POMΠEPT MΠAΛAPNT «Tα ναυάγιά σας και τα μάτια σας!»

«Ο θαλάσσιος βυθός είναι το μεγαλύτερο μουσείο στη γη», λέει στα «NEA» ο

σημαντικότερος εξερευνητής των θαλασσών Ρόμπερτ Μπάλαρντ, που έγινε διάσημος

όταν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 αποκάλυψε τα μυστικά του διασημότερου

ναυαγίου, εκείνου του «Τιτανικού», χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά

τηλεχειριζόμενα μηχανήματα για να «δει» το εσωτερικό του. «Μπορεί ο

«Τιτανικός» να συναρπάζει, αλλά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως υπάρχουν

ακόμη πολλά υποβρύχια μουσεία – πιθανότατα και πιο σημαντικά από τον

«Τιτανικό» – που αποτελούν αδιάβαστα κεφάλαια της Ιστορίας της ανθρωπότητας.

Γι’ αυτά τα κεφάλαια ανησυχώ περισσότερο, επειδή ακριβώς δεν ξέρουμε τι

«γράφουν»», υποστηρίζει ο 60χρονος σήμερα ερευνητής, που βρέθηκε στην Αθήνα

για να καταθέσει τις απόψεις του στην ημερίδα με θέμα «Υποβρύχια αρχαιολογική

έρευνα βαθέων υδάτων: τεχνολογία και προοπτικές», που διοργάνωσε η Εφορεία

Εναλίων Αρχαιοτήτων και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών.

«Πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο ζήτημα. Τα ναυάγια κινδυνεύουν από κυνηγούς

θησαυρών και αρχαιοκάπηλους που τα παραβιάζουν και καταστρέφουν το ευρύτερο

πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται και μαζί και την ιστορία τους. Είναι σαν να

έχετε ορθάνοιχτες τις πόρτες των μουσείων στην Αθήνα χωρίς να τις φυλάει

κανείς. Για παράδειγμα, μόλις ανακάλυψα τον «Τιτανικό» έτρεξαν από πίσω, το

ίδιο μπορεί να συμβεί παντού. Πρέπει, όμως, να τα φυλάξουμε.

Δεν είναι πρακτικό να «ξεθάψεις» από τον ελληνικό βυθό όλη την Ιστορία, δεν

είναι λογικό. Μπορούμε όμως να δημιουργήσουμε υποθαλάσσια μουσεία που να τα

επισκέπτεται ο κόσμος όπως ένα οποιοδήποτε άλλο μουσείο στην Αθήνα. Όσο

περισσότερο καταλάβει ο κόσμος πως τα υποθαλάσσια μουσεία θα είναι προσιτά

στους ίδιους τόσο περισσότερο θα επιδιώκουν τη συντήρησή τους. Μη θεωρήσετε

πως είμαι τρελός. Μπορούν να δημιουργηθούν τέτοια μουσεία και ορισμένα

υπάρχουν ήδη. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να συνεργαστούμε στενά με την

Ελλάδα σε τεχνολογικό επίπεδο για να γίνει ό,τι πρέπει να γίνει το γρηγορότερο

δυνατόν και σε πολύ υψηλό επίπεδο».

Οι Μινωίτες και οι θαλάσσιοι δρόμοι που ακολουθούσαν είναι ήδη στους

επόμενους στόχους του Ρόμπερτ Μπάλαρντ, τους οποίους ελπίζει να υλοποιήσει

ακόμη και μέσα στο 2005. «Δεν μπορώ να φανταστώ τι μπορώ να βρω στις ελληνικές

θάλασσες», λέει. «Υπάρχουν τόσα πολλά… Ελπίζω να είμαι κάπου εδώ γύρω σε 20

– 30 χρόνια – τότε θα είμαι γύρω στα 90. Ελπίζω ακόμη και τότε να βλέπω τα

ευρήματα, που νομίζω ότι θα είναι εκπληκτικά. Ο γιος μου που είναι δέκα ετών

ήδη μελετά αρχαία ελληνική Ιστορία. Ίσως να με διαδεχτούν τα παιδιά μου στις

έρευνες».

Αν και μέχρι σήμερα έχει συμμετάσχει σε 140 υποβρύχιες αποστολές, ως πιο

σημαντική δεν θεωρεί εκείνη που τον έκανε διάσημο σε όλο τον κόσμο, του

«Τιτανικού», αλλά εκείνη που έγινε αιτία να ανακαλύψει «νέες μορφές ζωής.

Πρόκειται για ένα ολόκληρο σύστημα ζωής που ούτε καν γνωρίζαμε πως υπάρχει

στον πλανήτη μας. Τώρα ξέρουμε ότι υπάρχει παντού, αλλά για πρώτη φορά το

ανακαλύψαμε βόρεια των νησιών Γκαλάπαγκος σε βάθος 3.000 μ. και μας βοήθησε να

κατανοήσουμε την προέλευση της ζωής. Ο «Τιτανικός» δεν ήταν ανακάλυψη.

Γνωρίζαμε ότι υπήρχε, ποιοι βρίσκονταν μέσα, πότε είχαν γεννηθεί, τι

έτρωγαν… Προτιμώ να ανακαλύπτω άγνωστα πράγματα, όπως ας πούμε άγνωστα

κεφάλαια της ελληνικής Ιστορίας, που βρίσκεται στον βυθό. Αυτό είναι το

σημαντικό. Εκεί βρίσκεται η ουσία».

Ο δρόμος για την αναζήτηση αποδείξεων του βιβλικού κατακλυσμού του Νώε στη

Μαύρη Θάλασσα είναι μία ακόμη από τις μεγάλες στιγμές της καριέρας του που

ακόμη δεν έχει κλείσει και στην οποία για πρώτη φορά εφήρμοσε την τρισδιάστατη

καταγραφή των ευρημάτων: «Βρήκαμε τα ίχνη της αρχαίας ακτογραμμής και μια

κατασκευή την οποία δεν μπορούμε να χρονολογήσουμε, ούτε να πούμε κάτι για την

ταυτότητά της. Εκείνο που ξέρουμε με σιγουριά είναι ότι η στάθμη της Μαύρης

Θάλασσας βρισκόταν πολύ χαμηλότερα από ό,τι σήμερα. Το μόνο που μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε είναι ότι όντως έγινε κατακλυσμός, αλλά δεν ξέρουμε πόσο

μεγάλος και καταστροφικός υπήρξε και ποιοι άνθρωποι ζούσαν εκείνη την εποχή.

Μπορούμε να κάνουμε μόνον υποθέσεις. Σκοπεύουμε όμως να επιστρέψουμε στη Μαύρη

Θάλασσα, αλλά όχι μέσα στην επόμενη διετία. Ωστόσο για το ίδιο θέμα

εξακολουθούμε να αναζητούμε ίχνη και σε άλλα σημεία, όπως οι θαλάσσιες

περιοχές της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας».

Στο πλευρό του, πάντα η τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Οπτικές ίνες,

οθόνες υψηλής ανάλυσης, τηλεχειριζόμενα συστήματα με «αδύναμες χούφτες» για τη

μεταφορά των εύθραυστων ευρημάτων, αλλά και ένα δορυφορικό σύστημα που

επιτρέπει σε μια μεγάλη επιστημονική ομάδα ωκεανογράφων, αρχαιολόγων και

μηχανικών να βλέπουν τις ίδιες εικόνες και να συνεργάζονται μεταξύ τους σε

πραγματικό χρόνο, ενώ οι μισοί βρίσκονται σε σκάφος στον ωκεανό και οι

υπόλοιποι στο Πανεπιστήμιο! «Πρέπει, όμως, να συνειδητοποιήσουμε ότι η

τεχνολογία που χρησιμοποιείται για να αναδειχθούν οι αρχαιότητες δεν έχει

ηθική. Όλα εξαρτώνται από εκείνον που τη χρησιμοποιεί και το ζήτημα είναι ότι

ο καθένας μπορεί να την έχει στα χέρια του», λέει ο Ρόμπερτ Μπάλαρντ που

εξηγεί ότι ένα τέτοιο σύστημα κοστίζει μόλις 20.000 δολάρια.

Πώς ξεκίνησε η περιπέτειά του με την υποβρύχια αρχαιολογία; «Από παιδί ήθελα

να γίνω ένας νέος κάπτεν-Νέμο και νομίζω ότι τελικά τα κατάφερα. Μεγάλωσα

δίπλα στον ωκεανό, στο Σαν Ντιέγκο και στο μεγαλύτερο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο

του κόσμου. Έγινα ωκεανογράφος και όταν ανακάλυψα τον «Τιτανικό» ερωτεύτηκα

την Ιστορία γι’ αυτό και δημιούργησα ένα νέο Ινστιτούτο στο Πανεπιστήμιο του

Rhode Island για την αρχαιολογική ωκεανογραφία, στο οποίο οι φοιτητές μου

πρέπει να είναι καλοί όχι μόνο στη Φυσική και στις αρχαίες ελληνικές και

ρωμαϊκές κλασικές σπουδές. Δεν υπάρχουν πολλοί, αλλά έχω βρει ήδη πέντε. Είναι

η νέα γενιά που ασχολείται με ένα θέμα εντελώς καινούργιο και συναρπαστικό».

Τις εμπειρίες του τις έχει ήδη καταγράψει στο βιβλίο υπό τον τίτλο «Adventures

in Ocean Exploration: From the Discovery of the Titanic to the Search for

Noah’s Flood», που κυκλοφόρησε το 2001 από το «National Geographic», ενώ

ετοιμάζει ένα ακόμη σχετικά με τον Τιτανικό, που θα κυκλοφορήσει τον

Δεκέμβριο.

Ωστόσο κρατάει… αποστάσεις από τον Ιούλιο Βερν, που ενέπνευσε τα παιδικά του

όνειρα. «Προσπάθησα να είμαι λίγο πιο κοντά στην πραγματικότητα. Μου αρέσει να

έχω όραμα, αλλά και την ευκαιρία να το υλοποιήσω όσο ζω». Όσο για την ιδέα να

εγκαταλείψει τον αγαπημένο του βυθό, ούτε που το συζητά. «Αγαπώ πάρα πολύ αυτό

που κάνω. Γιατί άλλωστε να αποσυρθώ; H ζωή είναι ένα μεγάλο ταξίδι. Σκοπεύω να

συνεχίσω ό,τι κάνω μέχρι το τέλος της ζωής μου».

«ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ»

Υποβρύχιο μουσείο στην Τζια

Από τις μέχρι σήμερα «βουτιές» του 62χρονου Ρόμπερτ Μπάλαρντ δεν λείπει και η

Ελλάδα. Πριν από εννέα χρόνια, βρέθηκε στα ανοιχτά της Κέας βιντεοσκοπώντας με

τηλεκατευθυνόμενο σκάφος και ένα πυρηνοκίνητο υποβρύχιο το ναυάγιο του

«Βρετανικού». Το πλοίο εντοπίστηκε από τον Ζακ Κουστώ και θεωρείται ο «μεγάλος

αδελφός» του «Τιτανικού». «Έχω βουτήξει στον «Βρετανικό» και θα ήθελα να

ξαναβουτήξω, διότι ο «Βρετανικός» ήταν ολόκληρος, ενώ ο «Τιτανικός» ήταν

κομμένος στη μέση. Αυτό τον καιρό κάνω προσπάθειες ώστε να μπορέσω να

δημιουργήσω ένα υποβρύχιο μουσείο στην περιοχή», αποκαλύπτει ο Ρόμπερτ

Μπάλαρντ.

«ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ»

Καταστροφές από ανθρώπινο χέρι

Ο θρυλικός εξερευνητής επέστρεψε ύστερα από 18 χρόνια στο κουφάρι του

«Τιτανικού». Τι αντίκρυσε; «Πολλές καταστροφές από υποβρύχια. H διάβρωση δεν

είναι τόσο μεγάλη όσο πιστεύαμε. Οι περισσότερες καταστροφές οφείλονται σε

ανθρώπινο χέρι», εξηγεί και υπόσχεται περισσότερες λεπτομέρειες στο τεύχος

Δεκεμβρίου του «National Geographic». Και αν ο Ρόμπερτ Μπάλαρντ δεν θεωρεί τον

«Τιτανικό» ως τη σημαντικότερη αποστολή της καριέρας του, παραδέχεται ωστόσο

πως αποτέλεσε αφορμή για να πραγματοποιήσει τα υπόλοιπα σχέδιά του. «Με

οδήγησε στην υποβρύχια αρχαιολογία και μου έδωσε την ευκαιρία να μιλήσω για

άλλα πράγματα. Είναι το πρώτο κομμάτι ανθρώπινης ιστορίας που είδα ποτέ».