Το όζον κάνει «λίμιτ ντάουν»

Δεν είναι ευχάριστα τα νέα από το μέτωπο της… στρατόσφαιρας: ρεκόρ

αραίωσης του στρώματος του όζοντος προβλέπουν οι επιστήμονες στα επόμενα

τέσσερα με πέντε χρόνια.

Η Ελλάδα, μάλιστα, είναι μία από τις χώρες που θα επηρεαστούν άμεσα από την

επερχόμενη μείωση, η οποία θα φθάσει το 15% σε σχέση με τα επίπεδα της

δεκαετίας του ’70. Έλληνες ερευνητές συμμετέχουν στο μεγαλύτερο παγκόσμιο

πείραμα για την κατανόηση των μηχανισμών επηρεασμού του όζοντος, τα

αποτελέσματα του οποίου θα ανακοινωθούν στο τέλος του χρόνου.

Το αρνητικό ρεκόρ οφείλεται στη μεγάλη διάρκεια ζωής των ουσιών που

καταστρέφουν το όζον. Παρ’ όλο που η αλόγιστη χρήση τους σταμάτησε μετά την

υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, οι χλωροφθοράνθρακες και οι υπόλοιπες

οζονοκτόνες ουσίες διατηρούνται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας για

δεκάδες χρόνια. Έτσι, τις αμαρτίες των περασμένων δεκαετιών θα τις πληρώνουμε

για ακόμη πέντε χρόνια, όταν και η πυκνότητα του στρώματος του όζοντος θα

φθάσει στο χαμηλότερο σημείο της.

Η απαγόρευση της παραγωγής και χρήσης των ουσιών αυτών θα εμφανίσει

αποτελέσματα μετά το 2005, όταν το στρώμα του όζοντος θα αρχίσει να

ανακάμπτει. Για να φτάσει όμως στα «κανονικά» επίπεδα, δηλαδή στις τιμές που

επικρατούσαν στις αρχές της δεκαετίας του ’70, θα χρειαστούν άλλα 60 χρόνια.

Όπως λέει ο κ. Χρήστος Ζερεφός, διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής της

Ατμόσφαιρας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η μείωση-ρεκόρ θα

είναι ιδιαίτερα εμφανής στις περιοχές «βορειότερα της Αθήνας», στο Βόρειο

Ημισφαίριο, και νοτιότερα της Αυστραλίας αντίστοιχα για το Νότιο Ημισφαίριο.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ που έγινε

για την αναθεώρηση του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, στα μέσα γεωγραφικά πλάτη

(Ελλάδα) η αραίωση του όζοντος είναι της τάξεως του 5% τη δεκαετία. Στα

μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη, ξεπερνά το 10% τη δεκαετία, όπως για παράδειγμα

στην Ανταρκτική. Στις περιοχές του Ισημερινού και τους Τροπικούς, όπου η

ηλιοφάνεια είναι έντονη, η αραίωση είναι μόλις 3% ή μικρότερη.

Η μείωση του όζοντος έχει σοβαρές επιπτώσεις για την Ελλάδα. Προκαλεί αύξηση

της βλαβερής υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας με ρυθμό 5%-7% τη δεκαετία. Η

αύξηση αυτή θα είναι ακόμη μεγαλύτερη στα επόμενα πέντε χρόνια. Παράλληλα,

αυξάνονται και άλλες, ακόμη πιο επικίνδυνες ακτινοβολίες, μέχρι και 10%,

σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες. «Αυτές είναι πολύ επικίνδυνες όχι μόνο για τον

άνθρωπο, αλλά και για το οικοσύστημα, τα φυτά και τις καλλιέργειες. Η

υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να μειώσει ή και να αναστείλει τη

φωτοσυνθετική ικανότητα ορισμένων φυτών. Στον άνθρωπο μπορεί να προκαλέσουν

πρόωρη γήρανση του δέρματος, ορισμένες μορφές καρκίνου στο δέρμα, ακόμα και

καταρράκτη στα μάτια». Οι μετρήσεις στην Ελλάδα ξεκίνησαν στα τέλη της

δεκαετίας του ’80. Αντίστοιχες μεταβολές παρατηρούνται και στην Καλιφόρνια.

Ο κ. Ζερεφός διευθύνει το Παγκόσμιο Κέντρο Χαρτογράφησης Όζοντος, που εδρεύει

στο ΑΠΘ, συμμετέχει στη Διεθνή Επιτροπή Όζοντος του ΟΗΕ, καθώς και στην

επιτροπή έρευνας της στρατόσφαιρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία σχεδίασε το

μεγάλο επιστημονικό πείραμα «Θησέας 2000». Σε αυτό συμμετέχουν 350 επιστήμονες

από όλη την Ευρώπη, τη NASA και την Ιαπωνία. Το πείραμα θα ολοκληρωθεί στο

τέλος του χρόνου. Φέτος, η μείωση του στρώματος του όζοντος έφτασε το 10%-15%

στη Σκανδιναβία. «Δεν είδαμε ακόμα θεαματικές αραιώσεις όπως το ’97 ή το ’95,

αλλά παρατηρήθηκαν οι ψυχρότερες θερμοκρασίες που έχουν καταγραφεί ποτέ στη

στρατόσφαιρα της Αρκτικής. Η στρατόσφαιρα ξεκινά 12 χιλιόμετρα από την

επιφάνεια της Γης. Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο το θερμόμετρο έπεσε πολλές

φορές πολύ κάτω από τους -80 βαθμούς Κελσίου. Οι συνθήκες αυτές ευνοούν την

αραίωση του όζοντος και ευθύνονται για έναν «φαύλο κύκλο», που καταστρέφει το

όζον. Οι ψυχρές θερμοκρασίες δημιουργούν ένα είδος νεφών στον ουρανό, που

ονομάζονται πολικά στρατοσφαιρικά νέφη ή «μαργαριταρένια σύννεφα», τα οποία

παρατηρήθηκαν στην Αρκτική τον Ιανουάριο. Όταν εμφανίζονται αυτά τα σύννεφα,

διώχνουν από τη στρατόσφαιρα μία οικογένεια ουσιών που, μέσα από μία πολύπλοκη

διαδικασία, αποτρέπουν την αραίωση του όζοντος.

Σύμφωνα με τον κ. Ζερεφό, η αιτία της μεγάλης ψύξης στη στρατόσφαιρα είναι ένα

ερώτημα που ερευνάται. «Υπάρχει περίπτωση να συνδέεται με το φαινόμενο του

θερμοκηπίου, το οποίο ζεσταίνει μεν τα χαμηλά στρώματα της ατμόσφαιρας, αλλά

ψύχει τα ανώτερα. Επίσης, οφείλεται στην αραίωση του όζοντος. Πρόκειται πάντως

για μία ανεπιθύμητη εξέλιξη, που εμποδίζει κατά ένα ποσοστό την ανάκαμψη του

στρώματος του όζοντος».

Και η χώρα μας συμμετέχει στο παγκόσμιο πείραμα

Ο «Θησέας 2000» είναι το τρίτο ευρωπαϊκό και το πρώτο παγκόσμιο πείραμα για το

όζον. Μελετά το φαινόμενο της αραίωσης του όζοντος στα μεγάλα γεωγραφικά

πλάτη, δηλαδή στην Αρκτική, καθώς και τους μηχανισμούς εξάπλωσης της αραίωσης

στα μικρότερα γεωγραφικά πλάτη, στα οποία ανήκει η Μεσόγειος.

Οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν αν μπορούν να αναδημιουργηθούν οι

συνθήκες που προκάλεσαν τη μεγάλη αραίωση πάνω από την Ανταρκτική. Επίσης, δεν

είναι γνωστό πώς γίνεται η αραίωση σε περιοχές με μεγαλύτερες θερμοκρασίες,

όπως η Ελλάδα. Αυτά είναι τα γεωγραφικά πλάτη που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τους

επιστήμονες, γιατί είναι πυκνοκατοικημένα και έχουν έντονη ηλιοφάνεια.

«Με τα δύο πρώτα πειράματα επιβεβαιώσαμε ότι και στην Ευρώπη υπάρχουν οι

συνθήκες που αραιώνουν το όζον. Με το τωρινό, βλέπουμε πώς συμπεριφέρεται το

όζον στο βόρειο ημισφαίριο και πώς διαχέεται στα μικρότερα πλάτη», εξηγεί ο κ.

Χρήστος Ζερεφός, ένας από τους συντονιστές του πειράματος.

Υπάρχουν επίγειοι σταθμοί που παρακολουθούν την αλλαγή της σύστασης της

ατμόσφαιρας. Οι επιστήμονες προσπαθούν να μιμηθούν τις αλλαγές αυτές στον

υπολογιστή και να κάνουν προβλέψεις για το μέλλον.

Ένας από τους σταθμούς είναι ο αρκτικός σταθμός του όζοντος στην Ισλανδία, που

βρίσκεται υπό την ευθύνη του Εργαστηρίου Φυσικής της Ατμόσφαιρας στο ΑΠΘ. Στο

Παγκόσμιο Κέντρο Χαρτογράφησης Όζοντος του ΑΠΘ, ετοιμάζονται καθημερινώς οι

χάρτες που δείχνουν την αραίωση του στρώματος του όζοντος, οι οποίοι

χρησιμοποιούνται από τους επιστήμονες όλου του κόσμου. Στο «Θησέας 2000»

συμμετέχουν ειδικά αεροπλάνα που πετούν στη στρατόσφαιρα, επίγειοι σταθμοί και

δορυφόροι της Ευρώπης και της NASA.

Στο Ίντερνετ

Αναλυτικές πληροφορίες για το πείραμα «Θησέας 2000» και την αραίωση του

στρώματος του όζοντος περιέχονται στις ακόλουθες διευθύνσεις του Ίντερνετ:

* http://lap.physic.auth.gr

* http://www.ozone-sec.ch.cam.ac.uk

* http://www.nilu.no/projects/theseo2000

* http://cloud1.arc.nasa.gov/solve