Διαστάσεις Χρήμα και εξουσία

Μια από εκείνες τις πρώτες, χρυσές ημέρες της θητείας του Κλίντον, ο τότε

σύμβουλός του Τζέιμς Κάρβιλ είχε παρατηρήσει ότι αν υπάρχει μετενσάρκωση θα

ήθελε να επιστρέψει όχι ως πρόεδρος ή Πάπας, αλλά ως αγορά ομολόγων. «Με τον

τρόπο αυτό», είπε, «μπορείς να τρομοκρατήσεις τους πάντες».

Το χρήμα κάνει τον κόσμο να γυρίζει, έλεγε και το παλιό τραγούδι, με το οποίο

ασφαλώς θα συμφωνούσαν οι οπαδοί των σημαντικότερων πολιτικών φιλοσοφιών της

σύγχρονης εποχής, του μαρξισμού και του μονεταρισμού. Αλλά ο Νάιαλ Φέργκιουσον

έχει διαφορετική άποψη. Η σχέση προσφοράς και ζήτησης και η κυκλοφορία του

χρήματος αποτελούν αναγκαίο αλλά όχι ικανό μέρος της ερμηνείας των παγκόσμιων

γεγονότων, γράφει ο Βρετανός ιστορικός στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Ο

Σύνδεσμος του Χρήματος: Χρήμα και Εξουσία στον Σύγχρονο Κόσμο 1700-2000» (εκδ.

Allen Lane). Το σεξ, η εξουσία, το παιχνίδι και η βία ενδιαφέρουν περισσότερο

τους ανθρώπους από το να βγάζουν χρήματα. Οι περισσότεροι από μας, άλλωστε,

είμαστε πολύ κακοί όταν πρέπει να εκτιμήσουμε το προσωπικό μας συμφέρον.

Ο συγγραφέας είναι σίγουρος ότι το ευρώ θα καταρρεύσει, όπως έγινε με την

Αυστρο-ουγγρική νομισματική ένωση της περιόδου 1867-1919, με τη Λατινική

νομισματική ένωση του 1865-1927 (όπου ανήκε και η Ελλάδα), ακόμη και με τη

μετριοπαθέστερη σκανδιναβική εκδοχή της ίδιας περιόδου. Οι εθνικές οικονομίες

των χωρών της ευρωζώνης στερούνται παντελώς συμμετρίας και δεν θα μπορέσουν να

προχωρήσουν στις μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες για τη σύγκλισή τους. Η

οικονομική αναταραχή που θα δημιουργηθεί θα οδηγήσει άραγε στην κατάρρευση και

των κυβερνήσεων; Τίποτα δεν είναι λιγότερο σίγουρο. Μιλώντας το 1978 στο

υπουργικό του συμβούλιο, ο Τζιμ Κάλλαχαν είχε ισχυριστεί ότι οι κυβερνήσεις

πηγαίνουν καλά όταν οι πολίτες έχουν χρήματα στην τσέπη. Από τις 50

κυβερνητικές αλλαγές που έχουν συμβεί όμως στη Βρετανία από το 1832, μόνο οι

τέσσερις μπορούν να αποδοθούν ευθέως σε οικονομικούς παράγοντες. Ο παράγων

Φώκλαντ κράτησε το 1983 τη Μάργκαρετ Θάτσερ στην εξουσία παρά την άθλια

κατάσταση της οικονομίας. Οι Τόρυς συνετρίβησαν το 1997 παρά τα τέσσερα χρόνια

οικονομικής ανάπτυξης που είχαν προηγηθεί. Και ο Αλ Γκορ έχασε τις εκλογές

παρά την άριστη κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας.

Όλα αυτά δείχνουν ότι η σχέση μεταξύ οικονομίας και πολιτικής είναι ασταθής

και απρόβλεπτη. Σημαντικότερο ρόλο κι από τις τάξεις ­ υποστηρίζει ο

Φέργκιουσον ­ παίζει το θεσμικό «τετράγωνο της εξουσίας» που στηρίζει κάθε

σύγχρονη οικονομική αρχιτεκτονική: ένα Κοινοβούλιο που αποφασίζει την επιβολή

φόρων, μια γραφειοκρατία που τους συλλέγει, ένα σύστημα εθνικού χρέους και μια

κεντρική τράπεζα. Ούτε κι αυτό το τετράγωνο όμως καθορίζει τη ζωή μας. Η

ιστορία δεν μπορεί να εξηγηθεί με μαθηματικές εξισώσεις. Ο ορισμός που έδωσε

πριν από ενάμιση αιώνα γι’ αυτήν ο μεγάλος Βικτωριανός προφήτης Τόμας Κάρλαϊλ

δεν έχει χάσει την επικαιρότητά του: «Ένα αιώνιο, αεικίνητο Χάος της Ύπαρξης».