Φαιδρά και ευτράπελα κατά την περίοδο 1972 – 1976

Στο νέο βιβλίο του δημοσιογράφου Δημήτρη Στεργίου παρουσιάζονται οι δώδεκα

ανοδικοί και καθοδικοί χρηματιστηριακοί κύκλοι, που επαναλήφθηκαν σχεδόν

ομοιόμορφα ως φάρσα, κωμωδία, τραγωδία και ιλαροτραγωδία, από το 1972 έως

σήμερα.

Η υπερτριακονταετής εμπειρία του Δημήτρη Στεργίου ως ρεπόρτερ, αναλυτή και

σχολιαστή των χρηματιστηριακών εξελίξεων στη χώρα μας από το 1972 έως σήμερα

στην εφημερίδα «ΝΕΑ» και το περιοδικό «Οικονομικός Ταχυδρόμος» ξεχειλίζει στο

νέο βιβλίο του «Της Σοφοκλέους το κάγκελο», που κυκλοφορεί σύντομα από τις

Εκδόσεις Παπαζήση. Στο βιβλίο αυτό ο Δημήτρης Στεργίου (ο οποίος, όπως

σημειώνει, δεν αγόρασε και δεν πούλησε ποτέ μετοχές, επειδή κάλυπτε ως

δημοσιογράφος χρηματιστηριακά θέματα!) παρουσιάζει την αθέατη πλευρά της οδού

Σοφοκλέους με τη σκιαγράφηση των δώδεκα ανοδικών και καθοδικών

χρηματιστηριακών κύκλων, την καταμέτρηση χιλιάδων χαμένων και κερδισμένων, την

αποκάλυψη απίθανων κερδοσκοπικών παιγνιδιών, άγνωστων πληροφοριών και

ιλαροτραγικών πολιτικών παρεμβάσεων στο ελληνικό Χρηματιστήριο. Πρόκειται για

ένα βιβλίο που θυμίζει πολλά στους παλαιότερους επενδυτές και παλαιότερα

κορυφαία στελέχη της ελληνικής τραπεζικής αγοράς και κεφαλαιαγοράς και

μαθαίνει περισσότερα στους νεώτερους επενδυτές, αναλυτές, οικονομόλογους,

φοιτητές και δημοσιογράφους.

Από το βιβλίο αυτό η εφημερίδα μας προδημοσιεύει μερικά χαρακτηριστικά κεφάλαια.

Η περίοδος 1972 – 1976 του Ελληνικού Χρηματιστηρίου, δηλαδή μεταξύ του

δεύτερου και του τρίτου ανοδικού και καθοδικού χρηματιστηριακού κύκλου κατά τη

διάρκεια της δεκαετίας του 1970, είναι εξόχως συναρπαστική και συγχρόνως

διδακτική.

Θα αποπειραθούμε να παρουσιάσουμε το «Χρονικό» της εποχής αυτής, όπως με

ζωντάνια και με στοιχεία έχουν καταγράψει το ζωντανό δημοσιογραφικό ρεπορτάζ

και οι χρηματιστηριακές αναλύσεις και παρατηρήσεις μας. Κυριαρχούν τα γνωστά

καμώματα, τερτίπια, φαιδρά, ευτράπελα και άλλα άγνωστα γεγονότα, τα οποία,

όπως θα διαπιστώσουν οι αναγνώστες μας, επαναλήφθηκαν και επαναλαμβάνονται και

σήμερα είτε ως φάρσα είτε ως κωμωδία είτε ως τραγωδία είτε ως ιλαροτραγωδία!

* Προεξόφληση μέτρων ή εξελίξεων: Η προεξόφληση μέτρων, ανακοινώσεων ή

προσδοκιών δεν είναι σημερινό τερτίπι στην οδό Σοφοκλέους. Λοιπόν, περί το

τέλος του δεύτερου δεκαημέρου του Οκτωβρίου 1973 ανακοινώθηκαν διάφορα

οικονομικά μέτρα, που συνοδεύθηκαν και από ανατίμηση της δραχμής. Οι

επενδυτές, λοιπόν, είχαν προεξοφλήσει τις επιπτώσεις της ανατίμησης της

δραχμής. Έτσι, στη συνεδρίαση της Δευτέρας, 22 Οκτωβρίου 1973, δηλαδή την

πρώτη εργάσιμη ημέρα, μετά την ανακοίνωση των μέτρων, το Χρηματιστήριο άνοιξε

πολύ «δυνατά», αλλά τελικά κάμφθηκαν οι τραπεζικές μετοχές κατά 4%, ενώ οι

βιομηχανικές εμφανίσθηκαν πιο ανθεκτικές και σε μερικές περιπτώσεις ανοδικές.

Τι είχε γίνει; Την προηγούμενη εβδομάδα, οι επενδυτές είχαν προεξοφλήσει τα

μέτρα αυτά και προκάλεσαν ζωηρή ζήτηση και, φυσικά, άνοδο των τραπεζικών

μετοχών. Έτσι, στη συνεδρίαση αυτή έγινε «διόρθωση», όπως λένε σήμερα. Στην

επόμενη όμως συνεδρίαση ενισχύθηκε ξανά το αισιόδοξο κλίμα και υπερκαλύφθηκαν

οι ζημιές της προηγούμενης συνεδρίασης! Τελικά, η εβδομάδα αυτή έκλεισε

άσχημα, με πτωτικές όσο και άτονες τις επόμενες συνεδριάσεις. Τότε η μετοχή

της Εθνικής Τράπεζας άγγιξε τα κατώτατα επίπεδα του έτους!

* Παιγνίδια με τη μετοχή της Τραπέζης της Ελλάδος: Η μετοχή της Τραπέζης της

Ελλάδος ήταν επί χρόνια η μόνη της οποίας η τιμή δεν διαμορφωνόταν ελεύθερα

στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Δηλαδή, καθοριζόταν άνωθεν, ενώ δεν γίνονταν ούτε

εκφωνήσεις! Όταν κάποιος ήθελε (σπανιότατα, αφού οι συναλλαγές κυμαίνονταν

μεταξύ 0 και 6 τεμαχίων!) να πουλήσει μετοχές της Τραπέζης της Ελλάδος, τις

δήλωνε υπηρεσιακά και μετά διανέμονταν στους χρηματιστές κατά αλφαβητική σειρά

(σήμερα έπαιρναν οι χρηματιστές των οποίων το επώνυμο άρχιζε από Α, αύριο οι

χρηματιστές των οποίων το επώνυμο άρχιζε από Β και ούτω καθεξής!). Στο μεταξύ,

συνεχώς οι φήμες έφεραν τη μετοχή της Τραπέζης της Ελλάδος να απελευθερώνεται

σε κάποια συνεδρίαση. Οι φήμες αυτές έγιναν εντονότατες περί τα τέλη Οκτωβρίου

1973. Τελικά, έπειτα από ενδοιασμούς και διάφορες δαιμονολογίες, αποφασίσθηκε

η απελευθέρωση της τιμής της μετοχής στις αρχές Δεκεμβρίου 1973 κατά

κωμικοτραγικό τρόπο. Στην αρχή, τα δελτία συναλλαγών του Χρηματιστηρίου

εμφάνιζαν μερικούς περίεργους αριθμούς κίνησης των μετοχών της τράπεζας (16 σε

μιαν ημέρα, 43 σε μιαν άλλη). Προφανώς, για να μην προκληθεί υπερβολική

άνοδος, αφού ήταν γνωστό ότι η μετοχή αυτή γοήτευε πολλούς επενδυτές. Τελικά,

αποφασίσθηκε να απελευθερωθεί σχεδόν πλήρως στη συνεδρίαση της Πέμπτης, 6

Δεκεμβρίου 1973, όταν δηλαδή το Χρηματιστήριο γνώριζε τη σοβαρότερη πτώση της

χρονιάς, ύστερα από μεγάλες και απότομες διακυμάνσεις κατά τις προηγούμενες

συνεδριάσεις. Τότε έγινε αυτό που δεν περίμενε κανείς, δηλαδή πτώση της τιμής

της μετοχής κατά 6%!! (από 49.500 δραχμές στις 46.500 και 46.800 δραχμές).

*Η πρώτη προσπάθεια μετοχοποίησης ή ιδιωτικοποίησης του ΟΤΕ! Γνωρίζετε ότι η

πρώτη προσπάθεια μετοχοποίησης ή ιδιωτικοποίησης του ΟΤΕ έγινε περί τα τέλη

Νοεμβρίου – αρχές Δεκεμβρίου του 1973; Στις 12 Νοεμβρίου, όπως ίσως θα

θυμούνται οι παλαιότεροι, δημοσιεύθηκαν στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο

ολοσέλιδες ανακοινώσεις του ΟΤΕ για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, την

εισαγωγή του στο Χρηματιστήριο και τη διάθεση των μετοχών του στο κοινό, το

οποίο καλούνταν να προεγγραφεί την περίοδο μεταξύ 26 Νοεμβρίου και 3

Δεκεμβρίου 1973. Η απόφαση αυτή για την προώθηση ενός τόσο σημαντικού

εγχειρήματος χαρακτηρίσθηκε τότε ως άκαιρη. Κι αυτό για δύο λόγους: Πρώτον,

ζητούνταν το τεράστιο, για την εποχή εκείνη, ποσό των 4 δισ. δραχμών, το οποίο

μαζί με άλλα 3 δισ. που έπρεπε να εξασφαλισθούν με εσωτερικό δανεισμό για την

κάλυψη μέρους του ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού, ήταν δυσεύρετο σε

μιαν αγορά με εμφανή στενότητα χρήματος. Δεύτερον, δύο ημέρες νωρίτερα, δηλαδή

στις 10 Νοεμβρίου 1973, δημοσιεύθηκε το διάταγμα που απελευθέρωνε (θυμάστε τα

μέτρα Μακαρέζου;) την αγοραστική δύναμη των τραπεζών και επέτρεπε σε αυτές να

περιλάβουν ξανά στο χαρτοφυλάκιό τους και μετοχές άλλων τραπεζών. Αυτό εκ

πρώτης όψεως μπορεί να θεωρούνταν θετικό. Αλλά μόνο το γεγονός αυτό θεωρήθηκε

από την αγορά ως προσπάθεια στήριξης ή ενίσχυσης των προεγγραφών. Κι όταν

καταβάλλεται προσπάθεια για το έλασσον, όπως είναι οι εγγραφές, πόσο μάλλον

για το μείζον, όπως είναι η μετοχή ενός οργανισμού στο κάγκελο του

Χρηματιστηρίου, που θα έδινε την εντύπωση ενός χαρτιού μη «σοβαρού» ή

«ασθενικού»! Ακόμη σημειώνεται ότι σε προηγούμενες συνεδριάσεις και ιδιαίτερα

σε εκείνες μετά την ανακοίνωση του ΟΤΕ περί εισόδου του στο Χρηματιστήριο,

είχε παρατηρηθεί σοβαρή κάμψη των τιμών των μετοχών, η οποία αποδόθηκε στη

ρευστοποίηση από επενδυτές μετοχών άλλων εταιρειών, ώστε να εξασφαλισθεί το

αναγκαίο ρευστό για την προεγγραφή στο μετοχικό κεφάλαιο του δημόσιου αυτού

οργανισμού!

* Οι λόγοι μιας πιεστικής προσφοράς και πτώσης των τιμών: Στις αρχές Νοεμβρίου

1973, η χρηματιστηριακή αγορά δοκιμάσθηκε από έντονη πιεστική προσφορά, η

οποία διαμόρφωσε τις τιμές των μετοχών πολλών εταιρειών σε επίπεδα που ήταν τα

κατώτερα του έτους. Ποιοι ήταν οι λόγοι; Απολαύστε μερικούς:

Πρώτον, η υφιστάμενη τότε στενότητα στις τραπεζικές χορηγήσεις, η οποία, όπως

τονιζόταν επισήμως, οφειλόταν στο γενικότερο κυβερνητικό πρόγραμμα λιτότητας

(δεν είναι, συνεπώς, αληθές ότι το πρώτο μεταπολεμικό πρόγραμμα λιτότητας

εφαρμόσθηκε από το ΠΑΣΟΚ το 1985, με υπουργό Εθνικής Οικονομίας τον σημερινό

Πρωθυπουργό Κ. Σημίτη!). Το πρόγραμμα αυτό είχε αναγκάσει πολλούς

επιχειρηματίες να ρευστοποιήσουν μέρος του χαρτοφυλακίου τους για να καλύψουν

«ανοίγματα» στην αγορά, τα οποία είχε δημιουργήσει η μακρόχρονη πιστωτική

ευφορία. Πράγματι, τότε η πρόσβαση στα γκισέ των τραπεζών, λόγω της στενότητας

χρήματος, για δάνεια έγινε δυσχερέστατη, ενώ το προεξοφλητικό επτόκιο –

«πέναλτι» είχε ξεπεράσει το 3% το μήνα! Και μία λεπτομέρεια, έτσι για την

ιστορία: την ίδια στιγμή που βρισκόταν σε εξέλιξη το πρόγραμμα λιτότητας,

ενισχυόταν ή ενθαρρυνόταν η καταναλωτική πίστη με νέες πιστωτικές κάρτες!

Δεύτερον, η μεγάλη αυτή προσφορά προκλήθηκε και από την ανάγκη κάλυψης κι

άλλων αναγκών, οι οποίες έθεσαν σε δεύτερη μοίρα τη δημιουργία ή διατήρηση

αποθεματικών σε αξιόγραφα και την απόκτηση αμφίβολου κέρδους από τυχόν

υπεραξία τους.

Τρίτον, η προσφορά εντοπίσθηκε εντονότερα στα λεγόμενα και τότε «καλά» ή

«βαριά χαρτιά» (τράπεζες, ασφάλειες, τσιμέντα, λιπάσματα), αφού αυτά

θεωρούνταν, όπως άλλωστε και τώρα, μη επιδεκτικά εύκολης κερδοσκοπίας!

* Πτώση τιμών μετοχών λόγω κρατικοποιήσεων! Δύο περίπου χρόνια πριν από

τη σοσιαλμανία της τότε κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, η οποία κορυφώθηκε

στις 5 Δεκεμβρίου 1975 με την κρατικοποίηση εν μια νυκτί ενός τεράστιου ομίλου

τραπεζών, ασφαλιστικών εταιρειών, ναυπηγείων, βιομηχανιών, δηλαδή του ομίλου

Ανδρεάδη, οι Έλληνες μάλλον δεν ήθελαν να είναι κρατικοδίαιτοι ή, τουλάχιστον,

δεν ήθελαν να είναι το κράτος επιχειρηματίας, μολονότι δεν είχαν γνωρίσει

ακόμη σε μεγάλη έκταση τη μετέπειτα παταγώδη αποτυχία ή τη συμφορά της

ανάμειξης του Δημοσίου στον επιχειρηματικό τομέα με εξαγορές μεγάλων ιδιωτικών

επιχειρήσεων και, κυρίως, την ίδρυση και λειτουργία του περιβόητου Οργανισμού

Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων το 1984, τον οποίο πλήρωσε (και πληρώνουν ακόμη )

ακριβά η ελληνική οικονομία και φορολογούμενοι.

Περί τα τέλη, λοιπόν, του Δεκεμβρίου 1973 κυκλοφόρησε η είδηση ότι το Δημόσιο

θα εξαγοράσει τους Ελληνικούς Ηλεκτρικούς Σιδηροδρόμους από τον καθηγητή

Στρατή Ανδρεάδη. Πριν από την είδηση, δηλαδή την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου 1973,

η τιμή της μετοχής των ΕΗΣ ήταν 1.130 δραχμές. Αμέσως μετά την είδηση

διαμορφώθηκε στις 820 δραχμές (- 35%)! Σημειώνεται ότι τότε οι ΕΗΣ είχαν

μεγάλη διασπορά των μετοχών, αφού εκτιμάται ότι οι ιδιώτες μέτοχοι ανέρχονταν

σε 2.500 – 3.000 περίπου.

* Μετοχοποίηση της ΔΕΗ: Ακούμε και διαβάζομε ότι η κυβέρνηση προωθεί τη

μετοχοποίηση και της ΔΕΗ, αν αντιμετωπισθούν μερικά σημαντικά προβλήματα και,

κυρίως, τα ασφαλιστικά των εργαζομένων της. Γνωρίζετε όμως ότι μία πρώτη

προσπάθεια για μετοχοποίηση της ΔΕΗ έγινε στις αρχές του 1974; Τότε, λοιπόν,

δημοσιεύθηκε στο υπ΄αριθμόν 322/Α/ Φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως

εγκριτική πράξη του υπουργικού συμβουλίου για τη σύναψη από τη ΔΕΗ

μακροπρόθεσμου δανείου 150 εκατ. δολαρίων, η οποία μάλιστα παρείχε στον

υπουργό Οικονομικών την έγκριση να απευθύνει σε όμιλο ξένων δανειστών

επιστολή, η οποία θα διαβεβαίωνε ότι αφενός μεν η οικονομική θέση του δημόσιου

αυτού οργανισμού δεν θα χειρότερευε από κυβερνητική υπαιτιότητα και ότι

αφετέρου το Ελληνικό Δημόσιο θα διατηρούσε τα 2/3 το συσταθησομένου μετοχικού

κεφαλαίου υπό τον έμμεσο ή άμεσο έλεγχό του! Όπερ εστί μεθερμηνευόμενον ότι

τότε δεν αποκλειόταν η πιθανότητα να χάσει το κράτος την πλειοψηφία της ΔΕΗ!

* Εξήγηση έντονων ανοδικών τάσεων σε συνεδριάσεις: Στη συνεδρίαση της

21ης Ιανουαρίου 1974 σημειώθηκε έντονη ζήτηση και ταχύρρυθμη αύξηση των τιμών

των μετοχών και μάλιστα με υψηλό τζίρο, περίπου 60 εκατ. δραχμών! Τι έγινε,

λοιπόν, τότε ή τι γινόταν, συνήθως, σε παρόμοιες περιπτώσεις; Μα, ό,τι γίνεται

και σήμερα! Αν ανατρέξουμε στο ρεπορτάζ των ημερών αυτών, θα διαπιστώσουμε ότι

η ζωηρή αυτή ζήτηση και άνοδος τιμών των μετοχών προκλήθηκε τότε από την…

προεξόφληση (από τον Ιανουάριο, οι αθεόφοβοι!) των κερδών των εταιρειών στη

χρήση του 1973, από τις φήμες για αυξήσεις μετοχικών κεφαλαίων με διανομή

δωρεάν μετοχών από κεφαλαιοποίηση (τι λέγαμε πιο πάνω;) υπεραξίας ή

αποθεματικών, από τη διαπίστωση ότι οι τιμές των μετοχών είχαν… παραμείνει

στάσιμες ή και πτωτικές για αρκετό καιρό, ενώ των αγαθών είχαν αυξηθεί κατά

διψήφιους αριθμούς, από τις ειδήσεις ότι άρχισαν να ξανάρχονται στο

Χρηματιστήριο επενδυτές που είχαν φύγει για να εξασφαλίσουν το «περίσσευμά»

τους. Μια λεπτομέρεια, έτσι για την ιστορία: την περίοδο αυτή όλα τά ‘σκιαζαν

οι σκληροί πιστωτικοί περιορισμοί, η φοβερή ύφεση, το υψηλό κόστος ενέργειας,

η δυσμενής διεθνής συγκυρία!

* Καθίζηση των blue chips: Συχνά λέμε ή ακούμε σήμερα για «blue chips»

σε τέτοιο σημείο που έχει πολιτογραφηθεί σχεδόν στα ελληνικά ο εισαχθείς από

τη Γουώλ Στρητ χρηματιστηριακός αυτός όρος. Κι όμως, και στην οδό Σοφοκλέους

οι επενδυτές μιλούσαν στις αρχές ακόμη της δεκαετίας του 1970 για blue chips,

δηλαδή για σίγουρα χαρτιά. Η έκπληξη είναι άλλη: ότι και την περίοδο αυτή, οι

επενδυτές προτιμούσαν, όπως και σήμερα, τα αδύνατα χαρτιά!

* Πορεία Χρηματιστηρίου που αντανακλούσε την κατάσταση της οικονομίας:

Στις αρχές Μαΐου του 1974 στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών σημειώθηκε νέα σοβαρή

καθίζηση τιμών, η οποία αποδόθηκε στη συνέχιση της εφαρμογής των

αντιπληθωριστικών μέτρων, στη δυσμενή οικονομική συγκυρία ή στη μη κρατική

παρέμβαση με τη θυσία των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων! Τότε η τιμή

της Εθνικής Τράπεζας, της ραχοκοκαλιάς του Χρηματιστηρίου, συρρικνώθηκε κατά

28% (από 25.000 δραχμές στις 18.000 δραχμές).

* Κατηγορούσαν τη διοίκηση της Τραπέζης της Ελλάδος, ενώ επαινούσαν τα

κυβερνητικά μέτρα! Έγινε κι αυτό στη γενική συνέλευση των μετόχων της Τραπέζης

της Ελλάδος στις αρχές Μαΐου του 1974. Στη συνέλευση αυτή οι εκπρόσωποι των

μετόχων ρώτησαν τη διοίκηση της Τραπέζης της Ελλάδος γιατί περιορίζεται μόνο

στις τραπεζικές μετοχές η απαγόρευση της διανομής μετοχών και από οποιαδήποτε

άλλη αιτία. Η απάντηση ήταν ότι έπρεπε το Χρηματιστήριο να συγκρατηθεί για

λόγους, κυρίως, ψυχολογικούς! Και μία λεπτομέρεια, έτσι για την ιστορία: στη

γενική συνέλευση αυτή ο τότε διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος Κώστας

Παπαγιάννης σχολίασε με δηκτικότητα τη συμπεριφορά μερικών μετόχων, που…

επαινούσαν τα κυβερνητικά μέτρα (ας έκαναν και διαφορετικά!), ενώ έριχναν κάθε

ευθύνη για τα κακά που συνέβαιναν στην… Τράπεζα της Ελλάδος!