Από το φως της χειραφέτησης στα «μολυβένια χρόνια»


Ο Μπερνάντο Μπερτολούτσι, δημιουργός του στρατευμένου «1900», περιέγραψε με μια φράση αυτό που έζησε η Ιταλία το 1968: «Πέφταμε για ύπνο το βράδυ πιστεύοντας ότι την επόμενη μέρα θα ξυπνήσουμε στο μέλλον». Η Ιταλία ξύπνησε σε ένα μέλλον με δυο όψεις. Τη φωτεινή όψη της χειραφέτησης και τη σκοτεινή όψη των «μολυβένιων χρόνων».
Τους πρώτους μήνες του 1968 στην Ιταλία, δεν περνούσε σχεδόν ούτε μια ημέρα χωρίς να καταγράψει η επικαιρότητα την κατάληψη κάποιου πανεπιστημίου. Οι αίθουσες γέμιζαν με τους ήχους επαναστατικών τραγουδιών από την Κούβα και τη Λατινική Αμερική, οι φοιτητές διοργάνωναν «αντιμαθήματα» για την «αποσύγχυση των ιδεολογιών» και τη «χειραγώγηση της συναίνεσης». Μέσα σε λίγους μήνες η πανεπιστημιακή ύλη φαινόταν ήδη πολύ παλιά. Και η σύγκρουση έμοιαζε πια αναπόφευκτη.

Τα μέτωπα ήταν πολλά. Το κράτος και οι συντηρητικοί θεσμοί του, τα κόμματα που άργησαν να καταλάβουν τι συνέβαινε, η αστική τάξη που ζούσε το όνειρο μιας πρωτοφανούς οικονομικής άνθησης, οι νεοφασίστες του ΜSΙ που θεωρούσαν τους εαυτούς τους υπερασπιστές «του νόμου και της τάξης». Ο Τύπος άρχισε να διαπιστώνει ένα «αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στους φοιτητές και το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα». Οι φοιτητές έβλεπαν ως μοναδικούς τους συμμάχους τους βιομηχανικούς εργάτες, οι πιο μαχητικοί από τους οποίους οργάνωναν την ίδια περίοδο τις Ενιαίες Επιτροπές Βάσης (CUΒ) καταγγέλλοντας τα συνδικάτα και προαναγγέλλοντας το «θερμό φθινόπωρο» του 1969. Η κουλτούρα της αμφισβήτησης έβλεπε με καχυποψία ακόμη και τους προοδευτικούς διανοούμενους, αποστρεφόταν ακόμη και το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Μια συζήτηση που διοργάνωσε το περιοδικό «Εσπρέσο» μεταξύ μιας ομάδας φοιτητών και του Αλμπέρτο Μοράβια κατέληξε σε μια σκληρή δίκη για τον συγγραφέα του «Κομφορμιστή» και της «Ανίας». Επιφανή στελέχη του ΙΚΚ κατήγγειλαν «τα παλιόπαιδα που πάσχουν από παλιμπαιδισμό», ο φιλόσοφος Νομπέρτο Μπόμπιο, καθηγητής τότε στο πανεπιστήμιο του Τορίνο, διαπίστωνε ότι οι φοιτητές του «δεν θέλουν Κοινοβούλιο, θέλουν συνέλευση. Και η συνέλευση είναι Ροβεσπιέρος, είναι Τρόμος».

«Μάχη της Βάλε Τζούλια».

Η 1η Μαρτίου πριν από ακριβώς σαράντα χρόνια ήταν μια ηλιόλουστη μέρα στη Ρώμη. Από την Πιάτσα ντι Σπάνια, 4.000 φοιτητές ξεκινούν πορεία με προορισμό την σχολή της Αρχιτεκτονικής. Στη Βάλε Τζούλια, την ήσυχη περιοχή πίσω από το πάρκο της Βίλα Μποργκέζε, τους περιμένουν οι αστυνομικοί. Είναι η πρώτη και πιο βίαιη σύγκρουση, ένας κανονικός ανταρτοπόλεμος με τις δυνάμεις της τάξης, που θα μετρήσει περισσότερους από 600 τραυματίες. Η «μάχη της Βάλε Τζούλια» καταχώρισε στην Ιστορία την ημερομηνία γέννησης του φοιτητικού κινήματος και από τότε η βία βρίσκει όλο και πιο συχνά θέση στην επικαιρότητα. Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι σφραγίζει το ιταλικό ΄68 με ένα ποίημα που δημοσιεύει στο περιοδικό «Νuovi Αrgomenti» και με το οποίο υπερασπίζεται τους αστυνομικούς. Το φοιτητικό κίνημα εξοργίζεται, αλλά είναι πολύ απασχολημένο με τις αντεπιθέσεις των νεοφασιστών πρώτα στο πανεπιστήμιο της Ρώμης κι έπειτα του Μιλάνου. Η ατμόσφαιρα μυρίζει μπαρούτι, πολλοί φοβούνται το πραξικόπημα. Το πραξικόπημα δεν θα γίνει και εκείνη η χρονιά θα τελειώσει με περίπου 500 φοιτητές να πετούν αυγά στους θαμώνες ενός νυκτερινού κέντρου της Τοσκάνης, που γιόρταζαν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1969. Η νέα χρονιά θα καταλάβει τη θέση της στην ιστορία με το «θερμό φθινόπωρο» των εργατικών διεκδικήσεων και την πολύνεκρη έκρηξη τον Δεκέμβριο στην πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνου, την πρώτη τρομοκρατική ενέργεια με την οποία εγκαινιάζεται η περίοδος της «στρατηγικής της έντασης» και των «μολυβένιων χρόνων». Μέχρι το 1974 η Ιταλία θα μετρήσει 140 τρομοκρατικές ενέργειες και ο κύκλος θα κλείσει με τη δολοφονία του Χριστιανοδημοκράτη Άλντο Μόρο από τις «Ερυθρές Ταξιαρχίες». Ο φιλόσοφος Μάσιμο Κάτσαρι, 40 χρόνια από τον ιταλικό Μάη, υποστηρίζει ότι οι sessantotini (τα παιδιά του ΄68) «έχασαν γιατί συνεθλίβησαν ανάμεσα στην αντεπανάσταση της πολιτικής τάξης και την τρομοκρατία». Η καθολική Ιταλία, ωστόσο, κέρδισε τη χειραφέτηση με δυο σημαντικούς νόμους για το διαζύγιο και την άμβλωση. Το ραντεβού είχε δοθεί από το 1968.

«Πετούσαμε αυγά στους πλούσιους στη Σκάλα του Μιλάνου»


Μια φήμη για τον Μάριο Καπάνα, ιδρυτή και ηγέτη του φοιτητικού κινήματος, λέει ότι εκείνο το ταραχώδες ΄68 έγραψε μια μακροσκελή διατριβή για να πείσει το κορίτσι του ότι ο άγιος Θωμάς Ακινάτης δεν είχε αντίρρηση στις προγαμιαίες σχέσεις. Η πραγματικότητα έχει καταγράψει ότι αποβλήθηκε από το Καθολικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, συνελήφθη πολλές φορές, πρωταγωνίστησε με ένα διαφορετικό τρόπο στη Σκάλα του Μιλάνου και παραλίγο να πέσει θύμα λιντσαρίσματος από τους νεοφασίστες. Τη δεκαετία του ΄70 ίδρυσε την Democrazia Ρroletaria με την οποία εξελέγη ευρωβουλευτής το 1979 και βουλευτής από το 1983 έως το 1987. Σήμερα είναι πρόεδρος της Επιτροπής για τα Γενετικά Δικαιώματα. «Το ΄68», λέει στα «ΝΕΑ», «ήταν το πρώτο κίνημα που εκδηλώθηκε ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον κόσμο, θέτοντας τα μεγάλα ζητήματα της εποχής εκείνης. Επιγραμματικά, το ζήτημα της ειρήνης, της εξουσίας, των σχέσεων μεταξύ των φύλων».

Γιατί αυτά τα ζητήματα αναδύθηκαν εκείνη την εποχή;

Όποιος ήταν 20 χρόνων το 1968, είχε γεννηθεί σχεδόν μαζί με την ατομική βόμβα. Ήμασταν η γενιά των πυρηνικών, η γενιά ενός σκοτεινού μέλλοντος. Ζούσαμε τον Ψυχρό Πόλεμο, που κάθε μέρα απειλούσε να γίνει θερμός. Παράλληλα, ζούσαμε την πρώτη εποχή της μαζικής κατανάλωσης. Καταλαβαίνετε την αντίφαση: Το στομάχι μας ήταν γεμάτο, αλλά το μυαλό μας άδειο.

Νοσταλγείτε εκείνη την περίοδο; Όχι. Δεν είναι τυχαίο ότι το τελευταίο μου βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε πριν από μια εβδομάδα, έχει τίτλο «Το ΄68 στο μέλλον». Νομίζω ότι είναι λάθος να ζούμε με αναμνήσεις. Αυτό που έχει σημασία να κάνουμε είναι να αποκαταστήσουμε την ιστορική μνήμη και να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα εκείνων των μεγάλων ιδεών. Κατά τη γνώμη μου, είναι πιο επίκαιρες από ποτέ.

Δηλαδή,μπορεί να υπάρξει ένα νέο ΄68;

Όπως ξέρουν και τα μωρά παιδιά, η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Δεν χρειάζεται ένα νέο ΄68, αλλά κάτι περισσότερο και καλύτερο. Πρέπει να αντλήσουμε διδάγματα από εκείνη την περίοδο, αλλά όχι με την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να επαναληφθεί. Ποια ήταν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ιταλικού Μάη;

Μία διαφορά ήταν η ανοικτή σύγκρουση με τους νεοφασίστες. Αλλά και η σκληρή αντιπαράθεση με το Κομμουνιστικό Κόμμα, κυρίως ύστερα από εκείνη την καταραμένη εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία. Γιατί στην Ιταλία είχαν τόσο έντονη δράση οι νεοφασίστες;

Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στον πολιτικό χάρτη της Μεσογείου. Μια μαύρη αλυσίδα συνέδεε την Ελλάδα των συνταγματαρχών με την Ισπανία του Φράνκο και την Πορτογαλία του Σαλαζάρ. Έλειπε ο κρίκος της Ρώμης. Οι φασίστες ήθελαν να δημιουργήσουν τις συνθήκες για πραξικόπημα και στην Ιταλία. Ίσως, αν δεν είχαμε αντιδράσει, να είχε γίνει.

Θα συμφωνούσατε ότι τα «μολυβένια χρόνια» γεννήθηκαν από την αμφισβήτηση του ΄68,όπως έχει ειπωθεί; Κατηγορηματικά όχι. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1969 και την έκρηξη στην Πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνου, πίσω από την οποία βρισκόταν το κράτος, οι φασίστες και, όπως αποδείχθηκε, ξένες μυστικές υπηρεσίες, κανένας από το κίνημα του 1968 δεν ήταν προσανατολισμένος στον ένοπλο αγώνα. Μόνο έπειτα από εκείνη τη φοβερή τρομοκρατική ενέργεια, μια μειοψηφία ακολούθησε αυτόν τον δρόμο. Τι θα αφήνατε πίσω από εκείνη την περίοδο;

Μια σειρά από λάθη, αναπόφευκτα εξάλλου, αφού δεν είχαμε πολιτική εμπειρία. Θα άφηνα πίσω μου κάποιες ιδεολογικές υπερβολές, μια κάποια προτίμηση που είχαμε στα σκληρά συνθήματα, πολεμοχαρή θα έλεγα, και κάποιες απλοποιήσεις στις αναλύσεις μας του τύπου «ο σοσιαλισμός κατακτά τον κόσμο».

Μάλλον το ποίημα του Παζολίνι σάς είχε θυμώσει τότε. Τι σκέφτεστε γι΄ αυτό σήμερα;

Με κάνει να θυμώνω το ίδιο. Πρώτον, γιατί όλοι θυμούνται τον στίχο που έλεγε ότι οι αστυνομικοί είναι γιοι φτωχών, ενώ εσείς οι φοιτητές είστε γιοι αστών. Λίγοι θυμούνται ότι λίγο πιο κάτω έγραφε «αν και εσείς έχετε δίκιο και εκείνοι άδικο». Πέρα από αυτό, η ουσία είναι ότι δεν μπορείς να κρίνεις έναν άνθρωπο από την κοινωνική του καταγωγή.

Το πανό και οι μεροκαματιάρηδες


Ποια στιγμή σάς έχει εντυπωθεί περισσότερο; Τα αυγά στη Σκάλα του Μιλάνου το βράδυ της 7ης Δεκεμβρίου που εκτοξεύσαμε στους κυρίους με τα σμόκιν και τις κυρίες με τις γούνες.

Ήταν μια συμβολική κήρυξη πολέμου στην αστική τάξη;

Καθόλου. Σας εξηγώ αμέσως τον λόγο. Τέσσερις μέρες νωρίτερα και χίλια χιλιόμετρα νοτιότερα, σε ένα μικρό χωριό της Σικελίας, διαδήλωναν 10.000 άνθρωποι που δούλευαν στα χωράφια. Η αστυνομία άνοιξε πυρ, σκοτώνοντας δύο διαδηλωτές και τραυματίζοντας δεκάδες. Στη Σκάλα σηκώσαμε ένα πανό με την επιγραφή «Οι μεροκαματιάρηδες της Άβολα σάς εύχονται καλή διασκέδαση». Ήταν μια δυνατή καταγγελία. Εγώ είχα μια ντουντούκα και φώναζα: «εσείς κυρία φοράτε γούνες και κοσμήματα που κοστίζουν εκατομμύρια λιρέτες. Οι μεροκαματιάρηδες ζουν με 50 χιλιάδες λιρέτες τον μήνα. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι». Στους καραμπινιέρους έλεγα: «το 70% από εσάς έρχεται από τον Νότο. Πυροβολήσατε τους αδερφούς σας, τους πατεράδες σας. Δεν μπορεί να είναι αυτή η Ιταλία».

Τι αντίκτυπο είχε η διαμαρτυρία σας; Θεωρήθηκε μεγάλο σκάνδαλο, έκανε τον γύρο του κόσμου. Θυμάμαι την επομένη οι εφημερίδες έγραφαν: «ανήκουστο πανδαιμόνιο στη Σκάλα», «ιεροσυλία στον παγκόσμιο ναό της Λυρικής».

Τα γεγονότα με μια ματιά


10 Ιανουαρίου 1968. Ξεσπάει το πρώτο μεγάλο κύμα καταλήψεων στα πανεπιστήμια 3 Φεβρουαρίου. Σε σύγκρουση με τα συνδικάτα, εργάτες της Ρirelli ιδρύουν τις πρώτες Ενιαίες Επιτροπές Βάσης (CUΒ)

1 Μαρτίου. Στη Βάλε Τζούλια, έξω από την Αρχιτεκτονική Σχολή της Ρώμης, σημειώνονται βίαια επεισόδια ανάμεσα σε φοιτητές και αστυνομικούς. Οι τραυματίες ξεπερνούν τους 600 16 Μαρτίου. Έξω από τη Νομική Σχολή στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης συγκρούονται με το Φοιτητικό Κίνημα μέλη του νεοφασιστικού κόμματος ΜSΙ 25 Μαρτίου. Το Φοιτητικό Κίνημα καταγγέλλει «την προσπάθεια του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος να καπελώσει τον αγώνα των φοιτητών» 16 Απριλίου. Ομάδα 52 επίλεκτων νεοφασιστών επισκέπτεται την Ελλάδα έπειτα από πρόσκληση της χούντας με στόχο την εκπαίδευση στις «μεθόδους και τεχνικές διείσδυσης σε οργανώσεις της Αριστεράς» 7 Ιουνίου. Φοιτητές «δικάζουν» την «Corriere della Sera» έξω από τα γραφεία της εφημερίδας στο Μιλάνο, με την κατηγορία της «δυσφημιστικής εκστρατείας εναντίον του φοιτητικού κινήματος». Ακολουθούν συγκρούσεις με την αστυνομία 25 Αυγούστου. Η έναρξη του κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Βενετίας μετατίθεται όταν ομάδα σκηνοθετών, μεταξύ των οποίων ο Πιερ Πάολο Παζολίνι και ο Μάρκο Φερέρι, απαιτούν την «αυτοδιαχείριση της Μόστρας» 7 Δεκεμβρίου. Φοιτητές με επικεφαλής τον Μάριο Καπάνα συγκεντρώνονται έξω από τη Σκάλα του Μιλάνου και εκτοξεύουν αυγά στους θεατές Νοέμβριος 1969. Ιδρύεται η οργάνωση της εξωκοινοβουλετικής Αριστεράς Lotta Continua 12 Δεκεμβρίου. Φονική έκρηξη στην Πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνου με 17 νεκρούς και 88 τραυματίες. Άλλες τέσσερις βόμβες θα εκραγούν σε Μιλάνο και Ρώμη σε διάστημα μιας ώρας 23 Ιουλίου 1970. Κυκλοφορεί το πρώτο φυλλάδιο με την υπογραφή των Ερυθρών Ταξιαρχιών 7 Δεκεμβρίου. Ο Γιούνιο Βαλέριο Μποργκέζε επιχειρεί ανεπιτυχώς πραξικόπημα

Το Κομμουνιστικό Κόμμα στους νέους


Λυπάμαι.Η αντιπαράθεση με το Κομμουνιστικό Κόμμα έπρεπε να γίνει στο πρώτο μισό της περασμένης δεκαετίας.Αργήσατε,αγαπητοί.

Δεν έχει καμία σημασία εάν τότε δεν είχατε γεννηθεί ακόμη:

τόσο το χειρότερο για σας.

Τώρα οι δημοσιογράφοι όλου του κόσμου (μαζί μ΄ εκείνους της τηλεόρασης)

σας γλείφουν (όπως λέγεται ακόμη στο φοιτητικό λεξιλόγιο) τον κώλο.Εγώ όχι,αγαπητοί.

Όταν χθες στη Βάλε Τζούλια πλακωθήκατε στο ξύλο με τους αστυνομικούς,εγώ συμπονούσα τους αστυνομικούς.

Γιατί οι αστυνομικοί είναι γιοι φτωχών.

Στη Βάλε Τζούλια,χθες,είχαμε ένα θραύσμα της πάλης των τάξεων:κι εσείς αγαπητοί (αν και στην πλευρά του δίκαιου) ήσασταν οι πλούσιοι, ενώ οι αστυνομικοί (που βρίσκονταν στην πλευρά του άδικου) ήταν οι φτωχοί.Ωραία νίκη,επομένως, η δική σας!Σε αυτές τις περιπτώσεις, στους αστυνομικούς προσφέρονται λουλούδια,αγαπητοί.

(Απόσπασμα από το ποίημα του Πιερ Πάολο Παζολίνι για τη «μάχη της Βάλε Τζούλια».