Ισπανία: Ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί

Η εικόνα στη Μαδρίτη ως προς τις αφίσες ήταν προεκλογικά η εξής: οι περισσότερες, και στους πιο κεντρικούς και ακριβούς δρόμους, απεικόνιζαν τον απερχόμενο πρωθυπουργό. Αμέσως μετά ερχόταν το νούμερο δύο, η θρυλική Σοράγια, επιφορτισμένη να «σβήσει» τον πιο επικίνδυνο αντίπαλο, τους Ciudadanos. Κι ύστερα ήταν οι αφίσες του άχρωμου και άοσμου ηγέτη των Σοσιαλιστών, του Πέδρο Σάντσεθ. Αυτά. Πούρος δικομματισμός.

Για να δεις το πρόσωπο του Ιγκλέσιας, έπρεπε να πέσεις πάνω σε κλειστά μαγαζιά: οι βιτρίνες τους ήταν γεμάτες με το πορτρέτο του ηγέτη της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Οσο για τον Αλμπερτ Ριβέρα, τον αρχηγό των Ciudadanos, δεν υπήρχε πουθενά.

Η ίδια σειρά τηρήθηκε και στα αποτελέσματα. Ο Μαριάνο Ραχόι πήρε το παιχνίδι, αλλά δεν μπορεί να κυβερνήσει. Ο Σάντσεθ έσωσε (προς το παρόν) το κεφάλι του, αλλά για να κυβερνήσει πρέπει να αποδεχθεί πολλά πράγματα που δεν θέλει, με πρώτο την απαίτηση του μεγάλου τρίτου, του Podemos, να γίνει δημοψήφισμα στην Καταλωνία για την ανεξαρτησία της.

Η πλούσια αυτή επαρχία μπορεί πράγματι να αποδειχθεί το κλειδί για την επόμενη κυβέρνηση της Ισπανίας. Ο ισπανός πρωθυπουργός αφιέρωσε μεγάλο μέρος της εκστρατείας του στην προσπάθεια να πείσει τους ψηφοφόρους ότι μόνο εκείνος μπορεί να εγγυηθεί την ενότητα της Ισπανίας.

Η πολιτική του στο καταλανικό ζήτημα, όμως, έφερε το κόμμα του εκεί στην έκτη θέση. Και η υπόσχεση του Podemos ότι θα υποστηρίξει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος (όπου πάντως θα ψηφίσει Οχι στην ανεξαρτησία, θυμίζοντας έτσι την αμφισημία ενός αδελφού κόμματος) το έφερε πρώτο.

Από την Καταλωνία ξεκίνησε και το μεταρρυθμιστικό κεντρώο κόμμα, οι Ciudadanos (Πολίτες), που μια εποχή ονειρευόταν ακόμη και την εξουσία, αλλά τελικά ήρθε τέταρτο με διαφορά. Ψηφίστηκε βέβαια από 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους. Αλλά δεν μπόρεσε να γίνει ρυθμιστής των εξελίξεων. Και μια εξήγηση γι’ αυτό είναι ότι δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει την επιτυχία του στις καταλανικές εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου, όταν κέρδισε 25 βουλευτές, όσους το Λαϊκό Κόμμα και οι Σοσιαλιστές μαζί.

Ενας αρθρογράφος της «Ελ Παΐς» έχει μια πιο σεξουαλική εξήγηση. Το Podemos, έγραψε χθες ο Μανουέλ Χαμπόις, έκανε πολιτική χωρίς προφυλάξεις, ενώ οι Ciudadanos προσπάθησαν να γίνουν μια αλλαγή με προφυλακτικό: με τον τρόπο αυτό δεν αρρωσταίνεις, αλλά δεν κάνεις και δίδυμα.

Η σειρά των κομμάτων μπορεί να θυμίζει παλιές εποχές, τα αθροίσματα πάλι όχι. Στις εκλογές του 2008, που διεξήχθησαν στην αρχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης, τα δύο μεγάλα κόμματα έλαβαν μαζί το 84% των ψήφων και το 92% των εδρών στο Κοινοβούλιο. Στις προχθεσινές εκλογές έχασαν 5,2 εκατομμύρια ψηφοφόρους και με το ζόρι ξεπερνούν το 50% των ψήφων.

Ναι, θα μπορούσαν μαθηματικά να σχηματίσουν μια κυβέρνηση α λα γερμανικά. Αλλά κανείς από τους συνομιλητές μου στην Ισπανία δεν θεωρεί πιθανό κάτι τέτοιο. Επειδή οι διαφορές ανάμεσα στα δύο κόμματα είναι τεράστιες. Επειδή οι αρχηγοί τους μισιούνται. Και επειδή στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση το Podemos θα έκανε περίπατο.

Με άλλα λόγια, για να παραφράσουμε τον Γκράμσι, το παλιό κλονίζεται και το καινούργιο αγωνίζεται να σταθεί στα πόδια του. Στις μικρές πόλεις και στις αγροτικές περιοχές, το παλιό δίδυμο Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς κρατάει: η Ανδαλουσία παραμένει οχυρό των Σοσιαλιστών, η Καστίλλη και Λεόν εξακολουθεί να είναι φέουδο του Λαϊκού Κόμματος.

Στις μεγάλες πόλεις αντίθετα, όπως η Μαδρίτη, η Βαρκελώνη και η Βαλένθια, οι νεοφερμένοι καλπάζουν. Στο δίπολο Αριστεράς – Δεξιάς, έτσι, προστίθεται και το δίπολο παλιό – καινούργιο. Μπλέξιμο.

Παραμένοντας λοιπόν στον Γκράμσι, θα λέγαμε ότι η Ισπανία έχει μπει στην εποχή των τεράτων. Και αυτό, την ώρα ακριβώς που διεκδικούν ρόλο στη νέα εποχή πολιτικοί σαν τον Ιγκλέσιας και τον Ριβέρα, που δεν είχαν καν γεννηθεί όταν πέθανε ο Φράνκο. Πολιτικοί νέοι και άφθαρτοι –κάτι που δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και ικανοί. «Σημασία έχει να μην αφήσεις το παιδί που ήσουν κάποτε να ντραπεί γι’ αυτό που έγινες» γράφει μια άλλη σειρά από αφίσες που είδα κοντά στο κτίριο του Κοινοβουλίου.

Η ιδέα ήταν της Γκρινπίς, που φιλοτέχνησε φωτογραφίες των αρχηγών των κομμάτων όπως περίπου θα έμοιαζαν στα παιδικά τους χρόνια και τις συνόδευσε με μια υπόσχεση για τον καθένα. Πρωτότυπη, αισιόδοξη και ανατρεπτική.

Θα δούμε λοιπόν και στην Ισπανία ένα σενάριο α λα πορτογαλικά, έναν κυβερνητικό συνασπισμό δηλαδή ανάμεσα στους Σοσιαλιστές, το Podemos και τους (πρώην) κομμουνιστές, «εμπλουτισμένο» όμως κατ’ ανάγκη με μικρότερα, περιφερειακά κόμματα; Ενας τέτοιος συνασπισμός θα μπορούσε να προχωρήσει στην πολυπόθητη μεταρρύθμιση του Συντάγματος. Αλλά θα μπορούσε να οδηγήσει και στη διάσπαση της Ισπανίας. Κάτι που δεν έμοιαζε να ανησυχεί καθόλου τη δυναμική ταξιτζού με την οποία έπιασα κουβέντα αργά το βράδυ των εκλογών. «Επιτέλους, επιτέλους!», μου απάντησε όταν τη ρώτησα αν είναι ευχαριστημένη. «Εγώ είμαι αριστερή, κύριε, μια ζωή ψήφιζα Ενωμένη Αριστερά, μόνο τώρα έκανα εξαίρεση και το έριξα στο ξαδελφάκι τους, το Podemos». Μα θα σχηματιστεί κυβέρνηση; «Δεν με ενδιαφέρει, έτσι κι αλλιώς όλοι με κλέβουν».

Είναι αλήθεια ότι το κόμμα του Ιγκλέσιας πήγε καλά. Αλλά κι αυτό το οφείλει περισσότερο στις συμμαχίες που συγκρότησε στις μεγάλες πόλεις παρά στη γενικότερη επαναστατική του ρητορική (την οποία άλλωστε έχει σε μεγάλο βαθμό εγκαταλείψει).

Θα ήταν έτσι ειρωνεία της Ιστορίας να οδηγηθεί η Ισπανία σε νέες εκλογές ακριβώς επειδή δεν έχει την ωριμότητα να κάνει αυτό που γίνεται στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης: από τις 28 κυβερνήσεις της ΕΕ, οι 22 είναι προϊόντα συμμαχίας ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα κόμματα. Εως και συμμαχία ριζοσπαστών της Αριστεράς και εθνικιστών της Δεξιάς σχηματίστηκε στη γενέτειρα της δημοκρατίας! Και δεν θα βρει λύση ολόκληρος βασιλιάς μιας πρώην αυτοκρατορίας;

Η πιο συγκινητική σκηνή που είδα αυτές τις ημέρες στη Μαδρίτη ήταν μέλη μιας φιλοζωικής οργάνωσης στον εμπορικό πεζόδρομο της πόλης να κρατούν σκυλιά με πορτοκαλί ζακετούλες που έγραφαν «Υιοθετήστε με», ενώ οι περαστικοί σταματούσαν και τα κανάκευαν. Και η εντυπωσιακότερη ουρά στην οποία έπεσα δεν ήταν έξω από εκλογικό τμήμα. Δεν ήταν ούτε μπροστά στο υπέροχο Palacio de Cibeles, που φιλοξενεί την αναδρομική έκθεση Καντίνσκι.

Ηταν σ’ έναν δρόμο κοντά στην Πουέρτα ντελ Σολ, απ’ όπου πέρασα κατευθυνόμενος σ’ ένα από τα Μουσεία του Ζαμπόν για να κάνω προμήθειες. Επιανε δύο τετράγωνα. Και κατάλαβα αμέσως από πού ξεκινούσε: από το περίφημο πρακτορείο λαχείων της Δόνια Μανολίτα. Μια ανάλογη φωτογραφία κοσμούσε την ημέρα των εκλογών και το πρωτοσέλιδο της μεγαλύτερης εφημερίδας της χώρας.