Το Χόλιγουντ δεν… φείδεται Αλεξάνδρων. Και έτσι εκτός από τον Λεονάρντο Ντι

Κάπριο (στον «Μέγα Αλέξανδρο» του Μπαζ Λούρμαν) λανσάρει και τον Κόλιν Φάρελ

σε Μακεδόνα στρατηλάτη, κατά Όλιβερ Στόουν

H Περσική Αυτοκρατορία είχε ηττηθεί από τις συνασπισμένες δυνάμεις των Ελλήνων

στους Περσικούς Πολέμους των αρχών του 5ου αι. π.X., όμως δεν είχε

καταστραφεί. Αν και η ήττα στον πόλεμο είχε, κυριολεκτικά, συντρίψει κάθε

ελπίδα των Περσών για κυριαρχία στην Ελλάδα, ο πυρήνας της αυτοκρατορίας στην

Ασία παρέμεινε άθικτος. Ο Μέγας Βασιλεύς της Περσίας, της οποίας πρωτεύουσα

ήταν η Περσέπολη, εξουσίαζε τεράστιες περιοχές, οι οποίες περιελάμβαναν σε

γενικές γραμμές τη σημερινή Τουρκία, το Ιράν, το Ιράκ, τη Μέση Ανατολή, την

Αίγυπτο. Παράλληλα ήλεγχε πιο χαλαρά το Αφγανιστάν και το Πακιστάν μέχρι την

Ινδία. Έχει ήδη επισημανθεί ότι στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας υπήρχαν

επί αιώνες ελληνικές πόλεις, των οποίων η επιθυμία για ελευθερία ήταν ένα από

τα αίτια των Περσικών Πολέμων.

H συνθήκη ειρήνης, η οποία υπεγράφη το 386 π.X. έπειτα από διαπραγματεύσεις

του Μεγάλου Βασιλέως με τις ελληνικές πόλεις-κράτη, όριζε ότι οι ελληνικές

πόλεις της Ασίας τού ανήκαν. Παρά τη συνθήκη, της οποίας την ισχύ αναγνώριζε

όλος ο αρχαίος κόσμος, η συγκινητική κραυγή για την «απελευθέρωση των Ελλήνων

της Μικράς Ασίας» και την τελική εκδίκηση εξακολουθούσε να ακούγεται στην

Ελλάδα του 4ου αιώνα. Όμως, αυτή η επονομαζόμενη Βασιλέως Ειρήνη του 386 π.X.,

δεν είχε συμπεριλάβει τη Μακεδονία στους συνυπογράφοντες τη συνθήκη.

Την άνοιξη του 334 π.X. ο Αλέξανδρος και ο στρατός του κατευθύνθηκαν

ανατολικά και διέπλευσαν τον Ελλήσποντο, το φυσικό σύνορο Ευρώπης και Ασίας.

Οι πηγές διαφωνούν για το μέγεθος της στρατιωτικής του δύναμης: οι πεζοί

υπολογίζονται από 30.000 έως 43.000 και οι ιππείς από 4.000 έως 5.000.

Οι Πέρσες έστειλαν μια αναγνωριστική δύναμη στα βόρεια για να αναχαιτίσει τον

Αλέξανδρο. Έτσι, το 334 π.X. διεξήχθη η πρώτη μεγάλη μάχη Μακεδόνων και Περσών

κοντά στον Γρανικό ποταμό στην Τρωάδα, ανατολικά της Τροίας. Ο Αλέξανδρος

νίκησε τους Πέρσες, παρ’ όλο που έπρεπε να διαβεί τον ποταμό. Ο

καταγεγραμμένος στις πηγές αριθμός των Περσών νεκρών είναι απίθανα μεγάλος,

ενώ των Μακεδόνων ύποπτα μικρός.

Ο Αλέξανδρος κατευθύνθηκε στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας «για να

ελευθερώσει» τις εκεί ελληνικές πόλεις. Αυτό συνεπαγόταν να καθαιρέσει τους

φιλοπέρσες αριστοκράτες και να εγκαταστήσει στη θέση τους δημοκρατικές

κυβερνήσεις. Αν και κάποιοι υποστήριξαν ότι με αυτές του τις ενέργειες ο

Αλέξανδρος εξέφραζε υψηλά πολιτικά ιδεώδη, είναι μάλλον πιθανό να εξασφάλιζε,

απλώς, την ευγνωμοσύνη των εχθρικών προς τους Πέρσες δημοκρατών, ώστε να τους

χρησιμοποιήσει ως πιστούς φρουρούς όταν θα έφευγε. Τελικά ο Αλέξανδρος έφτασε

στην Πισιδία και στην πεδιάδα της Παμφυλίας (τη σημερινή Αττάλεια) το 334-3

π.X.

Σε αυτό το σημείο άλλαξε πορεία: επί ένα έτος κινήθηκε στην ενδοχώρα της

Ασίας, μέσω της κεντρικής Τουρκίας, προς τη Φρυγία, αν και αντιμετώπισε

σθεναρή αντίσταση από τους αυτόχθονες στις πόλεις της Πισιδίας από τις οποίες

πέρασε. Ο αντικειμενικός στρατιωτικός σκοπός του δεν είναι σαφής, καθώς οι

περσικές δυνάμεις βρίσκονταν ανατολικά, στη Βαβυλώνα.

Ο στρατός έπειτα επέστρεψε νότια μέσω της Καππαδοκίας. Διέσχισε την τρομερή

οροσειρά του Ταύρου της Κιλικίας από ένα πέρασμα γνωστό ως «Κιλίκιες Πύλες»

και έφτασε στην πολύ πιο φιλόξενη παράκτια πεδιάδα της ανατολικής Κιλικίας

στην Ταρσό (τη μετέπειτα γενέτειρα του Αποστόλου Παύλου), στα ανατολικά της

σημερινής Μερσίνης.

Με ωμότητα στη Γάζα

Ο Αλέξανδρος μπήκε στην Αίγυπτο, αφού υπέταξε με ωμότητα την πόλη της Γάζας,

τον τελευταίο οικισμό στην έρημο μεταξύ Φοινίκης και Αιγύπτου. Οι λίγες πηγές

για την περίοδο αυτή μιλούν για σκληρή περσική εξουσία. Επομένως, όταν το 332

π.X. έφτασε ο Αλέξανδρος, ο λαός τον καλωσόρισε, διατεθειμένος να υπομείνει

άλλον έναν ξένο βασιλιά, εάν αυτό θα σήμαινε το τέλος της περσικής κυριαρχίας.

Στο δυτικό παρακλάδι του δέλτα του Νείλου ο Αλέξανδρος ίδρυσε την πιο σπουδαία

από τις πόλεις του, την Αλεξάνδρεια, και της έδωσε το όνομά του. Οι πηγές

διασώζουν μια γοητευτική περιγραφή του βασιλιά να αισθάνεται «πόθον του κτίσαι

πόλιν», να εκτιμά την καταλληλότητα της τοποθεσίας και να υπολογίζει με τα

βήματα τις αποστάσεις για τα τείχη και τα διάφορα οικοδομήματα στο εσωτερικό

τους. Όπως και να έχουν τα πράγματα, η Αλεξάνδρεια έχει μεγαλοπρεπή θέα προς

τη Μεσόγειο και καλά φυσικά λιμάνια. Μέσα σε λίγες δεκαετίες εξελίχθηκε σε

σπουδαία πόλη κι έγινε η πρωτεύουσα του κράτους των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο

μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου.

H ίδρυση νέων πόλεων ήταν κοινή πρακτική στην αρχαιότητα. Ωστόσο, ο

Αλέξανδρος φαίνεται να είναι ο πρώτος που ονόμασε μία πόλη κατά τον τύπο της

ονοματοθεσίας της Αλεξάνδρειας. Το φαινόμενο ίδρυσης ελληνιστικών πόλεων με

ονόματα δυναστειών ομοίου τύπου (Αντιόχεια, Σελεύκεια, Λυσιμαχεία κ.ά.)

γίνεται κοινό αργότερα. Δεν είναι βέβαιο τι ακριβώς σκόπευε να δηλώσει ο

Αλέξανδρος με αυτή τη σημαντική αλλαγή στην ονοματοθεσία. Μήπως σε αυτή τη

φάση αξίωνε κατά κάποιον τρόπο να αναγνωριστεί ως υπεράνθρωπος; Ήταν μόνο

είκοσι τεσσάρων ετών, και είχε ήδη δύο χρόνια στην εκστρατεία.

Απήγαγε τη βασιλική οικογένεια!

H Φοινίκη ήταν ένα στρατηγικής σημασίας τμήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας: μαζί

με την Κύπρο, ήταν κέντρο ανεφοδιασμού για τον στόλο του Μεγάλου Βασιλέως.

Κατά την διά ξηράς προέλαση του Αλεξάνδρου, το φοινικικό λιμάνι της Τύρου (στο

σημερινό Λίβανο) αντιστάθηκε απρόσμενα. Ο Αλέξανδρος έπρεπε να καθυποτάξει την

Τύρο για να ελέγχει τη Φοινίκη και να περιφρουρεί τις γραμμές επικοινωνίας

του. Οι πηγές περιγράφουν παραστατικά και με κάθε λεπτομέρεια την επίθεση του

332 π.X. στην Τύρο, που διήρκεσε επτά μήνες. Οι ιστορικοί πολέμου τη θεωρούν

κλασικό παράδειγμα πολιορκητικής τακτικής. Ο Αλέξανδρος έβαλε να κατασκευάσουν

έναν ενισχυμένο χωμάτινο μόλο, που συνέδεε την ηπειρωτική χώρα με το νησί.

Συνδύασε χερσαίες εφόδους και ανάπτυξη πολιορκητικών μηχανών από το μόλο με

άγριες επιθέσεις από θαλάσσης (ο Αλέξανδρος είχε ήδη επιτάξει τμήμα του

περσικού στόλου), ώσπου τελικά υπέταξε την πόλη. Τους κατοίκους τούς σκότωσαν

ή τους πούλησαν δούλους.

Οι πηγές παραδίδουν ότι απεσταλμένοι του Δαρείου πρόσφεραν στον Αλέξανδρο

υπέρογκα λύτρα για την επιστροφή της βασιλικής οικογένειας, το χέρι της κόρης

του Δαρείου σε γάμο, όλα του τα εδάφη δυτικά του Ευφράτη έως την Ελληνική

Θάλασσα (Αιγαίο) και συμμαχία φιλίας. Παρά τη συμβουλή του γηραιού στρατηγού

Παρμενίωνα να αποδεχτεί την προσφορά και να σταματήσει τον πόλεμο, ο

Αλέξανδρος απέπεμψε με αγένεια τους αγγελιαφόρους. (Αυτή είναι η πολύ γνωστή

περίπτωση της διάστασης απόψεων Αλεξάνδρου και Παρμενίωνα στο συμβούλιο. Ο

Παρμενίων είπε ότι θα αποδεχόταν την προσφορά, αν ήταν ο Αλέξανδρος. Ο

Αλέξανδρος ανταπάντησε ότι και ο ίδιος θα την αποδεχόταν, αν ήταν ο

Παρμενίων.) Παρ’ όλο που οι αρχικοί στόχοι του πολέμου είχαν, θα έλεγε κανείς,

επιτευχθεί έως τότε, ο Αλέξανδρος σκόπευε ασφαλώς να ανατρέψει και να

καταστρέψει την Περσική Αυτοκρατορία.

Λάφυρα από την Ισσό

Ύστερα από διάφορες λεηλασίες στην ανατολική Κιλικία, ο Αλέξανδρος έμαθε ότι ο

Μέγας Βασιλεύς Δαρείος είχε συναθροίσει το στρατό του στους Σώχους, στην

ανατολική Συρία. Προωθήθηκε, λοιπόν, στα παράλια της ανατολικής πλευράς της

Μεσογείου ακολουθώντας την ακτογραμμή. H πεδιάδα της Ισσού σε εκείνη την

ανατολική πλευρά είναι μια στενή παράκτια λωρίδα γης που εκτείνεται από βορρά

προς νότο, ανάμεσα σε θάλασσα, από τα δυτικά, και βουνά, από τα ανατολικά.

Ύστερα από διάφορους ελιγμούς για να τοποθετηθούν, οι Μακεδόνες βρέθηκαν νότια

των Περσών. Τον Νοέμβριο του 333, ύστερα από άγρια συμπλοκή, κατά την οποία

τραυματίστηκε στο μηρό, ο Αλέξανδρος κατάφερε να προκαλέσει ρήγμα στην

αριστερή πτέρυγα των Περσών κοντά στα βουνά, αναγκάζοντας έτσι τον Μέγα

Βασιλέα να τραπεί πανικόβλητος σε φυγή με το άρμα του. Οι Μακεδόνες καταδίωξαν

τον εχθρό, μέχρι που σκοτείνιασε, λαφυραγωγώντας στην πορεία τη βασιλική

σκευοφόρο, ενώ ο Αλέξανδρος κυρίευσε το άρμα και την πανοπλία που είχε

εγκαταλείψει ο Δαρείος για να αυξήσει την ταχύτητά του στο δύσβατο έδαφος. Ο

Αρριανός εκτιμά ότι οι απώλειες των Περσών, μεταξύ αυτών και πολλοί ευγενείς,

έφτασαν τους 100.000 πεζούς και 10.000 ιππείς. Γενικά οι μελετητές συμφωνούν

ότι, από την αρχή μέχρι το τέλος των στρατιωτικών επιχειρήσεων, οι πηγές

υπερβάλλουν κατά πολύ ως προς τον αριθμό των περσικών απωλειών, ώστε να φανούν

οι Μακεδόνες ακόμα πιο αήττητοι.

«Ποιος ήταν ο πατέρας μου;»

«Δεν είναι τυχαίο», γράφει η E.E. Ράις, «ότι τα σωζόμενα από την αρχαιότητα

πορτρέτα του Αλεξάνδρου είναι εύκολα αναγνωρίσιμα. Όλα απεικονίζουν το

ανεστραμμένο βλέμμα και το ζαρωμένο του μέτωπο, τα μάτια του βαθιά μέσα στις

κόγχες για να δείξουν προφανώς την ακλόνητη αποφασιστικότητά του, και τους

πλούσιους λεόντειους βοστρύχους του στο κέντρο του μετώπου»

H επίσκεψή του στην όαση της Σίβας, ύστερα από πολυήμερο ταξίδι στην έρημο στα

νοτιοδυτικά της Αλεξάνδρειας, και πάλι ως αποτέλεσμα πόθου να πάει εκεί,

στηρίζει την άποψη ότι μπορεί να είχαν εισχωρήσει στο μυαλό του υπεροπτικές

ιδέες. Στην όαση βρισκόταν το περίφημο μαντείο του Άμμωνος, του θεού με κεφάλι

κριού των Αιγυπτίων, το οποίο ήταν ονομαστό για τους ακριβείς χρησμούς του.

Διάφοροι αρχαίοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο Αλέξανδρος ρώτησε το μαντείο

ποιος ήταν ο δολοφόνος του πατέρα του, ποιος ήταν ο πατέρας του (δύο πηγές

αναφέρουν ότι το μαντείο προσφώνησε τον Αλέξανδρο παίδα του θεού) και αν θα

παρέμενε αήττητος. Φαίνεται πως πίστεψε ότι κάτι ιδιαίτερο τον συνέδεε με τον

Άμμωνα-Δία σε όλη του τη ζωή, επειδή προφανώς θεωρούσε τον Δία θεϊκό του

πατέρα. Προσευχόταν και θυσίαζε στον θεό τακτικά. Λέγεται ακόμη ότι φορούσε τα

κέρατα, τα διακριτικά του Άμμωνος (ο Αλέξανδρος απεικονίζεται, σε νόμισμα που

κόπηκε επί βασιλείας κάποιου από τους διαδόχους του, να φορά κέρατα κριού).

Οι ιστορικοί αμφιλέγουν για το αν η ιδιοποίηση θεϊκών χαρακτηριστικών, όπως

των κεράτων του Άμμωνος ή της λεοντής του Ηρακλή (η σαρκοφάγος του Αλεξάνδρου

από τη Σιδώνα της Φοινίκης, που σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της

Κωνσταντινούπολης, απεικονίζει τον Αλέξανδρο να φορά τη λεοντή), μπορεί να

ερμηνευτεί ως κάτι άλλο εκτός από πεποίθηση για μετοχή στη θειότητα. Είναι

πολύ απογοητευτικό που γνωρίζουμε μόνο τις εκδηλώσεις της συμπεριφοράς του

Αλεξάνδρου και αγνοούμε πλήρως τι πραγματικά σκεφτόταν ο ίδιος. Ωστόσο, από τα

στοιχεία αυτά, μπορούμε να πούμε με αρκετή βεβαιότητα ότι ο Αλέξανδρος στην

Αίγυπτο ήταν πολύ διαφορετικός από τον Αλέξανδρο που ξεκίνησε από τη

Μακεδονία.