Γη ζωγραφισμένη με ανθρώπινο μόχθο

Αν υπάρχουν τρόποι για να δώσεις σε ένα ταξίδι μια διαφορετική διάσταση,

υπάρχουν και τόποι που από μόνοι τους σε προκαλούν να ξεφύγεις από τον

καθημερινό εαυτό σου. Αν η φαντασία μπορεί να ταξιδέψει πιο γρήγορα απ’ ό,τι

το μάτι, τότε σίγουρα υπάρχουν μέρη που σε προκαλούν και με το παραπάνω για

ένα απροσδόκητο ταξίδι στα βάθη της ψυχής. Δεν είναι πάντα το τοπίο, δεν είναι

τα δημιουργήματα των ανθρώπων, δεν είναι το «περίβλημα» μονάχα που σε

συναρπάζει. Είναι μια περίεργη αίσθηση, φευγαλέες στιγμές ψυχικής ανάτασης,

ένα μικρό εσωτερικό χαμόγελο που αναδύεται και φθάνει στα χείλη. Δεν ξέρω πώς

αλλιώς να περιγράψω τις στιγμές αυτής της μικρής εκδρομής στον μακρινό Νομό

Έβρου με συνοδοιπόρο τον φίλο πια Κώστα Πιστόλα και πρωταγωνιστές τους

ανθρώπους που συναντήσαμε στο διάβα μας, τα χωριά, το φυσικό τοπίο, τις

ιστορίες από το παρελθόν και την όρεξή μας να σκεφθούμε ευοίωνα το μέλλον. Για

τη χαρά της ζωής μιλούσαμε σε όλο το ταξίδι, διασχίζοντας κομμάτια γης που

επάνω τους έχουν ζωγραφιστεί ανεξίτηλα τα σημάδια του ανθρώπινου μόχθου.

Περνούσαμε από χωριά κουκίδες στον χάρτη, άσημες, ατημέλητες, αλλά αληθινές,

ζωντανές, ταιριαστές με το τοπίο. Δεν υπάρχουν καλολογικά στοιχεία για να

περιγράψεις τη διαδρομή, δεν υπάρχει χώρος για «δήθεν» προσεγγίσεις

φιλολογικές ή καλλιτεχνικές. Υπάρχει μια ωμή δύναμη που δένει τα όμορφα

κομμάτια μεταξύ τους, συνδέοντας στο άρμα της εξέλιξης προς τη νέα χιλιετία

ανθρώπους που χρησιμοποιούν ακόμα άροτρα και βόδια για να καλλιεργήσουν τη γη.

Σε ποιους να μιλήσω τώρα εγώ για ετούτο το ταξίδι; Πραγματικά αναρωτιέμαι,

γιατί πολλές φορές νιώθω ότι άλλα περιμένετε από εμένα. Ποιος έχει το κουράγιο

να ταξιδέψει μέχρι το Διδυμότειχο και το Σουφλί, να διασχίσει κάμπους, να μπει

μέσα στα δάση από βελανιδιές και να ψάξει για βραχογραφίες, προϊστορικούς

τάφους και μουσουλμανικά μοναστήρια μιας περίεργης αίρεσης. Ποιος μπορεί να

εκτιμήσει τον ανθρώπινο ιδρώτα που αναδύουν τα χωράφια, τα οποία

καλλιεργούνται ακόμα με πρωτόγονα εργαλεία. Ποιος μπορεί να θαυμάσει αυτόνομες

αγροτικές κατοικίες με οικογένειες που δεν περιμένουν τίποτε από κανέναν, απλά

ζουν φτωχικά, χαίρονται και δέχονται με ευχαρίστηση αρχέγονες απολαύσεις,

ατενίζοντας το τοπίο.

Με τον Κώστα ­ που τώρα ξέρω πως χαμογελάει με αυτά που διαβάζει ­ ξεκινήσαμε

για μια μικρή εκδρομή χωρίς να ανησυχούμε για το αν αυτά που θα ανακαλύψουμε

θα μπορούσαν να φτιάξουν ένα καλό κομμάτι για την εφημερίδα. Στον δρόμο για το

Διδυμότειχο σταματήσαμε για να δούμε ένα πανέμορφο άλογο που σκεπτόταν να

αγοράσει. Στη συνέχεια, πήγαμε στο Πύθιο για να θαυμάσουμε το περίφημο κάστρο

του Κατακουζηνού τυλιγμένοι σε παχύ πέπλο ομίχλης. Επιστρέψαμε στο

Διδυμότειχο, μπλεχτήκαμε μέσα στη λαϊκή αγορά δίπλα από το τεράστιο τζαμί που

ανακαινίζεται, γνώρισα από κοντά την «Αλεπού του Μπαμπαλάρ» και πήραμε τον

δρόμο για τους Μεταξάδες. Εκεί συναντήσαμε, μεταξύ άλλων, και τον παπα-Γιώργη

από τη Σαύρα που μας τραγούδησε σαν αηδόνι και μας έκανε να νιώσουμε άλλοι

άνθρωποι…πιο κοντά στον Θεό! Τραβήξαμε τον δρόμο για τη Ρούσσα, είδαμε το

απίθανο χωριό, προϊστορικούς τάφους, βραχογραφίες και το περίφημο «αόρατο»

μουσουλμανικό μοναστήρι στον Τεκκέ. Στον γυρισμό χωθήκαμε από χωματόδρομους

μέσα στα χωριά των Πομάκων, θαυμάσαμε το Μεσημέρι, βγάλαμε φωτογραφίες από

καλύβες με άχυρο και καλάμια, άροτρα και κάρα που χρησιμοποιούνται ακόμα,

ήπιαμε νερό από πηγές, μια μπίρα στο Μεγάλο Δέρειο και καταλήξαμε στην

Κοτρωνιά της Δαδιάς σούρουπο πια. Αυτά μονάχα! Ποιος θα περίμενε περισσότερα;

Το κάστρο του Πυθίου

Πολύ κοντά στο Διδυμότειχο, στο χωριό Πύθιο, βρίσκεται ένα τρομερά επιβλητικό

τετραώροφο κάστρο, από το οποίο σώζονται σχεδόν ολόκληροι οι δύο κεντρικοί

πύργοι. Από κάτω του απλώνεται η κοιλάδα του Έβρου και εκεί περνάει η σύγχρονη

σιδηροδρομική γραμμή. Χτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα από τον Ιωάννη ΣΤ’

τον Κατακουζηνό, ο οποίος μετά τον β’ εμφύλιο πόλεμο αναγορεύτηκε αυτοκράτορας

με έδρα το Διδυμότειχο. Οι δύο από τους τρεις πύργους που υπήρχαν (ο τρίτος

βούλιαξε στο έλος) χρησίμευαν σαν απόρθητο καταφύγιο και προσωπικό

θησαυροφυλάκιο του Κατακουζηνού. Ο μεγάλος τετράγωνος πύργος ήταν

διαρρυθμισμένος ως κατοικία (ίσως εξοχική, ίσως εκεί να έμενε και κάποια

ερωμένη του αυτοκράτορα! ) και ο μικρότερος είχε κυρίως στρατιωτικό, αμυντικό

χαρακτήρα. Ανάμεσά τους υπάρχει μεγάλη τοξωτή είσοδος που οδηγούσε στον

εσωτερικό περίβολο του κάστρου. Η ιδιαιτερότητα του κάστρου του Πυθίου

βρίσκεται στο ότι αρχιτεκτονικά συνδυάζει επιρροές από τη Δύση, αλλά και το

Βυζάντιο.

Βραχογραφίες και dolmen

Ξεκινώντας από το Μικρό Δέρειο για τη Ρούσσα (περίπου 3 χλμ. πριν να φθάσουμε

στο χωριό) ο ασφάλτινος δρόμος περνάει δίπλα από ένα αραιό δάσος με

βελανιδιές, στο οποίο βρίσκεται νεκροταφείο της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Οι

παλαιότεροι τάφοι του 9ου αιώνα π.Χ. χαρακτηρίζονται μεγαλιθικοί (dolmen) και

κατασκευάστηκαν με 5 θηριώδεις πλάκες. Αντίστοιχα μετά το χωριό Ρούσσα,

ακολουθώντας την κατεύθυνση για Γονικό στην αρχή και για την τοποθεσία Χίλια

στη συνέχεια, σε 1 μόλις χλμ. αφ΄ ότου αρχίσει ο χωματόδρομος, στη δεξιά

πλαγιά βρίσκεται ο βράχος με τα «μαγικά» σχέδια του 1100-900 π.Χ. Επάνω του

έχουν χαραχθεί μορφές ανδρών-γυναικών σε διάφορες στάσεις, φίδια, σαύρες,

πουλιά, και άλλα σχέδια που πιθανόν αναφέρονται στον ήλιο και τη σελήνη. Τόσο

στα dolmen όσο και στις

βραχογραφίες δεν υπάρχει ουδεμία ένδειξη (π.χ. πινακίδα) και ουδεμία φύλαξη

φυσικά!

Μεταξάδες

Δεν υπάρχουν πολλοί οικισμοί που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν παραδοσιακοί

στον Νομό Έβρου. Ένας από τους λιγοστούς που διατηρούν ακόμα έντονο χρώμα και

σώζουν πανέμορφα σπίτια είναι οι Μεταξάδες (άλλο ένα τέτοιο χωριό είναι και τα

Πετρωτά). Οι περιώνυμοι χτίστες χρησιμοποιούσαν πωρόλιθο που αφθονεί στην

περιοχή και έχτιζαν δίπατα μικρά αριστουργήματα χρησιμοποιώντας μαζί με την

πέτρα και ξύλο για το δέσιμο του σπιτιού. Σήμερα, βέβαια, δεν χτίζονται πια

τέτοια σπίτια, αλλά εκείνα που υπάρχουν σώζονται σε καλή κατάσταση. Αξιόλογη

επίσης στους Μεταξάδες είναι και η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου του 1695 (στο

παλιό νεκτροταφείο), την οποία όμως χάλασε η νεοελληνική μαστοριά, αφού τις

έβαλε κεραμίδια και έφτιαξε τσιμεντοκολόνες στην είσοδο! Πηγαίνοντας προς τους

Μεταξάδες μην ξεχάσετε να περάσετε από το χωριό Σαύρα. Εκεί λειτουργεί ο

παπα-Γιώργης, ένας υπέροχος άνθρωπος που ξέρει να σε φέρνει πιο κοντά στον

Θεό.

Στον τάφο του Δερβίση

Χρόνια τώρα κρατούσα μυστικό αυτόν τον τόπο στην Ελλάδα, γιατί προσπαθούσα να

μάθω περισσότερα, γιατί ήθελα να διασταυρώσω πληροφορίες και γιατί το θέμα

αυτό καθαυτό παρουσίαζε για μένα τεράστιο ενδιαφέρον. Βλέπετε πέρα από τη

δημοσιογραφική ιδιότητα που σου επιτρέπει να βγάζεις στη φόρα ό,τι σου

κατέβει, για τον εαυτό μου διάλεξα να συνοδεύω κάθε δημοσίευση με το ήθος που

θα ήθελα να με χαρακτηρίζει ως άνθρωπο και όχι απλά ως επαγγελματία. Δεν είναι

εύκολο να μιλήσεις για μια τόσο «περίεργη» και «μυστήρια» κοινωνική ομάδα που

ζει λάθρα στην Ελλάδα, αν δεν ψάξεις, δεν διαβάσεις και δεν ανταλλάξεις

απόψεις. Από το 1996, όπου για πρώτη φορά πήγα στο χωριό Ρούσσα του Έβρου και

επισκέφθηκα μετά μυρίων βασάνων το μουσουλμανικό μοναστήρι, μέχρι σήμερα,

αναζητούσα πληροφορίες για τους Κιζιλμπάσηδες. Φθάνοντας στο σημείο τού να

μπορώ χάρη στις πηγές μου να γράψω μία μίνι μελέτη επί του θέματος θα

προσπαθήσω μέσα σε μερικές αράδες να σας δώσω μια πρώτη γεύση.

Μια μικρή πληθυσμική ομάδα ανάμεσα στους Πομάκους της Θράκης είναι οι

Κιζιλμπάσηδες, οι οποίοι διαχωρίζονται από το υπόλοιπο μουσουλμανικό σώμα,

διότι θεωρούνται αιρετικοί. Τους ονομάζουν και «Ερυθροκέφαλους», αφού μετά τον

βίαιο εξισλαμισμό τους από τους Τούρκους, αναγκάστηκαν να φορούν κόκκινα φέσια

(καλύμματα κεφαλής) για να ξεχωρίζουν. Βλέπετε για τους μουσουλμάνους οι

Κιζιλμπάσηδες αποτελούν ντροπή. Πιθανή επίσης φαίνεται και η θεωρία ότι

κατάγονται από τη μικρασιατική φυλή των Ερυθρίνων, η οποία επί βυζαντινών

χρόνων αναγκάστηκε να εκχριστιανιστεί. Πού όμως συναντώνται ο μωαμεθανισμός με

τον χριστιανισμό; Οι Κιζιλμπάσηδες-Πομάκοι (σύμφωνα με το βιβλίο «Έβρος ­ Το

τελευταίο οχυρό» του Θεόδωρου Κυρκούδη) σταυρώνουν το ψωμί τους όταν το

κόβουν, κεντούν σταυρούς στους πάτους από τις κάλτσες τους, πίνουν νερό από τα

αγιάσματα, επισκέπτονται χριστιανικά ξωκκλήσια, ανάβουν κεριά στους τάφους,

πολλές γιορτές τους συμπίπτουν με το παλιό χριστιανικό ημερολόγιο (π.χ. του Άη

Γιώργη – Χιντερελές, του Άη Δημήτρη – Κασήμ), τρώνε χοιρινό και πίνουν

οινοπνευματώδη!

Από την άλλη, οι τελετές των Κιζιλμπάσηδων (που ταυτίζονται με τους

Ερυθροκέφαλους Μπεκτασήδες) είναι όλες τους μυστηριακές και σε πολλές

περιπτώσεις οι ερευνητές συμφωνούν ότι αναβιώνουν τα αρχαία Ορφικά μυστήρια.

Όπως ακριβώς συμβαίνει στο ορφικό θεολογικό σύστημα, το οποίο θεμελιώνεται με

τριάδες (στον χριστιανισμό μιλάμε για το τρισυπόστατο της θεϊκής οντότητας),

έτσι και οι Κιζιλμπάσηδες – Μπεκτασήδες πιστεύουν στην υπέρτατη τριάδα με

αδιαίρετη ενότητα «Αλλάχ-Μωάμεθ-Αλή».

Στο χωριό Ρούσσα οι Ερυθροκέφαλοι – Μπεκτασήδες έχτισαν στα 1402 ένα

μοναστήρι, τον λεγόμενο Τεκκέ, που είναι το δεύτερο σε σημασία ιερό του

Μπεκτασικού Τάγματος σε όλο τον κόσμο. Ως κτήτοράς του αναφέρεται ο δερβίσης

Κιζήλ-Ντελή, ο οποίος και ενταφιάστηκε σε ένα από τα κτίρια του συγκροτήματος.

Ο τάφος του δερβίση υπάρχει ακόμα και για τον Τεκκέ σε οδηγούν πλέον ταμπέλες

τοποθετημένες επάνω στον δρόμο Ρούσσας-Γονικού. Τα κτίρια του μοναστηριού δεν

σου γεμίζουν το μάτι, όλα φαίνονται σαν μια μεγάλη αγροτική κατοικία και

κανένας δεν θα σου εξηγήσει τι κάνουν εκεί όταν μαζεύονται οι Κιζιλμπάσηδες

απ’ όλα τα γύρω χωριά. Κανένας δεν θα σου πει ποιες είναι οι τελετές και τι

σημαίνουν. Κανένας δεν θα συμφωνήσει ότι γίνονται ακόμα τελετές οργίων για να

γεννηθούν ιερά παιδιά, μελλοντικοί αρχηγοί του Τάγματος. Κανένας δεν θα σου

μιλήσει ελληνικά, αλλά ουδείς θα διαμαρτυρηθεί εάν κάνεις τον σταυρό σου σαν

να πήγαινες σε χριστιανικό μοναστήρι!

ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Πέρα από τον Κώστα Πιστόλα, που η προσωπική του συμβολή στις ωραίες στιγμές

που έζησα (όχι απλά στο ταξιδιωτικό) ήταν ανεκτίμητη, θα ήθελα να ευχαριστήσω

από καρδιάς τον κ. Γιάννη Κάκαλη, από το Σουφλί, που μου άνοιξε το προσωπικό

του αρχείο για τους Πομάκους της Θράκης και για τους Κιζιλμπάσηδες.

Το Πύθιο απέχει ελάχιστα (5 χλμ.) από το Διδυμότειχο και ο μοναδικός τρόπος

για να χάσετε το κάστρο του Κατακουζηνού είναι η πυκνή ομίχλη! Εάν θέλετε να

κάνετε την κυκλική διαδρομή επιστρέφοντας και πάλι στο Διδυμότειχο, υπολογίστε

23-24 χλμ., περίπου. Από το Διδυμότειχο μέχρι τους Μεταξάδες υπολογίστε 27

εύκολα ασφάλτινα χιλιόμετρα μέσα από καλλιεργήσιμες λοφοσειρές και ζωντανά

χωριά όπως το Ασπρονέρι. Από τους Μεταξάδες μέχρι το Μικρό Δέρειο η διαδρομή

(30 χλμ., περίπου) ανάμεσα στα δάση βελανιδιάς είναι υπέροχη (στα δεξιά τα

βουλγαρικά σύνορα με χαλαρή παρουσία στρατού). Η άσφαλτος πλέον συνεχίζει

μέχρι το χωριό Ρούσσα (+11χλμ.) και στα 8 χλμ. από το Μικρό Δέρειο προσέξτε

στα αριστερά σας έναν μικρό λοφίσκο με αραιά δένδρα και πατημένα μικρά

μονοπάτια. Εκεί βρίσκεται ο μεγαλιθικός προϊστορικός τάφος μέσα σε υποτυπώδη

περίφραξη που φαίνεται από τον δρόμο. Μετά τη Ρούσσα ο δρόμος συνεχίζει

ασφάλτινος, αλλά για τον Τεκκέ θα πρέπει να ακολουθήσετε 2-3 χλμ. βατού

χωματόδρομου. Οι βραχογραφίες βρίσκονται επάνω στον δρόμο που πηγαίνει για την

τοποθεσία Χίλια (τόπος συνάντησης των Πομάκων) στο 1 χλμ. αφ’ ότου αρχίσει ο

χωματόδρομος. Μπορεί να δείτε πεσμένη την ταμπέλα στα δεξιά του δρόμου, οπότε

σκαρφαλώστε λίγο στην πλαγιά.

ΔΙΑΜΟΝΗ

Κατά μήκος της διαδρομής τα μοναδικά σημεία που θα μπορούσατε να μείνετε είναι

η Δαδιά, το Σουφλί και το Διδυμότειχο.

Οικοτουριστικός ξενώνας Δαδιάς 0554-32263

Ορφέας (Σουφλί) 0554-22922

Εγνατία (Σουφλί) 0554-24124

Πλωτίνη (Διδυμότειχο) 0553-23400

Άνεσις (Διδυμότειχο) 0553-22050

ΦΑΓΗΤΟ

Περνώντας από τα αστικά κέντρα της περιοχής σίγουρα μπορείτε να βρείτε καλό

φαγητό και ιδιαίτερα στο Σουφλί προτείνουμε το εστιατόριο «Ο Έβρος» με υπέροχα

μαγειρευτά και την ταβέρνα «Το Λαγοτροφείο» με πολύ μεγάλη ποικιλία (όσο για

τους λαγούς… αυτοί εξαφανίστηκαν!) Στο Διδυμότειχο τα καλά έχουν κατάληξη σε

­άκι όπως το εστιατόριο «Κυψελάκι» και η ταβέρνα «Κουτουκάκι». Σίγουρα θα

βρείτε να φάτε στους Μεταξάδες, που είναι μεγάλο χωριό και κέντρο του δήμου.

Στο Μεγάλο Δέρειο υπάρχουν δύο καφενεία, τα οποία το βράδυ σερβίρουν και

νόστιμο φαγητό. Φαγητό επίσης μπορείτε να βρείτε στο καφενείο του Γονικού. Και

εδώ οι γεύσεις είναι πολύ διαφορετικές απ’ ό,τι περιμένετε. Στη Δαδιά υπάρχουν

δύο καλές ταβέρνες, ο «Σίμος» και η «Οικογενειακή», καθώς και το εστιατόριο

του συνεταιρισμού γυναικών. Ονομαστή στη Δαδιά είναι η πίτα στα κάρβουνα

(γαλατόπιτα-τυρόπιτα) που κάνουν οι γυναίκες και αξίζει να δοκιμάσετε.

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ

Αστυνομία Διδυμοτείχου 0553-22238

Δήμος Διδυμοτείχου 0553-22236

Νοσοκομείο Διδυμοτείχου 0553-22011

Κέντρο Υγείας Σουφλίου 0554-23223

Δήμος Μεταξάδων 0553-51731

Αστυνομία Μεταξάδων 0553-51202

Οικοτουριστικό Κέντρο Δαδιάς 0554-32209