Το απόγευμα της Παρασκευής, στις 28 Φεβρουαρίου, ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών από διαφορετικά μέρη της Τουρκίας άρχισε να κατευθύνεται προς τα βόρεια σύνορα με την Ελλάδα, με σαφή πρόθεση να διασχίσει τα σύνορα της ΕΕ. Επίσημες κι ανεπίσημες τουρκικές πηγές ενημέρωναν τους μετανάστες ότι «τα σύνορα θα ανοίξουν και μια νέα ζωή στην Ευρώπη σας περιμένει». Ενα πολύ σαφές μήνυμα προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον ή και διεθνή προστασία στα σύνορα της ΕΕ είχε αρχίσει να διακινείται. Τα «fake news» κινητοποίησαν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Η πραγματικότητα που τους περίμενε όμως ήταν εντελώς διαφορετική από αυτή που ήλπιζαν. Η ΕΕ ενίσχυσε την προστασία των συνόρων της, εμποδίζοντας ταυτόχρονα τους περισσότερους από τους μετανάστες που προσπάθησαν να εισέλθουν στην Ελλάδα. Η κατάσταση αυτή εξέθεσε τους ανθρώπους σε μεγάλο κίνδυνο, εγκλωβίζοντάς τους και δημιουργώντας μεγαλύτερες ανάγκες για την προστασία τους.
Τέσσερις ημέρες αργότερα, και μετά το δυναμικό σφράγισμα των ελληνικών συνόρων, η πολιτική ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης επισκέφθηκε τα σύνορα του Εβρου. Ο Charles Michel, η Ursula von de Leyen και ο David Sassoli αποφάσισαν να επισκεφθούν τη μέχρι τότε άγνωστη περιοχή των Καστανιών. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη αντιπροσωπεία της ΕΕ που βρέθηκε στην Ελλάδα από τη μεταναστευτική κρίση του 2015, με σκοπό να υπογραμμίσει την πολιτική και επιχειρησιακή στήριξή της και να δηλώσει με σαφήνεια ότι «τα ελληνικά σύνορα αποτελούν και ευρωπαϊκά σύνορα». Στο τέλος, ανακοινώθηκε επίσης πρόσθετη οικονομική στήριξη προς την Ελλάδα.
Εν τω μεταξύ, σε παράλληλες συζητήσεις στις Βρυξέλλες, περίπου 2.000 χιλιόμετρα βόρεια από τις Καστανιές, η ΕΕ συζητά την αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου, επιχειρώντας να βρει μια συμβιβαστική λύση για την ανανέωση μιας συμφωνίας που επιτεύχθηκε μεταξύ των κρατών-μελών το 2013. Η Γερμανία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να «αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού συνασπισμού» αποδεχόμενη ασυνόδευτους ανήλικους από τα ελληνικά νησιά. Η Γαλλία και η Πορτογαλία έχουν επίσης εκφράσει την προθυμία τους να δεχτούν προς μετεγκατάσταση έναν αριθμό αιτούντων άσυλο που φιλοξενούνται στην Ελλάδα. Η μετανάστευση βρίσκεται ξανά στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας των κρατών-μελών και της νέας Επιτροπής, γεγονός που αποτελεί θετικό στοιχείο για τα κράτη-μέλη της πρώτης γραμμής όπως η Ελλάδα. Αλλά το κύριο ερώτημα παραμένει. Είναι η Ευρώπη έτοιμη να σχεδιάσει και να εφαρμόσει μια ολοκληρωμένη πολιτική διαχείρισης της μετανάστευσης; Είναι η Ευρώπη έτοιμη να δεχτεί ότι η μετανάστευση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με την αστυνόμευση των συνόρων και ότι θα πρέπει να εξεταστούν και άλλοι παράγοντες, όπως η μετανάστευση εργατικού δυναμικού και τα μοντέλα νόμιμης μετανάστευσης;
Η ΕΕ είναι απαραίτητο να εξετάσει τη διευκόλυνση των νόμιμων διαύλων, που θα επιτρέπουν την ασφαλή, ομαλή και νόμιμη διέλευση, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι περιπτώσεις ανθρώπων που επιχειρούν επικίνδυνα ταξίδια, όπως αυτά στη Μεσόγειο. Αυτό δεν είναι μόνο θέμα αριθμών, είναι περισσότερο ζήτημα πολιτικής βούλησης. Σήμερα, υπάρχουν περίπου 110.000 μετανάστες στην Ελλάδα – μεταξύ των οποίων 42.000 στα νησιά. Πρόκειται για έναν σχετικά υψηλό αριθμό όταν μιλάμε για μια χώρα 11 εκατ. κατοίκων, χαμηλότερο ωστόσο συγκριτικά με τον συνολικό πληθυσμό της ΕΕ.
Η ΕΕ πρέπει να αποφασίσει με ποιον τρόπο θέλει να διαχειριστεί τις μεταναστευτικές ροές. Υπάρχει η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών που υπαγορεύει με σαφήνεια το Καθεστώς των Προσφύγων και η Ευρώπη πρέπει να αρχίσει να αναπτύσσει μια συνολική προσέγγιση στο ζήτημα της μετανάστευσης. Ακόμη κι αν η κατάσταση στη Συρία εξομαλυνθεί εν μια νυκτί, τα μεταναστευτικά ρεύματα διαμέσου της Ελλάδας θα συνεχίσουν. Δεν είναι ρεαλιστικό να πιστεύει κανείς ότι μπορούμε να σταματήσουμε αυτές τις μετακινήσεις – αλλά σίγουρα μπορούμε να τις διαχειριστούμε πιο αποτελεσματικά. Και θα πρέπει, επίσης, να εξετάσουμε τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν. Αναφέρομαι συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, χώρες με δημογραφικές ανισότητες, όπως η γήρανση του πληθυσμού και το χαμηλό ποσοστό γονιμότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι μετανάστες θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος της λύσης για πολλές από τις προκλήσεις που ανακύπτουν.
Ο Εβρος είναι κλειστός και πρόσφατα χαρακτηρίστηκε ως η «ασπίδα» της Ευρώπης. Ας μην κρυφτούμε πίσω από αυτή την ασπίδα. Ηρθε η ώρα να ανοίξει μια συζήτηση που θα αφορά μια βιώσιμη πολιτική για τη μετανάστευση στην ΕΕ.
Ο Τζιανλούκα Ρόκο είναι επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης Ελλάδας, περιφερειακός συντονιστής Εκτακτης Βοήθειας
