Εικόνα σου είμαι, κοινωνία, και σου μοιάζω…

Διπλασιάστηκαν μέσα σε δώδεκα χρόνια οι λιμνάζοντες φοιτητές στα ελληνικά πανεπιστήμια, ενώ από όσους κατορθώνουν να πάρουν πτυχίο ένας στους δέκα μεταναστεύει στο εξωτερικό. Παράλληλα, η ισχνή σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας συνιστά κρίσιμο παράγοντα για την περιορισμένη συμβολή της τελευταίας στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας.

Τα απογοητευτικά αυτά συμπεράσματα προκύπτουν, ανάμεσα σε άλλα, από πρόσφατη μελέτη του υπουργείου Παιδείας σχετικά με τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσει η ανώτατη εκπαίδευση την περίοδο 2016-2020.

Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, από 163.037 φοιτητές που είχαν υπερβεί τον ανώτατο προβλεπόμενο χρόνο σπουδών το 2003, φτάσαμε το 2014 να έχουμε 328.742! Ισως το στοιχείο ερμηνεύει και τις προσπάθειες των κυβερνήσεων προ ΣΥΡΙΖΑ να περιορίσουν το φαινόμενο εισάγοντας διαγραφές για όσους ξεπερνούσαν τον χρόνο σπουδών, διάταξη που κατάργησε η σημερινή κυβέρνηση.

Συνολικά, από το 2004 έως το 2014 λαμβάνουν πτυχίο κάθε χρόνο, κατά μέσο όρο, περίπου 50.000 φοιτητές, που αντιστοιχεί στο 66,6% των εισακτέων κάθε έτους. Το ποσοστό όμως των αποφοίτων ανά έτος, τα τελευταία χρόνια, ανέρχεται στο 18% του συνόλου των ενεργών φοιτητών, με αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση του συνολικού αριθμού των φοιτητών πέραν των κανονικών εξαμήνων.

Χάνοντας τον «δρόμο» για το πτυχίο

Σε αυτήν τη σχετικά χαμηλή επίδοση στα έγκαιρα ποσοστά αποφοίτησης σημαντικό ρόλο έχουν παράγοντες όπως το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον της δημοσιονομικής κρίσης, τα προβλήματα διοίκησης και διαχείρισης των ιδρυμάτων, η δομή και η ποιότητα της διδασκαλίας, η ελλειμματική φοιτητική μέριμνα και η συρρικνωμένη υποστήριξη των φοιτητών, καθώς επίσης οι ιδιαίτερες συνθήκες λειτουργίας του κάθε ιδρύματος (π.χ. απομακρυσμένες περιοχές) κ.λπ. Βασικές αιτίες της πληθυσμιακής έκρηξης των λεγόμενων και αιώνιων φοιτητών είναι οι εξής:

1 Ο μεγάλος αριθμός φοιτητών με ελάχιστα προσόντα που εισάγονται στο Πανεπιστήμιο. Η διαδικασία των Πανελλαδικών Εξετάσεων δεν ελέγχει μια σειρά από γνωστικές, ερευνητικές αλλά και κοινωνικές δεξιότητες, απαραίτητες για την παρακολούθηση ακαδημαϊκών σπουδών, αλλά απλώς τη στείρα απομνημόνευση μερικών σελίδων. Αποτέλεσμα αυτού, πολλοί νέοι φοιτητές να μην μπορούν να αντεπεξέλθουν στο υψηλό επίπεδο σπουδών και να εγκαταλείπουν το Πανεπιστήμιο. Επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις επιλέγονται σχολές οι οποίες εντάσσονται στο Μηχανογραφικό Δελτίο σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Οι υποψήφιοι μπορεί να επιτύχουν σε μια σχολή, όμως το πρόγραμμα σπουδών να περιλαμβάνει μαθήματα άσχετα με τα μαθήματα στα οποία εξετάστηκαν στις Πανελλαδικές. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ο φοιτητής να έχει σημαντικά κενά και να μην μπορεί να καταλάβει θεμελιώδη μαθήματα και έννοιες του προγράμματος σπουδών.

2Τα τελευταία πέντε χρόνια, η παρατεταμένη οικονομική κρίση έχει επιδράσει αρνητικά στην προσπάθεια των φοιτητών να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Πολλοί εξ αυτών εγκαταλείπουν τις σπουδές τους επειδή η οικογένεια δεν μπορεί πλέον να συνδράμει, υποαπασχολούνται σε εργασίες άσχετες με τις σπουδές τους για να εξοικονομήσουν εισόδημα, επιλέγουν να μην παραστούν σε εξεταστικές λόγω του κόστους διαμονής και μετακινήσεων (φοιτητές από την επαρχία). Αποτέλεσμα, η επιβράδυνση του ρυθμού ολοκλήρωσης σπουδών ή / και η εγκατάλειψη της φοίτησης.

Επίσης στη μελέτη υπολογίζεται πως το 10% των ελλήνων πτυχιούχων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης μεταναστεύει στο εξωτερικό, ποσοστό που θεωρείται εξαιρετικά υψηλό σε σχέση όχι μόνο με άλλες ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και με λιγότερο ανεπτυγμένες, όπου εκτιμάται κατά μέσο όρο σε 7%. Περιττό να αναφερθεί ότι λόγω των υψηλών προσόντων και κατάρτισης αυτών των επιστημόνων η «σχετική ζημία» για την Ελλάδα είναι πολύ υψηλότερη.

Επισημαίνεται ακόμα η ισχνή σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας: η απασχόληση των αποφοίτων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης παρουσιάζει σημαντική μείωση τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Το 2007 το 70,1% των αποφοίτων 20-34 ετών είχε απασχόληση για διάστημα από ένα έως τρία χρόνια, όμως το 2013 το ποσοστό αυτό διαμορφώθηκε στο 45,4%, δείχνοντας την τρομακτική αύξηση της ανεργίας των νέων.

Η έλλειψη χρηματοδότησης και οι περικοπές που έφερε η κρίση καθιστούν ακόμα πιο ανηφορικό τον δρόμο για τα ελληνικά πανεπιστήμια:

n Τα πανεπιστήμια έχουν την τελευταία δωδεκαετία αυξανόμενο αριθμό μεταπτυχιακών προγραμμάτων που προσελκύουν αυξητικά σημαντικό αριθμό φοιτητών, ο οποίος και έχει υπερδιπλασιαστεί (αύξηση 119,8%), με το 1/4 περίπου αυτών όμως να λαμβάνει τελικώς μεταπτυχιακό δίπλωμα.

n Το πλήθος του διδακτικού προσωπικού στα ΑΕΙ έχει μειωθεί δραματικά, από το μέγιστο 24.636 το 2009-10 στο 14.686 το 2014-15. Πρόκειται για μείωση της τάξης του 40%, λόγω της συνταξιοδότησης του μόνιμου διδακτικού προσωπικού και της σοβαρής μείωσης των κονδυλίων για τις προσωρινές θέσεις διδασκαλίας.

n Τα προγράμματα δημοσιονομικής εξυγίανσης που εφαρμόζονται από το 2010 οδήγησαν σε δραματική μείωση των κονδυλίων για την ανώτατη εκπαίδευση. Η καταγεγραμμένη μείωση για την περίοδο 2009-13 ανέρχεται στο 31,74%, αλλά η πραγματική μείωση τα τελευταία έξι χρόνια είναι πολύ μεγαλύτερη.

Ας τα θυμόμαστε όλα αυτά όταν διαμαρτυρόμαστε επειδή τα ελληνικά ΑΕΙ δεν εμφανίζονται στις λίστες με τα 100 πρώτα στον κόσμο.