Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, σε όλα τα κόμματα της Αριστεράς, κάποιος υπάλληλος του γραφείου Τύπου ανοίγει στον υπολογιστή το αρχείο με τις κομματικές ανακοινώσεις, βρίσκει την περσινή ανακοίνωση για την επέτειο του Πολυτεχνείου, αν δεν βαριέται τρομερά κάνει καμιά μικροαλλαγή για τους τύπους, και τη δίνει στη δημοσιότητα. Κατά κανόνα, περιλαμβάνεται το στερεότυπο ότι το σύνθημα της εξέγερσης για ψωμί, παιδεία, ελευθερία, παραμένει πάντα επίκαιρο. Είναι πράγματι έτσι; Ας το εξετάσουμε λοιπόν, με καλή διάθεση και χωρίς προκαταλήψεις, για να δούμε πόσο επίκαιρο είναι.
Ψωμί. Κατ’ αρχάς, το ίδιο το ψωμί ως διατροφικό προϊόν είναι σήμερα απείρως καλύτερο εν σχέσει με το ψωμί του 1974. Το ψωμί της εποχής εκείνης ήταν ή άσπρο ή μαύρο και ήταν παντού το ίδιο: εξίσου άνοστο και βαρετό από όποιον φούρνο κι αν το αγόραζες. Σήμερα, ο κάθε φούρνος διαθέτει τεράστια ποικιλία αρτοσκευασμάτων και οι τύποι του ψωμιού που μπορείς να βρεις στην αγορά είναι περισσότεροι από δεκαπέντε. Μιλώντας λοιπόν για το ψωμί κατά κυριολεξία οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι η πρόοδος ήταν αλματώδης από το 1974. Δεν έχουμε αποκτήσει φούρνους αντίστοιχους των παρισινών – ούτε και πρόκειται, γιατί η κουλτούρα και η παράδοση δεν μεταφυτεύονται. Στεκόμαστε όμως επαξίως σε ευρωπαϊκό επίπεδο πλέον.
Ως προς το ψωμί με τη μεταφορική έννοια, την ανάγκη της επαρκούς διατροφής δηλαδή, και εδώ έχουμε πραγματοποιήσει εντυπωσιακή πρόοδο. Αναζητήστε το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ από την πρώτη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στο Καλλιμάρμαρο το 1974 (κάπου θα υπάρχει στο Διαδίκτυο) και θα τρομάξετε με τη διαφορά. Θα εκπλαγείτε βλέποντας πόσο αδύνατοι ήμασταν τότε, που ήταν στη μόδα τα ψηλοκάβαλα εφαρμοστά παντελόνια με καμπάνα και τα κολλητά πουκάμισα με τα μεγάλα πέτα. Σήμερα, ο ένας στους δύο μας είναι παχύσαρκος ή υπέρβαρος. Αυτό, δε, συνεπάγεται κινδύνους για την υγεία, αλλά και μεγάλο κόστος, ιδίως σε έναν πληθυσμό με δημογραφικό πρόβλημα. Δεν νομίζω λοιπόν ότι είναι σοβαρό να μιλάμε για πληθυσμό που πεινάει και ζητάει ψωμί. Μπορεί η ακρίβεια στις τιμές των τροφίμων να είναι το βασικό πρόβλημα της καθημερινότητας για μια μέση οικογένεια, από πείνα όμως δεν υποφέρουμε. Αντιθέτως, ερχόμαστε αντιμέτωποι πια με τα προβλήματα που προκάλεσε η υπερτροφία. Σημειώστε, δε, ότι με ποσοστό 50% βρισκόμαστε ακριβώς στον ευρωπαϊκό μέσο όρο παχυσαρκίας. Πλήρης εξευρωπαϊσμός δηλαδή! Παράπονο δεν πρέπει να έχουμε κανένα.
Τι να πούμε για ελευθερία; Σωστότερο είναι να μιλάμε για ασυδοσία και ανευθυνότητα, γιατί είναι πια πάρα πολλοί αυτοί γύρω μας που αντιλαμβάνονται έτσι την ελευθερία. Εδώ ούτε αυτό το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη δεν γλίτωσε από το κύμα της ασυδοσίας που βαφτίσαμε ελευθερία και χρειάστηκε να θεσπιστεί ειδικός νόμος για την προστασία του. Στο τείχος της Ακρόπολης, όμως, πάντα επιτρέπεται σε όποιον θέλει να κρεμάει ό,τι κουρέλι θέλει, αρκεί να φέρει πάνω του πολιτικό μήνυμα. Δεν μας λείπει η ελευθερία, εκείνο που λείπει είναι το αντίστοιχο αίσθημα ευθύνης που πρέπει να τη συνοδεύει για να μη γίνεται ασυδοσία.
Στην παιδεία, τέλος, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Από τη μία έχουμε πληθωρισμό βαθμών και πτυχίων. Σήμερα ο βαθμός 19 στη Μέση Εκπαίδευση αντιστοιχεί στο 15 του 1974. Τότε οι υποψήφιοι ήταν σχεδόν 100.000 και οι θέσεις στα πανεπιστήμια μόλις 10.000. Σήμερα είναι κάπου 60 με 70 χιλιάδες οι θέσεις και υπάρχουν παντού πανεπιστήμια, ακόμη και εκεί που δεν χρειάζονται. Το πτυχίο έχει πια υποβαθμιστεί και πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύεται από μεταπτυχιακό, ενώ έχουμε φτάσει πια στο σημείο να εξάγουμε γιατρούς και να εισάγουμε εργάτες γης. Από την άλλη πλευρά όμως, η αύξηση των πτυχίων δεν επέφερε την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου. Διαπιστώνεται, κατά τη γνώμη μου, στην κρίση του 2009. Τότε είδαμε ότι η πλειοψηφία ημών των Ελλήνων δεν είχε ιδέα περί οικονομίας. Οι περισσότεροι πίστευαν αφελώς ότι ένα κράτος δανείζεται όσο επιβάλλει η αξιοπρέπεια του λαού του, δηλαδή όσο θέλει και, όταν χρεοκοπήσει, τότε του σβήνουν τα χρέη. Τόσο γίδια, παρά τα πτυχία μας! Συνεπώς, για το τρίτο σκέλος του συνθήματος, εκείνο της παιδείας, θα συμφωνήσω ότι παραμένει πάντα επίκαιρο. Στις στατιστικές θριαμβεύουμε, στο τεστ της PISA πατώνουμε…
