Σε μία εποχή όπου επικίνδυνες ιδεοληψίες και από τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος ανασταίνονται μέσα από τα ερείπια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, η σκέψη του Ανδρέα παραμένει επίκαιρη. Αυτός εξάλλου είναι ο λόγος που επέλεξα να εκδώσω μόλις τώρα ένα τέτοιο βιβλίο – Ο Ανδρέας ο Οικονομολόγος.

Η ακαδημαϊκή διαδρομή του Ανδρέα χωρίζεται σε δυο εποχές. Η πρώτη εποχή τον βρίσκει εντός της ακαδημαϊκής ορθοδοξίας. Η ανάλυσή του για την οικονομία και την κοινωνία είναι βασισμένη στα παραδοσιακά οικονομικά, της βέλτιστης δηλαδή κατανομής του εισοδήματος και των παραγωγικών μέσων με βάση τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Το ζητούμενο είναι η «μεγιστοποίηση της προσωπικής ευδαιμονίας» και του «εταιρικού κέρδους».

Οσο περνάνε τα χρόνια όμως, ο προβληματισμός και η ανησυχία του Ανδρέα για την εγκυρότητα των παραδοσιακών οικονομικών μεγάλωνε. Με πλήθος άρθρων αμφισβητεί το κυρίαρχο δόγμα και διατυπώνει σοβαρές αμφιβολίες ακόμη και για το κατά πόσο η οικονομολογία πρέπει να λογίζεται ως επιστήμη.

Αυτές οι αμφιβολίες συνέπεσαν με την επιστροφή του στην πατρίδα, στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Επιτάθηκαν από την πολιτική κατάσταση στη χώρα μας. Ομως ακόμη παραμένει εντός της παραδοσιακής ανάλυσης. Ενώ κατά τον Ανδρέα η Ελλάδα του τότε ήταν μια χώρα ολιγαρχική, γραφειοκρατική, και συγκεντρωτική, οι προτάσεις για την ανάπτυξη της οικονομίας εντάσσονται στη λογική του καλού τεχνοκράτη. Δεν έχουν καθόλου το χρώμα της ανατροπής. Το μεγάλο στοιχείο που του λείπει είναι ο ρόλος των μεγάλων δυνάμεων στην ανάπτυξη της οποιασδήποτε χώρας.

Η δεύτερη εποχή αρχίζει ουσιαστικά μετά την αποφυλάκισή του από τη χούντα (1968). Τότε μόνο θα αρχίσει η ριζοσπαστικοποίησή του. Αναπτύσσει νέες θεωρίες – μιλάει ανοικτά πια για τη «διευθυντική ελίτ» και τον «πατερναλιστικό καπιταλισμό» που ελέγχει τις παγκόσμιες αγορές. Ταυτόχρονα, βλέπει την Ελλάδα ως ένα πιόνι στο παγκόσμιο παιχνίδι εξουσίας Αμερικής – Ρωσίας. Θεωρεί ότι ο σημερινός καπιταλισμός και ο εναγκαλισμός του από την «τεχνοδομή» της εξουσίας προσδιορίζει τις τύχες των λαών ολόκληρου του πλανήτη.

Για τον Ανδρέα, η μόνη απάντηση στον σκληρό καπιταλισμό είναι ένας γνήσιος «κοινωνικός προγραμματισμός». Τούτο οδηγεί σε μια αποκεντρωμένη σοσιαλιστική κοινωνία με μικρομεσαίες επιχειρήσεις που αντιστέκονται στις πολυεθνικές. Η δύναμη της δημοκρατίας είναι τέτοια ώστε δεν ελέγχεται πια από την ελίτ. Τι είναι όμως για τον Ανδρέα η ύστατη μορφή της μη καπιταλιστικής κοινωνίας; Ο σοσιαλισμός. Και τι εν τέλει είναι ο σοσιαλισμός; Κλείνω με τα λόγια του ιδίου:

«Πάνω απ’ όλα είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Οραματιζόμαστε μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι θα μπορούν να βρουν τον εαυτό τους, να ολοκληρώσουν τον εαυτό τους». Μόνο όταν ο καθένας θα έχει αυτή τη δυνατότητα, «να ολοκληρώνει την  προσωπικότητά του στο διάβα της ζωής, τότε θα πω πως έχουμε φτάσει στον σοσιαλισμό».

Ο ορθόδοξος οικονομολόγος από το Χάρβαρντ έγινε τελικά ο υπερασπιστής του σοσιαλισμού, ενός συστήματος που ήλπιζε ότι θα θέσει υπό δημοκρατικό έλεγχο όλα τα παγκόσμια διευθυντήρια.

Ο Νίκος Παπανδρέου είναι οικονομολόγος και συγγραφέας