Η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, υπό την ηγεσία του Αλέξη Τσίπρα και τον σχεδιασμό του Νίκου Κοτζιά, αποτέλεσε το πιο σημαντικό επίτευγμα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ στην εξωτερική πολιτική.
Με τη Συμφωνία τερματίστηκε η σταθερή πορεία αναγνώρισης της γειτονικής χώρας ως «Μακεδονία» από δεκάδες χώρες και επιλύθηκε το ονοματολογικό στη βάση των πάγιων θέσεων της Ελλάδας: την εξασφάλιση σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό για χρήση έναντι όλων, με τις ισχυρότατες δικλίδες ασφαλείας της κατοχύρωσης του νέου ονόματος στο Σύνταγμα και της αιρεσιμότητας της ευρωενταξιακής της πορείας.
Παράλληλα, εξασφαλίστηκε ότι ο μόνος επιθετικός προσδιορισμός που μπορεί να χρησιμοποιείται σε σχέση με δημόσιους ή κρατικά επιχορηγούμενους φορείς είναι «της Βόρειας Μακεδονίας» (π.χ. πρωθυπουργός/εθνική ομάδα της ΒΜ).
Η ΒΜ αποδέχτηκε ότι η γλώσσα της είναι νοτιοσλαβική και τόσο αυτή, όσο και τα εθνικά χαρακτηριστικά του λαού της χώρας δεν έχουν σχέση με την αρχαία Μακεδονία από τότε μέχρι σήμερα.
Στο πλαίσιο αυτό, προέβη στις απαραίτητες αλλαγές σε ονομασίες υποδομών/μνημείων και δεσμεύτηκε για την αφαίρεση αλυτρωτικών αναφορών στα σχολικά βιβλία, ειδικά δε σε σχέση με τον Μέγα Αλέξανδρο.
Επίσης, προβλέφθηκε η ετήσια σύγκληση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας με σκοπό τη σύναψη πολλαπλών μνημονίων συνεργασίας με μεγάλα οφέλη για την αμυντική, διπλωματική και οικονομική επιρροή της Ελλάδας.
Στο Συμβούλιο, το οποίο συγκλήθηκε για πρώτη και τελευταία φορά τον Απρίλιο 2019, συμφωνήθηκε, μεταξύ άλλων, η ανάληψη της αστυνόμευσης του εναέριου χώρου της ΒΜ από την Ελλάδα.
Η Συμφωνία βασίστηκε σε έναν δύσκολο, αλλά έντιμο συμβιβασμό που δεν προάσπισε μόνο τα εθνικά συμφέροντα, αλλά προώθησε την ειρήνη και αναβάθμισε τον διεθνή ρόλο της Ελλάδας.
Για δεύτερη φορά μετά την υιοθέτηση της Ατζέντας της Θεσσαλονίκης το 2003, η Ελλάδα πρωτοστατούσε στην ενεργοποίηση της ΕΕ στην περιοχή και στην προώθηση της ενταξιακής πορείας των Δυτικών Βαλκανίων.
Υπενθυμίζεται ότι η πορεία αυτή είχε παγώσει το 2014 με αποτέλεσμα την ενίσχυση τρίτων δυνάμεων και την αποσταθεροποίηση των χωρών της περιοχής από απανωτές κρίσεις.
Επιπλέον, με τη Συμφωνία η Ελλάδα αναβάθμισε τον περιφερειακό της ρόλο σε μία περίοδο που η προσφυγική κρίση και η κρίση στην Ουκρανία είχαν δημιουργήσει αυξημένο γεωπολιτικό ενδιαφέρον για την περιοχή. Πρώτον, εντάχθηκε σε σημαντικές πρωτοβουλίες για τα Δυτικά Βαλκάνια από τις οποίες είχε εξαιρεθεί (Διαδικασία του Βερολίνου, Πρωτοβουλία 1+16).
Δεύτερον, ενίσχυσε τη συνεργασία με χώρες των Βαλκανίων και καθιέρωσε νέα πολυμερή σχήματα συνανάπτυξης τα οποία δημιούργησαν αίσθηση περιφερειακής κυριότητας στις εν λόγω χώρες για το μέλλον – απέναντι στον εθνικισμό – και καλλιέργησαν το έδαφος για την αποδοχή της Συμφωνίας.
Ιδιαίτερη αξία είχε η καθιέρωση του σχήματος Ελλάδα – Βουλγαρία – Ρουμανία – Σερβία. Βουλγαρία και Ρουμανία ανέλαβαν την προεδρία ΕΕ το 2018 και 2019 και συνέβαλαν ιδιαίτερα στην ανάδειξη της σημασίας των Δυτικών Βαλκανίων ως ευρωπαϊκή προτεραιότητα.
Ωστόσο, σημαντικό ρόλο προκειμένου η Βουλγαρία να άρει τις επιφυλάξεις της για τη Συμφωνία, έπαιξε και η συνεργασία με την Ελλάδα στην ανάπτυξη του κάθετου ενεργειακού διαδρόμου και στη σιδηροδρομική διασύνδεση Θεσσαλονίκης – Βάρνας, αλλά και ο πρωταγωνιστικός ρόλος που ανέλαβε με τη διοργάνωση της Συνόδου ΕΕ – Δυτικών Βαλκανίων.
Παράλληλα, τόσο η συμμετοχή της Σερβίας στο σχήμα – που διακήρρυτε τη σημασία της ενταξιακής της πορείας – όσο και η καθιέρωση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας με την Ελλάδα, συνέβαλαν ώστε να άρει και τις δικές της επιφυλάξεις.
Την ίδια στιγμή, η ενίσχυση της συνεργασίας με την Αλβανία διμερώς και μέσω της καθιέρωσης του σχήματος Ελλάδα – Αλβανία – ΒΜ – Βουλγαρία, είχε ιδιαίτερη σημασία για τη στήριξη του αλβανικού στοιχείου στη Συμφωνία.
Τέλος, σημαντικό ρόλο είχε η πολυδιάστατη ελληνική πολιτική πέρα από την περιοχή.
Πέραν της ένταξης της ΒΜ στο ΝΑΤΟ, η συνάντηση βαλκάνιων υπουργών με τον αμερικανό υπουργό Εμπορίου στο περιθώριο της ΔΕΘ (2018) σφράγισε τόσο το μήνυμα αναβάθμισης της Θεσσαλονίκης, όσο και στήριξης της Συμφωνίας από τις ΗΠΑ, ενώ η επίσκεψη Τσίπρα στη Μόσχα τον Δεκέμβριο 2018 συνέβαλε στην αποδοχή της Συμφωνίας από τη Ρωσία.
Ο Βαγγέλης Καλπαδάκης είναι συντονιστής στο Ινστιτούτο Αλέξη Τσίπρα για την Ειρήνη, Δικαιοσύνη και Βιώσιμη Ανάπτυξη, διευθυντής Διπλωματικού Γραφείου Πρωθυπουργού 2015-2019