Τριάντα χρόνια μετά τη φρίκη της Σρεμπρένιτσα και το τέλος του πιο αιματηρού πολέμου στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη διέρχεται σοβαρή κρίση. Στην καρδιά της, ο Μίλοραντ Ντόντικ, ηγέτης των Σέρβων της Βοσνίας, αμφισβητεί ανοιχτά το μεταπολεμικό σύνταγμα της χώρας, αφήνοντας περιθώριο για μια προκεχωρημένη ρωσική επιρροή στο κέντρο των Δυτικών Βαλκανίων. Ο θεσμικός μηχανισμός που συγκρατεί το κράτος – η Συμφωνία του Ντέιτον – φθείρεται, καθώς ο αυταρχισμός ενισχύεται και η διαφθορά κυριαρχεί.
Η ειρήνη, αν και διατηρήθηκε με εύθραυστο συμβιβασμό, δεν μεταφράστηκε ποτέ σε λειτουργικό κράτος. Τώρα, με τον Ντόντικ να προκαλεί το κράτος δικαίου, να ταξιδεύει στη Μόσχα ως εταίρος του Πούτιν και να αναβιώνει μια ρητορική εθνοτικού διαχωρισμού, η Βοσνία δεν αντιμετωπίζει απλώς μια πολιτική πρόκληση αλλά μια υπαρξιακή απειλή.
«Η απόπειρα προσέγγισης του Ντόντικ υπογραμμίζει γιατί, τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του πολέμου στη Βοσνία, οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι επανεστιάζουν υπερβολικά στη μικρή, εθνοτικά διχασμένη χώρα, φοβούμενοι ότι και πάλι αναδύονται προβλήματα», επισημαίνουν οι Ράσελ και Ντούναϊ στους “Financial Times”.
Μετά τις συγκρούσεις της περιόδου 1992- 1995 στη Βοσνία με περισσότερους από 100.000 νεκρούς η Συμφωνία του Ντέιτον δημιούργησε ένα κράτος-μωσαϊκό αποτελούμενο από δύο αποκεντρωμένες οντότητες.
Τώρα αξιωματούχοι και διπλωμάτες ανησυχούν ότι η αδύναμη κεντρική κυβέρνηση στην οποία αυτές υπάγονται, βρίσκεται στα όριά της. Επιπλέον εκτιμούν πως η Ρωσία μπορεί να εκμεταλλευτεί τις εντάσεις για να προκαλέσει αναταραχή στην αυλή της Ευρώπης. Κάτι που δημιουργεί ένα πικρό σκηνικό υπόβαθρο για την 30ή επέτειο της σφαγής στη Σρεμπρένιτσα τον Ιούλιο του 1995, της πρώτης γενοκτονίας στην Ευρώπη που αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ μετά το Ολοκαύτωμα, υπογραμμίζουν οι «FT».
Για τη γενιά που ενηλικιώνεται μετά τον πόλεμο, η παράλυση είναι εξοργιστική όπως και η διαφθορά του κράτους. Η Βοσνία – Ερζεγοβίνη κατατάσσεται δίπλα στη Λευκορωσία στον δείκτη διαφθοράς της Transparency International.
Ωστόσο όπως υπογραμμίζει η “Liberation”, το έγκλημα δεν έμεινε ατιμώρητο. Με κάποιο τρόπο, είναι ακόμη επίκαιρο. Ακόμα και σήμερα, τριάντα χρόνια μετά, η σφαγή της Σρεμπρένιτσα αποτελεί αντικείμενο ερευνών, ενταλμάτων σύλληψης και δικών. Μόνο τον Ιανουάριο φέτος, η βοσνιακή Δικαιοσύνη απήγγειλε κατηγορίες για γενοκτονία εναντίον πέντε πρώην στρατονόμων ταγμάτων του σερβικού στρατού της Βοσνίας.
Μετά τις πρώτες εβδομάδες από τη σφαγή πάνω από 8.000 Βόσνιων στην περιοχή της Σρεμπρένιτσα, άρχισαν να διαρρέουν πληροφορίες για το εύρος των εγκλημάτων. Τον Νοέμβριο του 1995 το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία που συστάθηκε δύο χρόνια νωρίτερα επέδραμε δυναμικά απαγγέλλοντας κατηγορίες για γενοκτονία εναντίον των Ράντοβαν Κάρατζιτς και Ράτκο Μλάντιτς. Περίπου είκοσι ανώτεροι πολιτικοί και στρατιωτικοί έχουν δικαστεί από το Δικαστήριο αυτό και τον Διεθνή Μηχανισμό που το διαδέχτηκε το 2017.
Ο Χίλμετ Κάρτσιτς του Ινστιτούτου Ερευνών για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στο Πανεπιστήμιο του Σαράγεβο επιβεβαιώνει ότι περίπου «40.000 άτομα συμμετείχαν στη γενοκτονία τον Ιούλιο του 1995, χωρίς απαραίτητα να έχουν διαπράξει εγκλήματα». Εκτιμά ότι θα χρειαστούν δεκαετίες για την ολοκλήρωση της δικαστικής διαδικασίας.
