Ο σχετικός πόλεμος

Αν και είμαι ο τελευταίος άνθρωπος στον πλανήτη που θα μπορούσε να μιλήσει για τη θεωρία της σχετικότητας (δεν καταλαβαίνω ούτε πώς δουλεύει το τηλέφωνο), τελευταία την αισθάνομαι ολόγυρά μου. Για την ακρίβεια, την αισθάνομαι να με συμπιέζει σαν ακορντεόν. Σαν τον χρόνο που τόσο καιρό τώρα απλωνόταν και ξαφνικά στένεψε, πύκνωσε, στριμώχτηκε, και μέσα του στριμωχτήκαμε κι εμείς.

Χτες μόλις δεν φωνάζαμε «Χριστός ανέστη» από τα μπαλκόνια μας αναρωτώμενοι αν θα ξαναδούμε ποτέ τα γραφεία μας, την κομμώτριά μας, τους γονείς μας; (Ισως όχι μ' αυτή τη σειρά, αλλά ίσως και ναι.) Σαν χτες δεν ήταν που ζήσαμε τρέιλερ χολιγουντιανής Αποκάλυψης εγκλωβισμένοι σε φωτιές στην Εύβοια και μετά σε χιονοθύελλες στους Αμπελόκηπους; Πώς πήγαμε από το να τσακωνόμαστε για το αν θα υποκύψουμε στις συνωμοσίες των εμβολιασμών, στο να τσακωνόμαστε για το αν θα γίνουμε πιόνια του ΝΑΤΟ ή θα είμαστε μετηνειρηνηκαιτονάνθρωπο; Δεν προλάβαμε να συγκινηθούμε με τις επετείους του 1821 και του 1922 κι αναρωτιόμαστε αν θα υπάρξει 2023 - αφού κάποιος, δεν μπορεί, θα το πατήσει το κουμπί με τα πυρηνικά.

Είναι φθινόπωρο και ζούμε σε μια χώρα που έχει σαν φθινόπωρο ό,τι έχουν οι περισσότερες άλλες σαν καλοκαίρι, αλλά σε πιο ωραίο. Είναι πολύ ωραίες οι φθινοπωρινές μας μέρες, εδώ στην Ελλάδα, και το καταλαβαίνουμε ακόμα κι αν δεν έχουμε χρόνο για βόλτες και ρεμβασμούς. Κάποια στιγμή ενώ μπαινοβγαίνουμε στα λεωφορεία ή είμαστε ακινητοποιημένοι στα αυτοκίνητά μας ή στημένοι στις ουρές ή απλώς κοιτάμε έξω από το παράθυρο, το μελένιο φως αυτού του φθινοπωρινού ήλιου, ο τρόπος που λάμπει πάνω σε όλα, μπαίνει μέσα στους πόρους μας οι οποίοι (ούτε κι αυτό ξέρω να το εξηγήσω, είναι κάπως σαν το τηλέφωνο) λαμβάνουν την πληροφορία κι ευφραίνονται: να άλλο ένα φθινόπωρο, βγήκαν τα χειμωνιάτικα στις βιτρίνες, ανοίγουν τα χειμερινά σινεμά και τα καινούργια εστιατόρια.

Αλλά μαζί με όλα αυτά, είμαστε και σε πόλεμο. Και να τη, η θεωρία της σχετικότητας.

Κανένας δεν μας υποσχέθηκε ποτέ ότι ο πόλεμος θα γίνεται με τον τρόπο του σινεμά. Κανένας δεν μας εγγυήθηκε ότι θα υπάρχουν πάντα οι ένστολοι στα χαρακώματα και τα γυναικόπαιδα στα μετόπισθεν να τυλίγουν γάζες - κανένας δεν μας είπε ότι θα υπάρχει πάντα μέτωπο και μετόπισθεν. Αντίθετα, εδώ και καιρό ξέρουμε (αν θέλουμε να το ξέρουμε) ότι ένας πόλεμος είναι και υβριδικός και κυβερνητικός και επικοινωνιακός, με στρατιώτες σε υπόγεια κάτω από τη γη που κοιτούν οθόνες· ότι ένας πόλεμος γίνεται κι ενώ βγαίνουν τα χειμωνιάτικα στις βιτρίνες κι ανοίγουν τα σινεμά και τα καινούργια εστιατόρια. Ξέρουμε (αν θέλουμε να το ξέρουμε) ότι μπορεί να μην πολεμάμε πια με το δίκαννο στο ώμο αλλά με τη μικρή ή μεγάλη στέρηση κάποιων αγαθών (απολαύσεων; πολυτελειών;). Και ότι μπορεί αυτό για το οποίο πολεμάμε να είναι μια πατρίδα με σύνορα πιο πλατιά από ποτέ: μ' έναν ορίζοντα πιο ανοιχτό σ' ένα παρελθόν γεμάτο πληγές που δεν φοβούνται να πουν το όνομά τους και σ' ένα μέλλον αναγνωρίσιμο αν όχι για μας, σίγουρα για τα κοινά παιδιά μας· μια πατρίδα όπου ρίζωσαν αξίες πιο δύσκολα κατακτημένες - μια πατρίδα, για όλα αυτά, πιο πολύτιμη.

Ναι, αλλά όλα είναι σχετικά. Γιατί αν τα δεχτούμε πρέπει να δεχτούμε κι ότι δεν θα περάσουμε καλά, γιατί στον πόλεμο κανένας δεν περνάει καλά. Ναι, αλλά εμείς θέλουμε να περνάμε καλά. Eχουμε συνηθίσει να περνάμε καλά και, στο κάτω κάτω, όλα είναι σχετικά: μα χτύπησαν σειρήνες; Στρατολογήθηκαν τα αγόρια μας; Θέλει κάποιος εχθρός να μπει στο δικό μας σπίτι; Oχι. Το μόνο που έγινε είναι κυρώσεις κι επιπτώσεις. Γίνονται έτσι οι πόλεμοι, με κυρώσεις κι επιπτώσεις;

Ναι, τώρα έτσι γίνονται.

Και αυτό το ωραίο φθινόπωρο, μόλις λίγες μέρες πριν, όταν ερωτηθήκαμε «Πιστεύετε ότι οι επιπτώσεις από τις κυρώσεις της Ρωσίας στη Δύση πρέπει να οδηγήσουν σε αλλαγή στάσης της Ευρωπαϊκής Eνωσης απέναντι στη Ρωσία;» το 71% από εμάς απάντησε Ναι⁽¹⁾. Ναι, η Ευρωπαϊκή Eνωση «πρέπει να αλλάξει στάση» γιατί οι κυρώσεις θα φέρουν επιπτώσεις που δεν μας αρέσουν, γιατί δεν θα περάσουμε καλά και εμείς θέλουμε να περνάμε καλά.

Γιατί εντάξει, βρε παιδιά, πόλεμος, αλλά όχι και πόλεμος-πόλεμος. Oλα αυτά είναι σχετικά. Μπορεί να στηρίζουμε κάτι, μπορεί κάτι κάπου να γίνεται για βωμούς και πατρίδες όχι μόνο ξένες αλλά και δικές μας, πατρίδες της συνείδησης και του πολιτισμού μας· μπορεί κάποιοι κάπου να σφαγιάζονται σαν εμπροσθοφυλακή ενός ολόκληρου κόσμου που στοιχίζεται πίσω τους γιατί ό,τι παθαίνουν οι μπροστά μπορεί να το πάθουν και οι πίσω, μπορεί το ακορντεόν του χρόνου ξαφνικά να άνοιξε πάλι παίζοντας ήχους απόλυτης φρίκης και φέρνοντας στο παρόν έναν εχθρό με επιδιώξεις και λόγια και πράξεις εποχών παλιών και τόσο σκοτεινών που νομίζαμε ότι δεν θα ξαναδούμε - αλλά να, εμείς εδώ περπατάμε ελεύθεροι στον φθινοπωρινό ήλιο. Και καθώς διαθλάται το γλυκό του φως μέσα από τις ασφάλειες κι ανασφάλειες της καθημερινότητάς μας, εμείς φιλοκαλούμε μετ' ευτέλειας και φιλοσοφούμε μετά μαλακίας. Με τη μαλθακότητα δηλαδή που ψιθυρίζει απαλά μέσα μας, όλα είναι σχετικά. Πόλεμος, αλλά όχι και να κρυώνουμε. Ας αλλάξουμε και λίγο στάση.

Οι κυρώσεις φέρνουν επιπτώσεις, και οι επιπτώσεις φέρνουν κακές δημοσκοπήσεις, και οι κακές δημοσκοπήσεις φέρνουν ανησυχίες σε όλες τις κυβερνήσεις όλου του κόσμου. Και γι' αυτό οι κυβερνήσεις μπορεί να κάνουν πίσω και ν' «αλλάξουν τη στάση τους» και μετά εμείς, αφού δεν θα κρυώνουμε πια, μπορούμε να τις κατηγορήσουμε με την ησυχία μας για (αχ θα την πω τη λέξη) προδοσία. Είναι σχετικά όλα αυτά, είναι πώς το βλέπει κανείς.

Είναι λοιπόν σχετικά; Εγώ δεν το νομίζω, δεν το νομίζω καθόλου. Αλλά εγώ δεν έχω καν καταλάβει πώς λειτουργεί το τηλέφωνο.

⁽¹⁾ Έρευνα της Metron Analysis για το Συνέδριο του Κύκλου Ιδεών, 3 Οκτωβρίου 2022

Η Καρολίνα Μέρμηγκα είναι συγγραφέας