Απλά μαθήματα… για μια ελληνική Εxpo 2008

Στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης και της εξειδίκευσης των γνώσεων, η ιδέα μιας

διεθνούς έκθεσης μπορεί να ακούγεται κάπως αναχρονιστική. Γνωρίζουμε ότι όλες

οι διεθνείς εκθέσεις, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας ΔΕΘ, αποτελούν

αντιπροσωπευτικό τόπο της βιομηχανικής εποχής. Η εξύμνηση των τεχνικών έργων,

του εμπορίου και προπάντων του πολιτισμού των μηχανών ήταν μερικά από τα

σταθερά θέματα των πρώτων διεθνών εκθέσεων.

Κι όμως, απ’ ό,τι πληροφορείται ο επισκέπτης αυτού του καταπονημένου θεσμού

της συμπρωτεύουσας, η χώρα μας διεκδικεί τη διοργάνωση της Expo 2008,

προκειμένου να βοηθήσει «την ανάδειξη της Μακεδονίας ως τελικού προορισμού

τουριστικής, εκθεσιακής και συνεδριακής δραστηριότητας».

Το γεγονός αυτό μας υποχρεώνει να υπενθυμίζουμε ορισμένα χαρακτηριστικά του

θεσμού, με πρώτο και καλύτερο τη σύνδεσή του με τα επιτεύγματα όχι μόνο της

τεχνολογίας ή της βιομηχανίας αλλά και της αρχιτεκτονικής. Δεν υπάρχει

πειστικότερο παράδειγμα από τη Μεγάλη Έκθεση του Λονδίνου το 1851. Αξιοσύστατα

παραδείγματα διαθέτει άλλωστε και η ίδια η ΔΕΘ. Φυσικά, ο χώρος της εφημερίδας

δεν προσφέρεται για ειδικές αρχιτεκτονικές αναλύσεις ιστορικού χαρακτήρα, γι’

αυτό θα σταθώ στις τελευταίες διοργανώσεις, για τις οποίες καλό θα ήταν οι

υπεύθυνοι της διεκδίκησης να κατατοπιστούν, προκειμένου να αποφευχθούν οι

προχειρότητες των Ολυμπιακών έργων της Αθήνας και ο θρίαμβος του καθεστώτος

εξυπηρέτησης των εργολαβικών συμφερόντων.

Αν στη Σεβίλλη (1992) και στη Λισαβώνα (1998) η Expo έθεσε επί τάπητος

τις δραματικές εκκρεμότητες του αστικού σχεδιασμού και τον παραγωγικό

επανακαθορισμό περιοχών που είχαν υποστεί τη συρρίκνωση της άγριας

αποβιομηχάνισης, η τελευταία Expo. 02 της Ελβετίας βαδίζει σ’ έναν νέο

προσανατολισμό. Κτίριο σύμβολο της ελβετικής διοργάνωσης είναι το περιβόητο

σύννεφο των Αμερικανών αρχιτεκτόνων Diller και Scofidio, το οποίο συμμετείχε

στην έκθεση «Μεγάλος Αδελφός: Αρχιτεκτονική και Παρακολούθηση» του Εθνικού

Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας.

Θα μπορούσε φυσικά να αντιτείνει κανείς ότι το να θεωρούμε ένα σύννεφο ως

κτίριο, δηλαδή ως αρχιτεκτονική, μοιάζει με το ερώτημα αν ο Θεός παίζει ζάρια:

με δυο λόγια, με έναν ακόμη μεταφυσικό σνομπισμό. Κι όμως, το θεαματικό

έμβλημα της ελβετικής Expo λειτουργεί: είναι μια μεταλλική κατασκευή όπου η

εκτόξευση του νερού της λίμνης Yverdon-les-Bains με 33 χιλιάδες ακροφύσια

δημιουργεί πράγματι ένα κτίριο-σύννεφο στο οποίο οι επισκέπτες οδηγούνται μέσα

από μια υπαίθρια εξέδρα.

Τα υπόλοιπα σύμβολα της έκθεσης είναι ο σκουριασμένος μονόλιθος που σχεδίασε ο

Γάλλος αρχιτέκτονας Jean Nouvel για τη λίμνη Morat και οι τρεις πύργοι του

γραφείου Coop-Himmelblau. Δεν εισέρχομαι εδώ σε κριτικό σχολιασμό, αλλά

παραθέτω ορισμένες πληροφορίες για να γίνει αντιληπτό το στοιχειώδες πλαίσιο

του διαλόγου, η γενική στρατηγική και το είδος εκείνο της αρχιτεκτονικής που

κυριαρχεί σε ανάλογες διοργανώσεις.

Ποιος ήταν, λοιπόν, ο προσανατολισμός που σημάδεψε την Expo. 02; Η

Ελβετία δοκιμάζει να αναμετρηθεί με το παρόν της, εντοπίζοντας τα εύθραυστα

σημεία μιας ταυτότητας που δεν είναι πλέον ούτε συνήθεια, ούτε αξίωμα. Το όλο

στήσιμο παραπέμπει σε ένα «θεματικό πάρκο» που έχει οργανωθεί γύρω από

τέσσερις έννοιες-κλειδί: τη «στιγμή και την αιωνιότητα», την «εξουσία και την

ελευθερία», τη «φύση και το τέχνημα» και το «εγώ και ο κόσμος». Εκείνο όμως

που πάνω απ’ όλα δείχνει η ελβετική Expo. 02 είναι το πώς μπορεί να

μετασχηματιστεί το άγχος μιας τέτοιας διοργάνωσης σε μαζική ψυχαγωγία,

προβάλλοντας με ειδυλλιακά σενάρια τη γοητεία του ψηφιακού σύμπαντος. Ο παλιός

μύθος της μηχανής αντικαθίσταται από τους αντικατοπτρισμούς της κοινωνίας του

θεάματος και τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας.

Με αυτά τα δεδομένα η αρχιτεκτονική δεν θα μπορούσε παρά να αντλήσει από την

παράδοση των εφήμερων κατασκευών, επινοώντας «φανταστικές μηχανές». Ιδού ένα

σημείο αφετηρίας για την επεξεργασία της ελληνικής διεκδίκησης του 2008, αν

θέλουμε να ενταχτούμε κάποτε στον ευρωπαϊκό διάλογο και να αποφύγουμε τα

ηρωικά κλισέ και το σύνδρομο της «εμποροπανήγυρης» που δεν ενδιαφέρουν πια

κανένα.

Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο Τμήμα

Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας