Τριάντα χρόνια μεταπολίτευσης συμπληρώθηκαν κι ας λένε πως δήθεν έκλεισε ο

κύκλος της μέσα σε μια γενιά! Αλήθεια είναι μόνον ότι συμπληρώθηκε και απλώς

ολοκληρώθηκε ο μεταπολιτευτικός κύκλος. Αυτή είναι η μοίρα κάθε κύκλου, δηλαδή

να κλείνει, αλλιώτικα δεν θα ήταν καν κύκλος. Όμως η μεταπολίτευση δεν ήταν

κύκλος, αλλά κοχλίας, σπείρα και έλικας. Κινείται κυκλικά, όχι για να

επιστρέψει εκεί από όπου ξεκίνησε, αλλά αντιθέτως για να προχωρήσει εμπρός.

Σαν τη βίδα που στριφογυρίζει προχωρώντας και βαίνει ελικοειδώς.

H μεταπολίτευση είναι αντίσταση: αυτό είναι το νόημά της. Το μετά-

σημαίνει το αντί-. Μεταπολίτευση θα πει αντιπολίτευση στο

κατεστημένο, στο καθιερωμένο, κι όχι συμπολίτευση με τη συντήρηση. Είναι η

αντίσταση και η αντίρρηση σε καθετί συμβατικό, εξουσιαστικό κι αυταρχικό στη

δημόσια και την ιδιωτική ζωή μας. Το αντιδικτατορικό κίνημα κυοφόρησε το

μεταπολιτευτικό καθεστώς. Μήτρα του μετά- ήταν το αντί- κι όχι μόνο ιστορικά ή

χρονικά, αλλά κυρίως πολιτικά και ουσιαστικά.

H μεταπολίτευση ήταν αντισυμβατική ακόμα και στην πιο πεζή πτυχή της

καθημερινότητας. Από την ένδυση και την κόμμωση έως τη συμπεριφορά και τη

γλώσσα: αντί για την κίβδηλη καθαρεύουσα η ρέουσα δημοτική, στη θέση της

επίπλαστης λογιοσύνης η αυθόρμητη λαϊκότητα, από το επιτηδευμένο και το

προσποιητό ύφος στον ατημέλητο κι ατίθασο τρόπο.

H μεταπολίτευση ήταν αντιεξουσιαστική. Καταγγελία της εξουσίας κάθε

μορφής και παντός είδους, είτε δημόσια – πολιτική είτε ιδιωτική –

οικογενειακή, διακωμώδηση της αυθαιρεσίας, διαπόμπευση του αυταρχισμού με κάθε

τρόπο σημάδεψαν τον μεταπολιτευτικό λόγο και τρόπο ζωής. Ο επίπλαστος

«ελληνοχριστιανισμός» διασύρθηκε μια για πάντα από τους ίδιους τους

υποτιθέμενους ιεροκήρυκές του ιδίως μέσα στη δικτατορική εκκλησία που

κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος, όταν η κρατική δικτατορία έπνεε τα λοίσθια από

τη μεθεπομένη του Πολυτεχνείου το 1973 μέχρι τις παραμονές της κυπριακής

τραγωδίας το 1974.

H μεταπολίτευση ήταν αντιαυταρχική με σημείο αιχμής την καταγγελία του

αυταρχικού καθεστώτος της επτάχρονης δικτατορίας και συνεπακόλουθο την κριτική

εγρήγορση ενάντια στα υπολείμματα του αυταρχισμού των μεταπολιτευτικών

κυβερνήσεων. H ανθρωπιά του ανθρώπου σημαίνεται με την ελευθερία του.

Αντιαυταρχική εκπαίδευση, αντιιδρυματική ψυχιατρική, γυναικεία χειραφέτηση,

οικολογική ευαισθησία, αντιπολεμική / ειρηνιστική πρωτοβουλία αναφάνηκαν ως

διάττοντες αστέρες της μεταπολίτευσης.

Δεν υπάρχει προϊόν χωρίς υποπροϊόν ούτε ενέργεια δίχως παρενέργεια μήτε

φάρμακο χωρίς φαρμάκι. Αυτό ισχύει στη ζωή, το ίδιο και στη μεταπολίτευση:

έγιναν λάθη, σημειώθηκαν υπερβολές, δεν έλειψαν οι υπερβάσεις, παρατηρήθηκαν

ατοπήματα, «πισωγυρίσματα», mea culpa, παρεκκλίσεις και καταχρήσεις. Όλα αυτά

όμως δεν θίγουν τον σκληρό πυρήνα της μεταπολίτευσης. Εάν η μεταπολίτευση

απέτυχε κάπου, κάπως, κάποτε, αυτό είναι όταν κι όπου πρόδωσε τον ίδιο τον

εαυτό της, αρνήθηκε την ταυτότητά της κι έπαψε πια να ‘ναι αντί-, δηλαδή

αντίσταση, αντίρρηση, αντιπολίτευση κ.λπ. Κάθε φορά που έπαυε να ‘ναι

αντισυμβατική, αντιαυταρχική και αντιεξουσιαστική, τότε και μόνον τότε η

μεταπολίτευση πρόδωσε και προδόθηκε, αδίκησε τον εαυτό της και απογοήτευσε

όσους γοήτευσε.

Ο απογοητευμένος επαναστάτης είναι σαν τον προδομένο αγαπημένο: προδίδει ό,τι

τον πρόδωσε, απωθείται κι απωθεί καθετί που τον έθελξε, «αγάπη που έγινε

δίκοπο μαχαίρι». Έτσι ο αναρχικός μεταστοιχειώνεται σε αυταρχικό και ο

υπερεπαναστάτης βρικολακιάζει σε αντεπαναστάτη. H θεολογική «νεορθοδοξία» παρά

τα αφετηριακά δυναμικά σκιρτήματά της (θρησκευτική κριτική του 1970,

χριστιανομαρξιστικός διάλογος, 1983) διολίσθησε (μάλλον κατολίσθησε!) στον

ιδεολογικό νεοσυντηρητισμό του 1990 και πριμοδότησε εθνικιστικά ιδεολογήματα

παντοιοτρόπως μέχρι τις μέρες μας ακόμα.

Αυτό που χρειάζεται ο τόπος ιδίως σήμερα δεν είναι η άρνηση της

μεταπολίτευσης, αλλά η κατάφασή της. Ακόμα μια «νέα μεταπολίτευση» είναι ό,τι

χρειαζόμαστε. Όχι λιγότερη μα περισσότερη και συνεπέστερη μεταπολίτευση έχουμε

ανάγκη τώρα πια. H τωρινή συμπλήρωση της τριακονταετίας της μεταπολίτευσης δεν

πρέπει να είναι το μνημόσυνό της, αλλά τα γενέθλιά της στην προοπτική του

μέλλοντος.

O Μάριος Μπέγζος είναι αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Φιλοσοφίας της

Θρησκείας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών