Aπειλή τα… χαμηλά επιτόκια

H παγκόσμια οικονομία φαίνεται πράγματι να κάνει θαύματα, καθώς φαινομενικά

δεν επηρεάζεται από την έκρηξη των τιμών του πετρελαίου, την πολιτική παράλυση

στην Ευρώπη, τον υπερβολικά υψηλό δανεισμό των ΗΠΑ και τις τιμές ρεκόρ στα

ακίνητα. Μήπως όμως αυτό συμβαίνει επειδή οι επενδυτές εμπιστεύονται τη

διαχείριση της οικονομίας από τους ηγέτες τους -όπως τουλάχιστον θέλουν να

πιστεύουμε οι ηγέτες των Οκτώ πλουσιότερων κρατών στον κόσμο; Ή μήπως αυτό

οφείλεται στο ότι μας έχει καταλάβει ο φόβος που τροφοδοτείται από γεγονότα

όπως οι πρόσφατες βομβιστικές επιθέσεις στο Λονδίνο, με αποτέλεσμα να

διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα τα επιτόκια μακροπρόθεσμου δανεισμού και να

καλύπτονται έτσι τα προβλήματα στην οικονομία;

Καλύπτουν αδυναμίες

Είναι προφανές ότι τα ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα στα οποία διαμορφώνονται τα

επιτόκια μακροπρόθεσμου δανεισμού συγκαλύπτουν μία σειρά από αδυναμίες της

παγκόσμιας οικονομίας. Οι συνεχώς αυξανόμενες τιμές των κατοικιών σε όλο τον

κόσμο αυξάνουν την καταναλωτική ζήτηση σε πολλές χώρες. Σύμφωνα μάλιστα με

πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ, τα χαμηλά επιτόκια ευθύνονται για τα δύο τρίτα της

αύξησης τιμών των ακινήτων στον πλανήτη. Μπορεί η Ευρώπη να έχει ωφεληθεί

λιγότερο από την τάση αυτή, αλλά θα αντιμετωπίσει πολύ περισσότερα προβλήματα

αν τα επιτόκια μακροπρόθεσμου δανεισμού σκαρφαλώσουν ξανά σε υψηλότερα

επίπεδα.

Σε ανάλογη κατάσταση βρίσκεται και η Λατινική Αμερική. Τα τελευταία χρόνια

αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς, παρά τα τεράστια χρέη της και τα προβλήματα

που παρατηρήθηκαν στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων. Τα χαμηλά επιτόκια

μακροχρόνιου δανεισμού επέτρεψαν στις χώρες αυτές να διατηρήσουν τα χρέη τους

σε υποφερτά επίπεδα, ενώ η υψηλή καταναλωτική ζήτηση συνεισέφερε στην αύξηση

τιμών των εμπορευμάτων που εξάγουν.

Στα επιτόκια η απάντηση

Το ερώτημα είναι, γιατί η αλματώδης αύξηση στις τιμές του πετρελαίου δεν έχει

προκαλέσει τεράστια προβλήματα στην παγκόσμια οικονομία, όπως γινόταν στο

παρελθόν. Και εδώ η απάντηση έγκειται στο ότι τα επιτόκια διατηρούνται σε

χαμηλά επίπεδα. Κανονικά, μια μεγάλη αύξηση στις τιμές του πετρελαίου σημαίνει

αυτομάτως ότι αυξάνονται οι προσδοκίες για άνοδο του πληθωρισμού, γεγονός που

με τη σειρά του φέρνει αύξηση των επιτοκίων. Αυτή τη φορά, όμως, η Κεντρική

Τράπεζα των ΗΠΑ -που αυξάνει τα επιτόκια βραχυπρόθεσμου δανεισμού προκειμένου

να τιθασεύσει τον πληθωρισμό -επιτρέπει στα επιτόκια μακροπρόθεσμου δανεισμού

(που είναι πολύ πιο σημαντικά) να μειώνονται.

Πράγματι, η Αμερική έχει ωφεληθεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα από τα

χαμηλά επιτόκια. Όλοι τρέχουν να δανειστούν φθηνό χρήμα… Οι ιδιοκτήτες

κατοικιών που βλέπουν τις τιμές να αυξάνονται, αναλαμβάνουν συνεχώς όλο και

περισσότερα χρέη, πλέον η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ εγκατέλειψε την

άσκηση συνετής δημοσιονομικής πολιτικής και η χώρα απορροφά τεράστιες

ποσότητες ξένων κεφαλαίων. Όσο τα επιτόκια παραμένουν χαμηλά και η ανάπτυξη

βρίσκεται ψηλά, οι Αμερικανοί έχουν την πολυτέλεια να… βάζουν τα γέλια όταν

ακούν κάποιον να προβλέπει ότι οι υπερβολές τους βάζουν τα θεμέλια της

καταστροφής.

Τα επιτόκια μακροπρόθεσμου δανεισμού πράγματι βοηθούν πολλές οικονομίες να

κάνουν θαύματα. Το ερώτημα όμως είναι, γιατί τα επιτόκια βρίσκονται σε τόσο

χαμηλά επίπεδα και πόσο θα μείνουν εκεί. Ίσως η κατάσταση είναι πολύ πιο

εύθραυστη από όσο θέλουν κάποιοι να πιστεύουμε. Ίσως ο κόσμος αισθάνεται

λιγότερο ασφαλής -και όχι περισσότερο ασφαλής όπως θεωρούν κάποιοι -για το

μέλλον του, είτε επειδή φοβάται την τρομοκρατία είτε επειδή πιστεύει ότι θα

ξεσπάσει οικονομική κρίση.

Ανησυχούν οι επενδυτές

Δεν υποστηρίζω ότι οι επενδυτές είναι υστερικοί. Λέω μόνο ότι ίσως πλέον

ανησυχούν λίγο περισσότερο για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές, με αποτέλεσμα να

καταφεύγουν σε ομόλογα και άλλες μορφές τοποθετήσεων που τις θεωρούν -δίκαια ή

άδικα -ασφαλείς. Δεν υπάρχει άλλη πειστική ερμηνεία. Αν και στις

αναπτυσσόμενες αγορές επικρατεί πυρετός αποταμίευσης, κανείς δεν πιστεύει ότι

αυτό θα κρατήσει για πάντα. Ακόμη και ο πρόεδρος της FED, Άλαν Γκρίνσπαν, που

αποτελεί την… Πυθία του Μαντείου των Δελφών όσον αφορά τα επιτόκια, έχει

χαρακτηρίσει αυτό που συμβαίνει «αίνιγμα».

Ας υποθέσουμε ότι οι επενδυτές ανησυχούν για την πιθανότητα να γίνει

καταστροφή τα επόμενα πέντε-δέκα χρόνια (σύμφωνα με τους ειδικούς, υπάρχει

κίνδυνος να σημειωθεί τρομοκρατικό χτύπημα με πυρηνικά ή να εκδηλωθεί

παγκόσμια επιδημία). Ας υποθέσουμε ότι οι επενδυτές πιστεύουν πως πιθανότατα

θα εξακολουθήσουμε να έχουμε ανάπτυξη της οικονομίας, χωρίς όμως να αποκλείουν

τον κίνδυνο να συμβεί μια καταστροφή. Αυτό σημαίνει διατήρηση της ισχυρής

ανάπτυξης με την παραμονή των επιτοκίων σε χαμηλά επίπεδα.

Εκείνο που ξεχνούν οι πιο αισιόδοξοι -οι οποίοι αναφέρονται στην ευημερία που

σημειώθηκε τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 υπό τις ίδιες συνθήκες -είναι ότι

εκείνη την εποχή υπήρχε και μεγάλη ανασφάλεια, καθώς πολλοί φοβούνταν το

ξέσπασμα του τρίτου παγκοσμίου πολέμου. Με τον φόβο της Αποκάλυψης, πολλοί

δανείζονταν φτηνά τότε. Ήμασταν τυχεροί που δεν επιβεβαιώθηκαν οι χειρότεροι

φόβοι τους και ελπίζουμε να συμβεί το ίδιο και σήμερα.

Επειδή όμως η ανασφάλεια αποτελεί βασική υποβόσκουσα τάση των σημερινών

χαμηλών επιτοκίων, οι Οκτώ πλουσιότερες χώρες του κόσμου θα έπρεπε να είναι

πιο προσεκτικές όταν δίνουν συγχαρητήρια η μία στην άλλη. H ψυχολογία των

επενδυτών είναι ιδιαίτερα εύθραυστη. Αν ποτέ οι επενδυτές πάψουν να φοβούνται,

τα επιτόκια θα εκτοξευθούν στα ύψη -και αυτό θα έφερνε με δραματικό τρόπο στην

επιφάνεια τις τεράστιες ανισορροπίες που υπάρχουν στην παγκόσμια οικονομία.

© Project Syndicate, 2005

Ο Keneth Rogoff είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ

και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ