Τα ρήγματα στη χούντα το 1969

Απόρρητα αρχεία του Φόρεϊν Όφις ρίχνουν φως, πρώτη φορά ύστερα από 30

χρόνια, στις πιο σκοτεινές πτυχές της χούντας, όπως τις έβλεπε εκείνη την

εποχή η βρετανική διπλωματία.

Στα εμπιστευτικά αρχεία του Φόρεϊν Όφις για το έτος 1969, τα οποία άνοιξαν

τώρα με τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων όπως συνηθίζεται, υπάρχουν πολλοί φάκελοι

οι οποίοι αναφέρονται σε γεγονότα και σε πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα,

εκείνη την περίοδο, που ήταν ο τρίτος χρόνος στη ζωή της στρατιωτικής χούντας.

Η απελευθέρωση του Μίκη Θεοδωράκη, οι πρώτες ρωγμές στη συνοχή του

στρατιωτικού καθεστώτος, η απόπειρα κατά της ζωής του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου

στην Κύπρο, η δολοφονία του Πολύκαρπου Γεωργκάτζη και ο ρόλος του γεφυροποιού

Ευάγγελου Αβέρωφ είναι τα κύρια γεγονότα που φωτίζονται από εμπιστευτικές

εκθέσεις και αναφορές των Βρετανών διπλωματών.

Ο τότε Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα σερ Μάικλ Στιούαρτ σε πολλές εκθέσεις

του προς το Φόρεϊν Όφις αποκαλύπτει ότι, σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες του,

που οι περισσότερες έχουν πηγή τον Ε. Αβέρωφ, εκδηλώνονται τα πρώτα σοβαρά

ρήγματα στη συνοχή της χούντας, με δύο βασικά φατρίες να διεκδικούν τον έλεγχο

της εξουσίας. Η μία του Παπαδόπουλου με τους λεγόμενους μετριοπαθείς και η

άλλη των σκληρών με επικεφαλής τον Μακαρέζο. Η μεταξύ τους κρίση είχε φτάσει

σε κάποια φάση σε τέτοια όξυνση, ώστε είχε προετοιμασθεί η ανατροπή του

Παπαδόπουλου και η αντικατάστασή του από νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον

Πατακό. Η κίνηση αυτή κατά του Παπαδόπουλου τελικά δεν υλοποιήθηκε με την

παρέμβαση των Ιωαννίδη και Αγγελή υπέρ του Παπαδόπουλου, αλλά οι σκληροί υπό

τον Μακαρέζο, γράφει σε αναφορά του ο Άγγλος πρεσβευτής, εξασφάλισαν δύο

δεσμεύσεις από την πλευρά του ηγέτη της χούντας.

1. Να σταματήσει κάθε συζήτηση ή κίνηση για το θέμα της επιστροφής του

βασιλιά Κωνσταντίνου.

2. Να αναβληθούν οι οποιεσδήποτε διαδικασίες για τη φιλελευθεροποίηση

του στρατιωτικού καθεστώτος.

Ωστόσο οι Βρετανοί διπλωμάτες στην πρεσβεία τους στην Αθήνα παρά το γεγονός

ότι διαπίστωναν προβλήματα στα εσωτερικά της χούντας, εκτιμούσαν ότι ο

δικτάτορας Παπαδόπουλος θα παρέμενε μεγάλο χρονικό διάστημα στην εξουσία. Την

άποψη αυτή συμμεριζόταν και ο γενικός διευθυντής του BBC σερ Χιου Γκριν, ο

οποίος είχε πει στον Βρετανό πρεσβευτή στην Αθήνα σερ Μάικλ Στιούαρτ ότι από

τις συζητήσεις που είχε με πρώην ηγετικά πολιτικά πρόσωπα στην Ελλάδα

διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε προοπτική να εκδηλωθεί αξιόλογη κίνηση

αντιπολίτευσης στην Ελλάδα.

Για την απόπειρα κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, τον Μάρτιο του 1969, οι

Άγγλοι διπλωμάτες σημειώνουν ότι ο Μακάριος έριχνε την ευθύνη στον Πολύκαρπο

Γεωργκάτζη ενώ ο Γλαύκος Κληρίδης τη συνέδεε με στοιχεία της χούντας στην

Αθήνα. Την άποψη του Κληρίδη υποστηρίζουν και οι Βρετανοί.

Στην απελευθέρωση του Μίκη Θεοδωράκη από την εξορία του πρωταγωνίστησε ο

Γάλλος εκδότης και πολιτικός Σερβάν Σρεμπέρ, ο οποίος είχε πάει στην Αθήνα με

αρχική αποστολή να φροντίσει να μην επιβληθεί η θανατική ποινή στον καθηγητή

Σάκη Καράγιωργα, που τον δίκαζε στρατοδικείο στην Αθήνα. Όταν το πέτυχε αυτό,

συζήτησε με τον Παπαδόπουλο την περίπτωση απελευθέρωσης του Μίκη Θεοδωράκη. Σε

αυτό είχαν θετική μεσολάβηση οι Στρατής Ανδρεάδης και Αριστοτέλης Ωνάσης ­ ο

δεύτερος με κίνητρο να βελτιώσει την εικόνα του, στη διεθνή κοινότητα, καθώς

όλοι γνώριζαν τις στενές σχέσεις του με τη στρατιωτική χούντα.

Ένα πολυσέλιδο, εμπιστευτικό έγγραφο του Βρετανού πρεσβευτή στην Αθήνα προς το

Φόρεϊν Όφις αναφέρεται στον ρόλο του Αβέρωφ ως «γέφυρας» μεταξύ της χούντας

και του πολιτικού κόσμου. Ο Αβέρωφ είχε διατυπώσει στον Βρετανό πρεσβευτή την

εκτίμηση ότι δεν έβλεπε την περίπτωση επιστροφής στην εξουσία πολιτικών όπως ο

Κωνσταντίνος Καραμανλής ή ο ίδιος και ζητούσε οι δυτικές κυβερνήσεις

προσφέρουν υποστήριξη στο καθεστώς του Παπαδόπουλου για να μην έλθει στην

εξουσία άλλη πολύ χειρότερη κατάσταση.

Όσον αφορά τις σχέσεις της βρετανικής κυβέρνησης με τη χούντα, επίσημα

προέτρεπε τους συνταγματάρχες να αποκαταστήσουν τις δημοκρατικές διαδικασίες,

αλλά ο κύριος διπλός στόχος τους, όπως αποκαλύπτεται στα εμπιστευτικά τους

έγγραφα, ήταν να προωθούν τα οικονομικά τους συμφέροντα στην Ελλάδα, και να

επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, κυρίως στο θέμα της Κύπρου.

Από το 1970 η Τουρκία μιλούσε για εισβολή στην Κύπρο με το πρόσχημα ενός

ενδεχομένου πραξικοπήματος από τη χούντα.

Σύμφωνα με τα απόρρητα έγγραφα του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, ο τότε

Τούρκος υφυπουργός Εξωτερικών είχε δηλώσει στον Αμερικανό πρεσβευτή στην

Άγκυρα ότι κυκλοφορούσαν φήμες για πραξικόπημα στην Κύπρο και ότι αν γινόταν

κάτι τέτοιο, η Τουρκία θα επενέβαινε στρατιωτικά, επικαλούμενη δικαιώματά της

με βάση τη Συνθήκη Εγγύησης.

Η συνομιλία έγινε στις 19 Μαρτίου 1970, τέσσερις ημέρες μετά τη δολοφονία του

πρώην υπουργού Εσωτερικών Πολύκαρπου Γεωρκάτζη. Σύμφωνα με τα έγγραφα, η

χούντα, τέσσερις μήνες μετά την απόπειρα δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου

και τη δολοφονία του Γεωρκάτζη, έκανε σκέψεις για παραμερισμό του Κυπρίου

προέδρου. Επιστολή ανώτερου Βρετανού διπλωμάτη στην Αθήνα αναφέρεται στη

συνομιλία του με τον τότε Αμερικανό πρεσβευτή στην ελληνική πρωτεύουσα, ο

οποίος είχε συναντηθεί εκείνες τις ημέρες με τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών

Παναγιώτη Πιπινέλλη.

Σε εκείνη τη συνάντηση, γράφει ο Βρετανός διπλωμάτης, ο Έλληνας υπουργός

μίλησε για την πιθανότητα αλλαγής της ελληνικής πολιτικής στο Κυπριακό. Ο

Παναγιώτης Πιπινέλλης δεν είπε περισσότερα, αλλά ο Αμερικανός πρεσβευτής άφησε

σαφώς να εννοηθεί ότι αυτή μπορούσε να πάρει τη μορφή απευθείας επέμβασης με

στόχο ίσως τον παραμερισμό του Μακαρίου.

Σύμφωνα με τα έγγραφα, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος δεν αποδεχόταν ότι υπήρχε

ανάμειξη Ελλήνων αξιωματικών στην εναντίον του απόπειρα, προφανώς για να μην

ανοίξει μέτωπο με τη χούντα, σε αντίθεση με τον τότε πρόεδρο της Βουλής Γλαύκο

Κληρίδη, που γνωστοποιούσε την άποψή του ότι πίσω από τη δολοφονία Γεωρκάτζη

και την απόπειρα κατά του Μακαρίου βρίσκονταν άνθρωποι της χούντας.

Τα έγγραφα αναφέρονται στο αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών στις 5 Ιουλίου

1970, που έδωσαν στο ΑΚΕΛ ποσοστό 40%, γεγονός που προκάλεσε ανησυχία στην

Αθήνα και στην Ουάσιγκτον. Όπως αναφέρεται, έγιναν αλλεπάλληλες συσκέψεις στις

δύο πρωτεύουσες για λήψη μέτρων εναντίον της Αριστεράς μέσω του στρατιωτικού

καθεστώτος των Αθηνών, αλλά από τα έγγραφα δεν φαίνεται να ελήφθησαν

οποιεσδήποτε τελικές αποφάσεις.