Αναζήτηση
|
|
H ιστορία είναι από την ταινία του Σπάικ Λι, «Do the right thing». Κάποιος
Ασιάτης (ή Ιταλός) ανοίγει εστιατόριο στο Χάρλεμ. Εργάζεται σκληρά και
καταφέρνει να ξεφεύγει από την εξαθλίωση. Οι μαύροι της γειτονιάς, όμως,
θυμώνουν που βλέπουν τον ξεβράκωτο να τα καταφέρει. Στην αρχή τον κατηγορούν
ότι τους κλέβει τα χρήματα. Μετά καβγαδίζουν και βάζουν φωτιά στο μαγαζί…
«Γιατί το κάνατε;» τους ρωτά ο φανταστικός θεατής. «Γιατί κάποτε ήμασταν
σκλάβοι», απαντούν εκείνοι. «Μα πέρασαν πολλά χρόνια που δεν είστε πια!»,
αντιδρά ο θεατής… «Γιατί κάποτε ήμασταν σκλάβοι» δεν είναι μια απάντηση,
αλλά ένα άλλοθι, γράφει ο Αλμπέρ Μεμί στο καινούργιο του βιβλίο, το «Πορτρέτο
του πρώην αποικιοκρατούμενου»…
***
Πέρασαν σχεδόν πενήντα χρόνια από τότε που ο Μεμί, παιδί «πρώην σκλάβων» και ο
ίδιος, έγραψε το «Πορτρέτο του αποικιοκράτη και του αποικιοκρατούμενου»: ένα
βιβλίο που άφησε εποχή, το οποίο είχε προλογίσει ο ίδιος ο Σαρτρ. Οι πρώην
σκλάβοι απέκτησαν την ελευθερία τους, γράφει ο Μεμί στο νέο του βιβλίο, αλλά
δυστυχώς τίποτα δεν άλλαξε. Από τη δεσποτεία των ξένων πέρασαν στην τυραννία
των δικών τους, που μερικές φορές είναι χειρότερη και από εκείνη των
αποικιοκρατών. Από τη Ζιμπάμπουε έως την Κούβα, από τη Νιγηρία έως τη Βόρεια
Κορέα, οι ντόπιοι τύραννοι καλλιεργούν την ηθική «γιατί κάποτε ήμασταν
σκλάβοι». Έτσι δικαιολογούν τα σημερινά εγκλήματα, τη σημερινή καταπίεση, τη
σημερινή διαφθορά. Το κέρδος του τυράννου είναι διπλό: ο πρώην αποικιοκράτης
ουδέποτε αναλαμβάνει την ευθύνη για το παρόν και το μέλλον και ο τύραννος
αθωώνεται. Στο όνομα της σκλαβιάς του παρελθόντος νομιμοποιείται η σκλαβιά του
παρόντος και του μέλλοντος…
***
«Πρέπει να πούμε την αλήθεια στους πρώην σκλάβους», γράφει ο Μεμί. Και δεν
τους τη λέμε όταν ισχυριζόμαστε πως θα γλιτώσουν από τη φτώχεια εάν οι πρώην
αφέντες τούς χαρίζουν τα χρέη. Γιατί οι τύραννοι θα χρεωθούν ξανά, θα
αγοράζουν τίτλους ιδιοκτησίας στο Λονδίνο και φονικά όπλα, τα οποία πωλούν
εκείνοι που τους χαρίζουν τα χρέη… Δεν είναι το εξωτερικό χρέος, ούτε η
έλλειψη βοήθειας, ούτε η αδηφαγία των πλουσίων χωρών η κύρια αιτία της
φτώχειας των πρώην σκλάβων: είναι προπαντός η διαφθορά και τα τυραννικά
καθεστώτα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως χρειαζόμαστε μια οικουμενική ηθική
αλληλεγγύης με τους φτωχούς. «Χρειάζεται όμως να πούμε στους πρώην
αποικιοκρατούμενους πως η διαιώνιση της ηθικής στάσης «γιατί κάποτε ήμασταν
σκλάβοι» διαιωνίζει τη σκλαβιά τους. Και να πούμε στους πρώην αποικιοκράτες
ότι δεν θα μπορέσουν για πολύ καιρό ακόμα να συγκρατούν την τρικυμία των
πεινασμένων και των ταπεινωμένων»…
***
Σήμερα που ο πόλεμος κατά της φτώχειας μπαίνει στην ημερήσια διάταξη, ο Μεμί
προτείνει δίπλα στην ηθική τής συμπάθειας και εκείνη της αυτογνωσίας και της
ευθύνης των ίδιων των φτωχών. Αλλιώς η βοήθεια των πλουσίων προς τους φτωχούς
θα μοιάζει με το ανέκδοτο του πλουσίου και του φτωχού που προσεύχονται στην
ίδια εκκλησία. «Θεέ μου, βοήθησέ με να βγάλω ένα εκατομμύριο δολάρια φέτος από
την επιχείρησή μου», λέει ο πλούσιος. «Θεέ μου, βοήθησέ με να βρω ένα δολάριο
για να μην πεθαίνω της πείνας σήμερα», προσεύχεται ο φτωχός δίπλα του. Ο
πλούσιος βγάζει τότε εκατό δολάρια από την τσέπη του και τα χώνει στην τσέπη
του φτωχού: «Αγαπητέ κύριε», του λέει, «πάρτε αυτά τα εκατό δολάρια για να
ζήσετε εκατό ημέρες, αλλά τώρα τσακιστείτε από εδώ γιατί θέλω ο Θεός να
προσέχει μόνο την προσευχή μου»…
Albert Memmi, Portrait du decolonise, arabo-musulman et de quelques autres,
Gallimard
LINK:
