Σηματοδότησε η νίκη του Μαμντάνι το τέλος της κυριαρχίας της ελεύθερης αγοράς στις ΗΠΑ; Αποτέλεσε η νίκη του Τραμπ το 2024, μία καθολική επικράτηση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού στην Αμερική; Μάλλον όχι. Η αποκωδικοποίηση, εξάλλου, των εκλογικών μηνυμάτων είναι πιο σύνθετη. Εξαρτάται από τα στοιχεία της εκλογικής προσφοράς, όπως για παράδειγμα το ποιοι είναι οι υποψήφιοι και οι αντίπαλοί τους, αλλά και από τα στοιχεία της εκλογικής ζήτησης, όπως για παράδειγμα πόσο έντονο είναι το αίτημα για αλλαγή πολιτικής σελίδας ή ο ενδεχόμενος φόβος μιας πολιτικής ανατροπής.
Η πρόσφατη εμφατική εκλογική επιτυχία του Μαμντάνι αλλά και του Τραμπ, πριν από έναν χρόνο, έχουν ένα κοινό στοιχείο. Δύο αντισυμβατικοί υποψήφιοι κυριάρχησαν εκλογικά, ερχόμενοι σε αντιπαράθεση με ένα πολιτικό και κομματικό κατεστημένο. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως και οι δύο δημιούργησαν ένα κίνημα από τα κάτω, με διαφορετικά σίγουρα επί μέρους χαρακτηριστικά, αλλά με μία κοινή αντι-ελίτ και αντι-κατεστημένη πρόταση.
Με αφορμή τις δύο προβεβλημένες εκλογικές διαδικασίες μπορούμε να διακρίνουμε κάποια νέα χαρακτηριστικά πολιτικής συμπεριφοράς.
Πρώτον, η εμπεδωμένη απονομιμοποίηση των κομματικών ελίτ. Η αμφισβήτηση των ελίτ μπορεί να αποτελέσει ένα νέο εργαλείο εισόδου στην πολιτική αντισυμβατικών υποψηφίων. Δεν είναι οι θέσεις τους που προσελκύουν νέους ψηφοφόρους, αλλά το στυλ, η προσωπικότητα και το παράδειγμά τους.
Δεύτερον, οι νέες τεχνολογίες οδηγούν σε ένα νέο στυλ κοινωνικών σχέσεων. Κινήματα βάσης οργανώνονται ταχύτερα και προσελκύουν νέους συμμετέχοντες στην κατεύθυνση αμφισβήτησης του υφιστάμενου πολιτικού προσωπικού. Σε πολλές περιπτώσεις η χρηματοδότηση μιας εκλογικής καμπάνιας από «τους πολλούς» υπερκερνά την οικονομική δύναμη «των λίγων».
Τρίτον, η καθοριστική σημασία του υποψηφίου. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, η επαγγελματική διαδρομή, και το προσωπικό παράδειγμα, είναι καθοριστικά για τη θετική ή αρνητική επιλογή των ψηφοφόρων. Στις 5 Νοεμβρίου 2025, στις ΗΠΑ, οι υποψήφιοι των Δημοκρατικών στο Νιου Τζέρσεϊ και τη Βιρτζίνια τα πήγαν πολύ καλύτερα από ό,τι μόλις πριν από έναν χρόνο η Χάρις έναντι του Τραμπ, στο ίδιο εκλογικό σώμα.
Η επιρροή του υποψήφιου στο εκλογικό αποτέλεσμα, έχει εντοπιστεί πολλές φορές και στη ελληνική περίπτωση. Η ανάγκη να πιστέψουμε πως κάτι διαφορετικό μπορεί να υπάρξει, μας οδηγεί να επιλέξουμε ακόμη και πρόσωπα με τα οποία δεν συμφωνούμε καν στα περισσότερα.
Τέταρτον, το καθαρό μήνυμα. Σε ένα περιβάλλον έντονου πληθωρισμού ειδήσεων, εικόνων, πληροφοριών και αντικρουόμενων απόψεων, το καθαρό μήνυμα κερδίζει. Ο βαθμός στον οποίο ο υποψήφιος προσφέρει λύσεις και ανταποκρίνεται σε αιτήματα αλλαγών για τον υφιστάμενο κόσμο, μπορεί να ξεπεράσει γενικές και υπερβατικές ιδέες που αφορούν έναν άλλον κόσμο, πιο ιδανικό.
Αυτά τα νέα χαρακτηριστικά της πολιτικής συμπεριφοράς δεν έχουν προκύψει μόνο από τη χειραφέτηση των ψηφοφόρων. Το εκλογικό σώμα έχει οδηγηθεί στην αναζήτηση εναλλακτικών επιλογών λόγω της απόστασης, της αναποτελεσματικότητας και της αδιαφορίας των πολιτικών ελίτ. Το αποτέλεσμα είναι να βιώνουμε διαρκώς μία εύθραυστη ισορροπία εκλογικής επιλογής υποψηφίων που φλερτάρουν άλλοτε με την ιδέα διόρθωσης των κακώς κειμένων άλλοτε με ριζοσπαστικές προτάσεις μεγαλύτερων ανατροπών.
Ο Γιώργος Σιάκας είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και διευθυντής Ερευνών της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
