Το νέο συμβόλαιο της Ευρώπης

«Δεν υπάρχει τίποτε το προδιαγεγραμμένο. Το μόνο προδιαγεγραμμένο είναι η απραξία». O Ραφαέλ Γκλικσμάν είναι απόφοιτος του Ινστιτούτου Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού, εργάζεται ως δημοσιογράφος και σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ. Διετέλεσε αρθρογράφος του περιοδικού «Le Nouvel Observateur» και διευθυντής του «Nouveau Magazine Litteraire», από το οποίο απομακρύνθηκε λόγω της επικριτικής αρθρογραφίας κατά του προέδρου Μακρόν. Συμμετείχε ως ακτιβιστής σε διάφορες αποστολές στη Ρουάντα, την Τσετσενία, τη Γεωργία και την Ουκρανία, ενώ είναι συνιδρυτής και εκπρόσωπος του πολιτικού κινήματος Place Publique, που φιλοδοξεί να ενώσει τις δυνάμεις της Αριστεράς και της Οικολογίας, στον χώρο μεταξύ του κόμματος του Μακρόν και του κόμματος του Μελανσόν.

Απογοητευμένος από τα παραδοσιακά κόμματα αλλά και τις πολιτικές του γάλλου προέδρου επισημαίνει τα λάθη και τις αρνήσεις της Αριστεράς, διατηρώντας όμως την πίστη ότι η τελευταία δεν έχει πεθάνει παρά το γεγονός ότι πολλές φορές έχει αναγγελθεί ο θάνατός της και έχουμε «παρακολουθήσει» αρκετές κηδείες και μνημόσυνα. Η γενιά μας, η γενιά δηλαδή των «παιδιών του κενού», βιώνει την απογοήτευση χωρίς να κάνει κάτι γι' αυτό. Είμαστε αγανακτισμένοι αλλά αδρανείς. Υπάρχουν δυνατότητες, κι όμως, τίποτα δεν γίνεται, απλώς γκρινιάζουμε ο καθένας στη γωνιά του, συνήθως πίσω από μια οθόνη.

Η λατρεία του νικητή (winner) αφήνει ελάχιστο χώρο στην ενσυναίσθηση απέναντι στον ηττημένο. Η προσωπική επιτυχία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το συλλογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίσσεται το άτομο. Τείνουμε όλο και περισσότερο, όμως, να το ξεχνάμε. Οι συλλογικές δομές τείνουν προς εξαφάνιση. Τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα αριθμούν όλο και λιγότερα μέλη, ενώ οι προθήκες των βιβλιοπωλείων είναι γεμάτες με εγχειρίδια αυτοβελτίωσης. Η δημοκρατία, όμως, προϋποθέτει ισχυρούς ενδιάμεσους θεσμούς, που κοινωνικοποιούν τα άτομα και συντελούν στην ανάδυση μιας συλλογικής συνείδησης.

Ο Γκλικσμάν πιστεύει ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κρίση που χρειάζεται νέο κοινωνικό συμβόλαιο για να επιλυθεί. Το πρόβλημα όμως είναι ότι τα προοδευτικά κόμματα που θεωρητικά θα μπορούσαν να το προτείνουν αρνούνται την πραγματικότητα όπως αρνούνται να ακούσουν και τις φωνές όσων διαμαρτύρονται. Η άποψη ότι για την άνοδο της Ακροδεξιάς ευθύνονται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα fake news δεν είναι επαρκής ως εξήγηση. Κάθε εκλογικό αποτέλεσμα υπέρ των λαϊκιστικών δυνάμεων και της Ακροδεξιάς μας προκαλεί έκπληξη. Πρέπει να σταματήσουμε να πέφτουμε από τα σύννεφα όμως και να συνειδητοποιήσουμε ότι η δημοκρατία καθώς και η Ευρωπαϊκή Ενωση όπως τις γνωρίζουμε κινδυνεύουν.

Πρέπει φυσικά να καταπολεμήσουμε τα ψέματα και την εθνικιστική προπαγάνδα που έχουν κατακλύσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Η ηθική καταδίκη, όπως και η υπενθύμιση της σκοτεινής δεκαετίας του 1930, δεν αρκούν. Πρώτα απ' όλα πρέπει να καταλάβουμε από πού προέρχεται η κρίση: και αυτή προέρχεται από τη δική μας αδυναμία να δώσουμε ένα νόημα στο ευρωπαϊκό εγχείρημα ή να τηρήσουμε τις υποσχέσεις που έχουμε δώσει. Η έκρηξη των ανισοτήτων είναι γεγονός. Την ίδια στιγμή το «αναμεταξύ μας», των πολιτικών, οικονομικών και μιντιακών ελίτ παράγει έναν εξ υπαρχής μεροληπτικό δημόσιο διάλογο. Η διακυβέρνηση των τεχνοκρατών και των «ειδικών» υπονομεύει τη Ρεπουμπλικανική Δημοκρατία ως αποτέλεσμα της υποβάθμισης της πολιτικής σε ένα παιχνίδι λέξεων χωρίς πρακτική εφαρμογή: ένα θέαμα. «Η εξουσία ανήκει σε αυτούς που γνωρίζουν, δρουν και σιωπούν την ώρα που εκείνοι που μιλούν δεν έχουν εξουσία».

Οι προτάσεις

Για τον Γκλικσμάν η κρίση αντιπροσώπευσης είναι συγχρόνως και μια ιστορική ευκαιρία να συναντηθούν τα κόμματα της Αριστεράς. Ενάντια στον ακροδεξιό λαϊκισμό, που διεκδικεί τη δημοκρατία, ο Γκλικσμάν προτείνει μια φιλευρωπαϊκή, ουμανιστική και οικολογική Αριστερά, με έμφαση στη συμμετοχική δημοκρατία, ένα καθολικό βασικό εισόδημα, μια ειδική επιτροπή της Γερουσίας των πολιτών, που θα στηρίζεται σε ανεξάρτητους νομικούς με στόχο τον έλεγχο της γραφειοκρατίας και των δεσμών από τα ιδιωτικά συμφέροντα. Επίσης, έλεγχο των λόμπι, έτσι ώστε να επιτρέπεται σε μη κερδοσκοπικούς συλλόγους να αντιπροσωπεύονται καλύτερα, λειτουργώντας ως αντίβαρο στους μεγάλους οικονομικούς ομίλους, νέο φορολογικό σύμφωνο (ως έκφραση του κοινωνικού) και μια πράσινη επανάσταση. Ετσι, το οικολογικό διακύβευμα θα καταλήξει να ανατρέψει την κυρίαρχη ατομιστική ιδεολογία και θα βοηθήσει στη δημιουργία μιας κοινωνίας οικολογικής και αλληλέγγυας.

Και ολ' αυτά με οδηγό τις διατριβές για τα πρώτα δέκα βιβλία της Ιστορίας του Τίτου Λίβιου του Μακιαβέλι. Κάποιοι ίσως θεωρήσουν μερικές από τις ιδέες του ακραίες, ίσως και ανεδαφικές ή, αντιθέτως, «χριστιανικές». Ο ίδιος επισημαίνει ότι μπορεί να χαρακτηρίζονται από ριζοσπαστικότητα αλλά δεν διεκδικούν καμία αιώνια αλήθεια, ενώ καθοδηγούνται από την άρνηση κάθε δογματικού πειρασμού. Αξίζει βέβαια να θυμόμαστε ότι «η πολιτική γίνεται αδύναμη μόνο όταν η ίδια συναινέσει να γίνει».

Raphael Glucksmann
«Τα παιδιά του κενού»
Μτφ. Βάλια Καϊμάκη, εκδ. Πόλις, σελ. 212
Τιμή: 15 ευρώ