθήνα 2005, ΠΟΛΙΣ

* Τσβετάν Τοντόροφ (επίμετρο) «Οι καταχρήσεις της μνήμης» (στο J.

Hassoun, Γ. Θαναδέκος, Ρίκα Μπενβενίστε, Οντέτ Βαρών-Βασάρ), Αθήνα 1998,

ΠΟΛΙΣ

* Φιλίπ Ροθ «Επιχείρηση Σάυλωκ», Αθήνα 2003, ΠΟΛΙΣ (όπου ο Ροθ

αναρωτιέται μήπως οι Ισραηλινοί χρειάζονται μια νέα διασπορά για να ξαναβρούν

τον εαυτό τους)

* Ανδρέα Χριστινίδη «Εχθρότητα και προκατάληψη», Αθήνα 2003,

ΙΝΔΙΚΤΟΣ

* Ernest Jones «Σίγκμουντ Φρόυντ, η ζωή και το έργο του», Αθήνα

2003, ΙΝΔΙΚΤΟΣ

* Άντριου Σίνκλερ «Ανατομία του τρόμου», Αθήνα 2003, ΩΚΕΑΝΙΔΑ

* Γιάννη Κυριακάκη, Μάρθας Μιχαηλίδου (επίμ.) «H προσέγγιση του άλλου»,

Αθήνα 2006, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Enstaseis – blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com