Παρακολούθησα την κηδεία του Διονύση Σαββόπουλου από τον γυναικωνίτη της Μητρόπολης. Είναι ψηλά, χρειάζεται να ανέβεις καμιά σαρανταριά σκαλιά. Αλλά έτσι φτάνεις πιο κοντά στον Θεό, ενώ έχεις και καλύτερη ματιά. Ο ναός ήταν κατάμεστος, αλλά ο κόσμος δεν ξεχείλιζε από τις πόρτες. Και η ταξιθεσία ήταν αυστηρή, υπακούοντας σε ένα πρωτόκολλο που ορίζεται από το πένθος, αλλά και την ιεραρχία.
Στα δεξιά, δίπλα στο φέρετρο, βρίσκεται η οικογένεια. Ακριβώς πίσω της, εκείνοι που λογίζονται ως στενοί φίλοι και αυτοί που είχαν την τιμή να εκφωνήσουν επικήδειο. Ακριβώς απέναντι κάθονται οι επίσημοι. Στην πρώτη σειρά, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο Πρωθυπουργός. Δίπλα τους υπάρχουν κενές καρέκλες για τους πολιτικούς αρχηγούς. Εμειναν άδειες, με εξαίρεση εκείνη που κατέλαβε, στην άκρη της σειράς, η Ζωή Κωνσταντοπούλου. Οι της Αριστεράς προτίμησαν να απουσιάσουν ή, καλύτερα, να απέχουν, μην τους μαλώσει κανένας αρθρογράφος που δεν μπορεί ούτε τώρα να κάνει ειρήνη με τον Σαββόπουλο. Ντράπηκα για αυτούς. Αλήθεια. Τα ονόματά τους τοποθετήθηκαν πάνω σε άδειες καρέκλες. Ομως είναι άλλες οι καρέκλες που τους ενδιαφέρουν.
Ακριβώς πίσω κάθονται οι υπουργοί. Ηρθαν έξι. Εκεί κοντά, δίπλα ή πίσω από τους υπουργούς, βολεύονται τα πολιτικά στελέχη. Ηταν η Αννα Διαμαντοπούλου. Ο Βενιζέλος δεν ξέρω αν λογίζεται πια ως πολιτικός ή μετά-πολιτικός. Ηταν στην πρώτη σειρά των θέσεων που προορίζονται για όσους πήγαν απλώς για το κατευόδιο. Οι περισσότεροι από όσους βρέθηκαν στη Μητρόπολη ήταν γνωστοί του καλλιτεχνικού χώρου. Τραγουδιστές, κάποιοι ηθοποιοί, οι απαραίτητοι δημοσιογράφοι. Θα του άρεσε, αλήθεια, του Σαββόπουλου αυτή η κηδεία; Ναι, ήταν όπως του άξιζε και του έπρεπε. Αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι θα του ταίριαζε. Θα προτιμούσε ένα μικρό γλεντάκι, με τους ψάλτες να λένε τα τραγούδια του, τον Αρχιεπίσκοπο να τα μουρμουρίζει γεμίζοντας κρασί το κύπελλο της Θείας Κοινωνίας και γύρω από το φέρετρο να στήνεται κυκλικός χορός. «Ομως τούτη η θητεία, δεν σταματάει πουθενά». Και θα σηκώνονταν η ψυχή να δώσει ρεύμα. Σίγουρα.
Τα γαλάζια τρίκυκλα
Ανάμεσα στα προνόμια που είχαν χορηγηθεί προς τους αναπήρους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η άδεια περιπτέρου και κάτι γαλάζια μικρά τρίκυκλα. Το όχημα εξυπηρετούσε τους ανθρώπους που δεν είχαν πλέον λειτουργικά πόδια καθώς όλα τα χειριστήρια ήταν τοποθετημένα στο τιμόνι. Διέθετε και μία δεύτερη θέση, πίσω από τον οδηγό, η οποία ήταν συρόμενη. Στις παρελάσεις ανέβαινε εκεί και μία νοσοκόμα που είχε και η ίδια πολεμικά γαλόνια. Μέχρι και τη δεκαετία του ’70, αυτός ο σχηματισμός των τρίκυκλων ακολουθούσε τους Μακεδονομάχους που άνοιγαν την παρέλαση στη Θεσσαλονίκη. Υστερα οι Μακεδονομάχοι χάθηκαν. Εβγαιναν κάποιοι απόγονοί τους. Και στη συνέχεια, χρόνο με τον χρόνο, άρχισαν να μειώνονται τα γαλάζια τρίκυκλα. Κρίμα. Ισως κάποια στιγμή πρέπει να τα επαναφέρουμε. Και ας ρυμουλκούνται από στρατιωτικά οχήματα. Οχι μόνο για να τιμήσουμε εκείνους που έδωσαν κομμάτια της σάρκας τους για την πατρίδα. Αλλά για να θυμόμαστε ότι η Ιστορία δεν προχωρά μόνο με βήμα παρέλασης, αλλά και με τριγμούς μετάλλου πάνω στην άσφαλτο.
Οι απόντες
Η Αριστερά απουσίαζε από την κηδεία του Διονύση Σαββόπουλου. Επιβεβαίωσε, δηλαδή, την απόσταση που διατηρεί από τον πραγματικό κόσμο. Πήρε το μολύβι και υπογράμμισε τις διαχωριστικές γραμμές από το κομμάτι της κοινωνίας που είναι απαλλαγμένο από στερεότυπα, πολιτικές προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Αρνήθηκε ακόμα και να τιμήσει τον Σαββόπουλο ως κομμάτι της πολιτισμικής της ταυτότητας. Διότι η Αριστερά είναι ακόμα εκεί, στο ’60, στο ’70, άντε και στο ’80. Εκεί συναντήθηκε με τον Σαββόπουλο. Μετά εκείνος προχώρησε, δεν ευνούχισε τη σκέψη του με ιδεολογήματα. Δεν αρνήθηκε την εικόνα ενός κόσμου που αλλάζει. Αν θέλετε, συμβιβάστηκε και με την ήττα της νιότης του. Η κομματική αρτηριοσκληρωτική Αριστερά δεν πήγε στην κηδεία όχι από μνησικακία, αλλά για να μη φανεί ότι ο άνθρωπος στο φέρετρο είναι πιο ζωντανός από την ίδια.
Ο star της ημέρας
Ο Κώστας Πρέκας. Οχυρωμένος στο Ρούπελ φωνάζει στους ναζί «Ελάτε να τα πάρετε», έκφραση αμφίσημη καθώς, στην αγοραία εκδοχή της, δεν περιορίζεται αποκλειστικά στα όπλα. Και λίγο πιο πέρα, η Βουγιουκλάκη, η Καρέζη, ο Χρήστος Πολίτης, ενώ ο Δήμος Σταρένιος προσπαθεί να μας πείσει ότι οι Γερμανοί είναι φίλοι μας.
