Αναζήτηση
Η επιστροφή στα σχολεία, με το τέλος του καλοκαιριού, φορτίζει τη φθινοπωρινή
ατμόσφαιρα με σκέψεις και αναμνήσεις που παραπέμπουν στα πρώτα μαθητικά μας
χρόνια και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης από τις οποίες περάσαμε εμείς
και τα παιδιά μας.
Κάθε χρονιά, εξάλλου, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συμμετέχουμε στις έγνoιες
και στα προβλήματα που δεν αφορούν μόνο τους μαθητές, τους σπουδαστές και τους
δασκάλους τους, αλλά το σύνολο της κοινωνίας, όπου και να βρίσκεται ο καθένας
μας, καθώς το γράδο που μετρά την πολιτισμική στάθμη του τόπου μας κρύβεται
εκεί, στις αίθουσες διδασκαλίας και τις διαδικασίες που προηγούνται της
διδασκαλίας, στα προγράμματα σπουδών, στους τρόπους που κατανέμονται οι
ευθύνες και επιλέγονται οι προτεραιότητες.
Ξαναδιάβαζα αυτές τις ημέρες το βιβλίο «H άλλη λύση» του Γάλλου διανοούμενου
της Αριστεράς Ροζέ Γκαροντί, φιλόσοφου και πανεπιστημιακού δασκάλου με
παγκόσμια εμπειρία στα θέματα της νεολαίας, ο οποίος διερευνά τις προκλήσεις
της εξέγερσης του Μάη του ’68. (H άλλη λύση – «L’ alternative» – Εκδόσεις
Ολκός, 1973).
Στον επίλογο του βιβλίου, στο κεφάλαιο με τον τίτλο «Διέξοδος», σταματάω σε
μια φράση τόσο επίκαιρη και για τα δικά μας τεκταινόμενα, φυσικά όχι μόνο στον
χώρο της Παιδείας:
«Πρέπει να μάθουμε να συντονίζουμε όχι να υποτάσσουμε. Να
αφυπνίζουμε και όχι να διατάσσομε. Υπάρχει εδώ μια μορφή ανθρωπίνων
σχέσεων που ακόμα πρέπει να τις ανακαλύψουμε. Και αυτό είναι υπόθεση
όλων. Γιατί μέχρι τώρα η έννοια της οργάνωσης πάντα συγχέεται με
την αντιπροσώπευση της εξουσίας και τον δεσποτισμό ενός μικρού αριθμού
ατόμων».
H λέξη αφύπνιση με πήγε πολύ πίσω, σε χρόνια δύσκολα των μαθητικών μου
χρόνων, αλλά και αργότερα στις σπουδές, στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, μου θύμισε
στάσεις, περιστάσεις και συμπεριφορές που οδηγούσαν μέσα από τη γόνιμη κριτική
στην αναζήτηση του ουσιώδους στην τέχνη, στην επιστήμη και στη ζωή. Αυτές οι
μνήμες παραπέμπουν σε ορισμένους δασκάλους που με το έργο, την παρουσία τους
και τον τρόπο που αντιμετώπιζαν ακόμα και κριτικά τις απόψεις των άλλων
γεφύρωσαν την αρχιτεκτονική με την ποιητική διάσταση του χώρου, με τα μυστικά
της φύσης και της ζωής.
Είναι σίγουρο ότι η αφύπνιση, εκτός από την καθαρά πολιτική της
διάσταση (αν και τι πιο πολιτικό από την παιδεία;), παραπέμπει στο
καταστάλαγμα της γνώσης, στη σύνθεση πολλές φορές αντιφατικών απόψεων,
δασκάλων, που δεν προστρέχουν σε κολακευτικούς λόγους για να παρασύρουν τους
φοιτητές, χρησιμοποιώντας τα μέσα της καταπίεσης που τους παρέχει η θέση τους.
H αφύπνιση αντιστοιχεί στη δημιουργία των προϋποθέσεων που οδηγούν τον
μαθητή να συνειδητοποιήσει ότι η απελπισία δεν οδηγεί πουθενά, ότι θα πρέπει
με ενάργεια, σοβαρότητα και χιούμορ να αποφεύγει τη σύγχυση μεταξύ σκοπών και
μέσων.
Ο Γκαροντί γράφει ότι η παιδεία, αντί να αποκαλύπτει,
συγκαλύπτει την πραγματικότητα, και αναφέρεται στη γνωστή
βουδιστική παροιμία:
«Όταν το δάκτυλο δείχνει τη Σελήνη, ο ανόητος κοιτάζει το
δάκτυλο».
H αναζήτηση της ποίησης μέσα από τη σύζευξη της μνήμης και της ελπίδας
αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε δημιουργική έκφραση της ζωής.
Εμείς οι αρχιτέκτονες που ζούμε την καθημερινή φθορά αυτής της απαραίτητης
ποιητικής διάθεσης, σε έναν κόσμο που έχει αναλάβει τη διαχείριση του χώρου με
πολυτελή περιτυλίγματα, με όρους και διαδικασίες άκρατης εμπορευματοποίησης,
με διόγκωση της υπερ-οργάνωσης και ένδεια του περιεχομένου, θα πρέπει – όπως
έγραφε ο Νίτσε – να οπλιστούμε με δυνάμεις υπερφυσικές, δυνάμεις ικανές να
μετακινήσουν βουνά.
H διδασκαλία της Αρχιτεκτονικής είναι άραγε στην κατεύθυνση που απαιτεί η
ταχύτητα πλεύσης του πολιτισμού μας; Έχει στόχο να διαχειρίζεται την
αφθονία και τη δύναμη των μέσων, επιλέγοντας τους σκοπούς και διερευνώντας τις
βαθιές ανθρώπινες ανάγκες, με τη σπίθα της δημιουργικής φαντασίας που οι
ικανοί δάσκαλοι μεταδίδουν στους μαθητές τους;
H Σουζάνα Αντωνακάκη είναι αρχιτέκτονας.
