Ξημέρωνε 10 Νοεμβρίου το 1989, όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου – και η Ιστορία σάρωσε το εγχείρημα μιας δίκαιης κοινωνίας στο όνομα της κομμουνιστικής ουτοπίας, που ενέπνευσε πολλούς, αλλά όπου εφαρμόστηκε στην πράξη έφερε δυστυχία, βία, διώξεις και μαζικούς θανάτους. Εντελώς ξαφνικά, σαστισμένοι, οι Ανατολικογερμανοί ξεχύθηκαν στη Δύση, ξαφνιασμένοι από την απροσδόκητη γι’ αυτούς ελευθερία.
Ηταν η θλιβερή και, ταυτόχρονα, ελπιδοφόρα για τους λαούς επίγευση από έναν φοβερό αιώνα. Η κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, και οι εξελίξεις που ακολούθησαν, απέδειξε ότι ο κομμουνισμός ήταν ένα κοινωνικό και πολιτικό σύστημα, το οποίο είχε καταρρεύσει ηθικά στις συνειδήσεις των ανθρώπων πολλά χρόνια πριν.
Εγινε η ζωή καλύτερη για τους λαούς που απαλλάχτηκαν από τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό; Για πολλούς, οπωσδήποτε. Ορισμένες χώρες, πάλι, βυθίστηκαν στη διαφθορά ενώ επιδέξιοι πολιτικοί επιδίωξαν και επέβαλαν το δικό τους καθεστώς, μια επίφαση δημοκρατίας, μια δημοκρατορία – η Ρωσία είναι ένα παράδειγμα. Η Ουγγαρία έχει επικεφαλής τον Ορμπαν και η Πολωνία προσπαθεί να περιστείλει δικαιώματα όπως η άμβλωση, αυτονόητα για τη μοντέρνα συνθήκη.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, καμία χώρα δεν νοστάλγησε εκείνο το παρελθόν, που πλέον ανήκει στην αρμοδιότητα της Ιστορίας. Κι αυτό κάτι δείχνει για τους όψιμους οπαδούς και συμπαθούντες.
