Αναζήτηση
Η εποχή μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η εποχή της αυξανόμενης
ανισότητας και της υποτίμησης της αξίας της καθημερινής… κοινής εργασίας.
Τα τελευταία 25 χρόνια οι έμπειρες κοινωνίες έχουν βιώσει μια τεχνολογική
επανάσταση, ιδιαίτερα ευνοϊκή για τους εργαζόμενους με εξειδίκευση. Οι μισθοί
τους έχουν αυξηθεί απότομα σε σχέση με τους μισθούς των λιγότερο
εξειδικευμένων και οι εργοδότες είναι όλο και πιο απρόθυμοι να πληρώσουν για
τις υπηρεσίες αυτών που δεν προσφέρουν κάτι το ιδιαίτερο ή ασυνήθιστο. Οι
αγορές εργασίας έχουν γίνει πια… «ευέλικτες».
Αν η τεχνολογία δεν είχε αλλάξει, η απότομη αύξηση του σχετικού κόστους των
εξειδικευμένων ατόμων θα είχε ωθήσει τους εργοδότες να μειώσουν τον αριθμό
τους και να τους αντικαταστήσουν… με λιγότερο εξειδικευμένους. Στην
πραγματικότητα συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Η ζήτηση για ανειδίκευτους εργάτες
έχει μειωθεί όχι εξαιτίας μιας αλλαγής στο τι παράγουμε αλλά στο πώς το
παράγουμε.
Το ερώτημα είναι: θα βλάψει η τεχνολογική πρόοδος μεγάλο αριθμό ανθρώπων; Αν
και η απάντηση δεν είναι προφανής, θα μπορούσε κανείς αβίαστα να πει… ναι
και προφανώς κάτι τέτοιο έχει ήδη συμβεί.
Μια απλή εξήγηση για το πώς η μοντέρνα τεχνολογία μπορεί να προωθεί την
ανισότητα είναι ότι η ραγδαία εξάπλωση των Η/Υ ευνοεί αυτούς που έχουν την
απαιτούμενη γνώση για να τους χειριστούν αποτελεσματικά. Προφανώς, η ερμηνεία
αυτή δεν είναι επαρκής. Για παράδειγμα, τα επαγγέλματα που έχουν γνωρίσει τις
μεγαλύτερες μισθολογικές αυξήσεις (στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης) ανήκουν
σε τομείς οι εργαζόμενοι των οποίων δεν έχουν εμφανώς μεγαλύτερη ζήτηση λόγω
των Η/Υ (δικηγόροι, γιατροί ακόμη και στελέχη επιχειρήσεων…). Είναι όμως
γεγονός ότι οι επικοινωνίες και η πληροφορική επεκτείνουν το εύρος επιρροής
ενός ατόμου. Η τεχνολογία μπορεί να μην υποκαθιστά ευθέως εργάτες, αλλά
πολλαπλασιάζει κυρίως τη δύναμη συγκεκριμένων ατόμων, επιτρέποντάς τους να
υποκαθιστούν μεγάλο αριθμό εργαζομένων και δημιουργεί συγχρόνως ανάγκες για
εργασίες, π.χ. κηπουρική, καθαριότητα…, αποτέλεσμα της μείωσης της αξίας των
καταναλωτικών αγαθών… Το γεγονός αυτό οφείλεται στη διάχυση της τεχνολογίας
που αυξάνει τον ανταγωνισμό, την επέκταση των αγορών και τη μείωση των
εισαγόμενων αγαθών.
Θα συνεχίσει η τεχνολογία να ευνοεί τους τυχερούς ή θα αποδειχτεί η εποχή μας
ένα μεταβατικό στάδιο για τον μέσο άνθρωπο;
Η ιστορία μας διδάσκει ότι η συνέχιση πρόσφατων τάσεων δεν είναι δεδομένη. Η
τεχνολογία μοιάζει λιγότερο με σιδηρόδρομο και περισσότερο με ελικοειδή σκάλα,
με πολλές αλλαγές στην κατεύθυνση κατά τη διάρκεια μιας ανοδικής πορείας. Αυτό
που έχει αποδειχτεί είναι ότι η τεχνολογική πρόοδος έχει μέχρι σήμερα
συστηματικά την τάση να αυξάνει τη ζήτηση για συγκεκριμένα είδη δεξιοτήτων,
αυτά που παρέχει ένα καλά οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα. Στις μέρες μας, η
ανώτατη εκπαίδευση δεν είναι πλέον πολυτέλεια για πλουσίους, αλλά ένα έντονα
πρακτικό εργαλείο, μια πραγματική ανάγκη γι’ αυτούς που θέλουν να επιβιώσουν.
Τίποτε δεν δίνει την εγγύηση ότι αυτή η τάση θα συνεχιστεί. Στο μέλλον ίσως η
τεχνολογία να στοχεύει στην «εξοικονόμηση πανεπιστημιακής μόρφωσης» αντί της
«απαίτησης πανεπιστημιακής μόρφωσης». Μια τάση προς αυτή την κατεύθυνση
υποδηλώνει ο όρος… «φιλικός προς τον χρήστη»… δηλαδή λιγότερη απαίτηση
δεξιοτήτων!
Στο ορατό μέλλον η σημερινή κατάσταση θα αναστραφεί (θέλω να ελπίζω…) αλλά ο
χρόνος είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Τις ασυνήθιστες δεξιότητες θα τις
αναλάβουν οι Η/Υ, ενώ οι μηχανές θα είναι ακόμα ανίκανες να κάνουν αυτό που
κάθε άνθρωπος μπορεί να επιτελέσει (με βάσει την κοινή λογική). Η πρόβλεψη
είναι ότι η σημερινή εποχή της ανισότητας θα δώσει τη θέση της σε μια εποχή
για τον άνθρωπο… την εποχή της μεταρρύθμισης της σκέψης, της σκέψης που θα
κατανοεί τις αλλαγές, την πολυπλοκότητα και την αβεβαιότητα και θα προωθεί τις
οικουμενικές αξίες.
Ο Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
